Ἀπό τήν συνθήκη τοῦ ἁγίου Στεφάνου (1878) μέχρι τήν ἐξέγερση τοῦ Ἴλι-ντεν (1903)

Γράφει ὁ Ἰωάννης Μ. Ἀσλανίδης

- Πρό! τῆς Ἱστορικῆς ἥττας καὶ τῆς Ἐθνικῆς μειοδοσίας ὅπως τὴν χαρακτηρίζει τὴν Συμφωνία τῶν Πρεσπῶν ὁ κ. Μίκης Θεοδωράκης, εἶχε πέσει στὴν τράπεζα τῶν διαπραγματεύσεων ἐκ μέρους τῶν Σκοπίων καὶ τὸ ὄνομα «ἡ Μακεδονία τοῦ Ἴλι-Ντεν».

- Στὸ παρὸν κείμενο θ᾿ ἀναφερθοῦμε πολὺ περιληπτικὰ γιὰ τὸ θέμα αὐτό, διότι ἔχει μεγάλη σημασία, στὸ Ἱστορικὸ τῆς διαμάχης τῶν Σλαβόφωνων κατοίκων καὶ Ἑλλήνων τῆς Μακεδονίας. 

Τὸ ὄνομα αὐτὸ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἐξέγερση τοῦ Ἴλι-Ντεν ποὺ ἔλαβε χώρα τὸ 1903, στὸ Μακεδονικὸ Ἔδαφος, ἡ ὁποία ὀργανώθηκε καὶ ὑλοποιήθηκε ἀπὸ τὴν ἐπαναστατικὴ αὐτονομιστικὴ ἐσωτερικὴ Μακεδονο- Ἀνδριανουπολιτικὴ ὀργάνωση, τὸ καλοκαίρι τοῦ 1903, ἐνάντια στὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία.

- Ὑπ' ὄψιν! σήμερα αὐτὴ ἡ ἐπανάσταση-ἐξέγερση τῶν τότε Σλαβοφώνων τῆς Μακεδονίας, γιορτάζεται στὰ Σκόπια ὡς ἐθνικὴ ἐπέτειος καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς Μακεδονικῆς Ἐθνογένεσης. Ἀκόμη! υἱοθετεῖται καὶ ἀπὸ τὴν Βουλγαρία.

- Ὀνομάστηκε Ἐπανάσταση τοῦ Ἴλι-ντεν, ἀπὸ τὴν ἡμέρα ποὺ ξεκίνησε τοῦ Προφήτη Ἠλία, στὶς 20 Ἰουλίου 1903 στὶς περιοχὲς Μοναστηρίου, Ἀχρίδας, Πρεσπῶν, Φλώρινας, Καστοριάς, ὅπου ἦταν καὶ ἡ κύρια προσπάθεια. Ἐπίσης στὰ Βόρεια διαμερίσματα τῆς Θεσσαλονίκης ποὺ γειτόνευαν μὲ τὴν Βουλγαρικὴ Ἡγεμονία καὶ ἀκόμη σὲ μερικὲς περιοχὲς τῆς Ἀνδριανούπολης καὶ τῶν Σαράντα Ἐκκλησιῶν.

Ἱστορικό:

- Ὡς γνωστὸν μὲ τὴν συνθήκη εἰρήνης μεταξὺ Ρωσίας καὶ Τουρκίας τοῦ Ἁγίου Στεφάνου στὰ προάστια τῆς Κων/πολης στὶς 3 Μαρτίου 1878, μεταξὺ ἄλλων ἐδημιουργεῖτο ἡ Μεγάλη Βουλγαρία. Διὰ τῆς συνθήκης αὐτῆς, ἡ Βουλγαρία θὰ περιελάμβανε, πλὴν τῆς Σημερινῆς Βουλγαρίας:

•  Τὴν Νότια καὶ ἀνατολικὴ Σερβία
•  Τὴν Ἀνατολικὴ Ἀλβανία μέχρι καὶ τὴν Κορυτσά
•  Τὴν Δυτικὴ Ἑλληνικὴ Μακεδονία
•  Τὴν Κεντρικὴ καὶ ἀνατολικὴ Ἑλληνικὴ Μακεδονία, πλὴν Χαλκιδικῆς καὶ τῆς πόλεως Θεσ/νίκης.
•  Τέλος! τμῆμα τῆς Δυτικῆς καὶ ἀνατολικῆς Θράκης.

- Ἡ Συνθήκη τοῦ Ἁγ. Στεφάνου εἶναι ἡ σαφέστερη ἐκδήλωση τῶν πανσλαβικῶν τάσεων τῆς Ρωσίας, ἡ ὁποία παραχωρεῖ τὴν Μακεδονία στὴ Βουλγαρία καὶ καταδικάζει τοὺς χιλιάδες Ἕλληνες τῆς Μακεδονίας στὸν ἐκβουλγαρισμό. Ἐδῶ φάνηκε ἡ Μεγάλη ὑποκρισία τῆς Ρωσίας, περὶ προστασίας δῆθεν τῶν χριστιανῶν τῆς Ἑλληνικῆς Χερσονήσου.

- Βέβαια! ἡ Συνθήκη αὐτὴ μὲ τὴν Βερολίνειο Συνθήκη καταργήθηκε τὴν 13η Ἰουλίου 1878, μόλις μετὰ ἀπὸ τρεῖς μῆνες, ἀλλά! δυστυχῶς στὰ Σλαβικὰ κράτη ἐνστάλαξε πλέον τὸ Δηλητήριο νὰ παραμείνει ἡ Συνθήκη αὐτή, ὡς στόχος αὐτῶν στὰ μετέπειτα χρόνια. Ἔτσι! ἄρχισε τὸ Μαρτύριο τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ τῆς Μακεδονίας καὶ ἡ διαμάχη αὐτὴ πῆρε τὸ ὄνομα «Μακεδονικὸ ζήτημα».

Τὰ κυριότερα πρὸ τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ Ἴλι-ντεν (1903) γεγονότα:

- Ἡ Βουλγαρικὴ Ἐξαρχία μετὰ τὴν ἵδρυση τοῦ Βουλγαρικοῦ Κράτους καὶ τὴν Ἀπεριόριστη ὑλικὴ καὶ ἠθικὴ βοήθεια τῆς Ρωσίας, ἐργάζεται νυχθημερὸν διὰ τὴν ὀργάνωση τοῦ νέου Κράτους μὲ καθαρὴ Στρατιωτικὴ Βάση. Ἐπίσης πολυάριθμοι Ρῶσοι ἐπιστήμονες καὶ Στρατιωτικοὶ καταφθάνουν στὴν Σόφια, ὡς ὀργανωτὲς τῶν πολιτικῶν Ὑπηρεσιῶν καὶ τοῦ Στρατοῦ. Ἡ ὅλη προσπάθειά των στρέφεται σὲ δύο κυρίως κατευθύνσεις:

•  Εἰς τὴν ταχεῖα ὀργάνωση ἰσχυροῦ καὶ σύγχρονου Στρατοῦ μὲ σκληρὴ ἐκπαίδευση καὶ Στρατιωτικὴ διαπαιδαγώγηση τοῦ Βουλγαρικοῦ Λαοῦ.
•  Καὶ! Στὴν προσπάθεια, ἐν ὄψει τῆς προβλεπόμενης καταρρεύσεως τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ὀργανώσεως καὶ δημιουργίας ὑποδομῆς τοῦ Μακεδονικοῦ λαοῦ μὲ θεμιτὰ καὶ ἀθέμιτα μέσα, ὥστε σταδιακὰ νὰ ἐπιτύχουν τὴν ἐνσωμάτωσή του, στὸ Βουλγαρικὸ Κράτος.
•  Παρόμοιες προσπάθειες παρατηροῦμε καὶ στ᾿ ἄλλα Σλαβικὰ Βαλκανικὰ Κράτη (Σερβία, Ρουμανία).

- Ἀπὸ τὸ 1886 ἄρχισαν νὰ εἰσέρχονται στὸ Μακεδονικὸ ἔδαφος διάφορα ἀνταρτικὰ παραστρατιωτικὰ Σώματα, τῶν διαφόρων ἐθνικῶν ὁμάδων, τὰ ὁποῖα προσπαθοῦσαν μὲ θεμιτὰ καὶ ἀθέμιτα μέσα καὶ συχνὰ μὲ τὴν βία, νὰ ἐκφοβίσουν τὸν ἀντίπαλο ἐθνικὸ πληθυσμό. Ἔτσι τὴν Μακεδονία λυμαίνονταν Βουλγαρικὲς καὶ ὄχι μόνο συμμορίες καὶ ἄτακτοι τουρκαλβανοί, ποὺ οἱ ὀθωμανικὲς ἀρχὲς ἀνεχόταν καὶ κατὰ κανόνα προστάτευαν.

- Τὸ μεγάλο τους πρόβλημα γιὰ νὰ ἐπιβληθοῦν ἦταν τὸ Τοῖχος τῶν Ἑλλήνων τῆς Μακεδονίας καὶ οἱ βλαχόφωνοι Ἕλληνες. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ἡ κύρια προσπάθεια, ἦταν πρὸς αὐτούς. Ἔτσι! ὁ Ἑλληνισμὸς τῆς Μακεδονίας ἀπὸ τὴν Συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου (1878), μέχρι τὸν Β' Βαλκανικὸ πόλεμο (1913), ὑπέστη τὰ πάνδεινα, ἀπὸ τὶς συμμορίες αὐτὲς τῶν Σλαβοφώνων, ποὺ εἰσῆλθαν ἀπὸ τὰ ὅμορα Σλαβικὰ Κράτη στὴν Μακεδονία.

- Τὸ 1897 δημιουργήθηκε ἡ Σλαβόφωνη Ἐσωτερικὴ Μακεδονικὴ Ἀνδιανοπολιτικὴ Ἐπαναστατικὴ Ὀργάνωση (ΕΜΑΕΟ), ἀπὸ μέλη τοῦ Ἀνωτάτου Μακεδονικοῦ Κομιτάτου, ὥστε νὰ ὀργανώσει καὶ νὰ προκαλέσει μιὰ ἐξέγερση, μὲ τὴν ὑπόσχεση αὐτοδιάθεσης καὶ αὐτονομίας στὸν τοπικὸ πληθυσμό. 

Ἡ ἐπιδίωξη ἦταν ἔπειτα ἀπὸ τὴν αὐτονόμηση τῆς Μακεδονίας καὶ τῆς Θράκης, νὰ ἐνταχθοῦν οἱ δύο περιοχὲς στὸ Βουλγαρικὸ Βασίλειο, ὅπως ἔγινε στὴν περίπτωση τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας, ὅταν μὲ τὴν Συνθήκη τοῦ Βερολίνου (1878) ἡ περιοχὴ αὐτὴ αὐτονομήθηκε καὶ ἀργότερα μὲ Πραξικόπημα ἐνάντια στὴν Ὀθωμανικὴ ἀρχή, προσαρτήθηκε στὴν Βουλγαρία.

Τὸ Ἑλληνικὸ Κράτος ἦτο ἀσφαλῶς ἀντίθετο, μὲ τὶς κινήσεις αὐτὲς τοῦ Βουλγαρικοῦ Κομιτάτου. Διότι! μία ἐπιτυχία αὐτῶν γιὰ προσάρτηση τῆς Μακεδονίας στὴν Βουλγαρία ἢ μία ἀνεξαρτητοποίηση ἢ αὐτονόμηση, θὰ ἔκοβε κάθε ἐλπίδα, ὥστε ἡ Μακεδονία νὰ ἐπανέλθει στὴν Ἑλλάδα, ὅπου Γεωγραφικά, Ἱστορικά, Πληθυσμιακά, γλωσσικὰ καὶ ἐθνολογικὰ ἀνήκει. 

Τὸ τότε μικρὸ Βασίλειο τῆς Ἑλλάδος των 2,5 ἑκατομμυρίων κατοίκων, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον φτωχοὶ ἀγρότες, ἀδυνατοῦσε καὶ φοβόταν νὰ βοηθήσει, πρὸς τὸ παρόν, τὸν Μακεδονικὸ Ἑλληνισμό. Ἤδη! Πτωχευμένο τὸ Ἑλληνικὸ κράτος ἀπὸ τὸ 1893 καὶ ταπεινωμένο ἀπὸ τὸν ἀτυχῆ πόλεμο μὲ τὴν Τουρκία τὸ 1897 τελοῦσα ὑπὸ τὸν Διεθνῆ Οἰκονομικὸ Ἔλεγχο. Παρ᾿ ὅλα αὐτὰ ἄρχισε νὰ συμμετέχει μὲ ὅποια βοήθεια μποροῦσε, στὸν δεινοπαθοῦντα Μακεδονικὸ Ἑλληνισμό.

- Τὸ Ἀνώτατο Κομιτάτο (ΕΜΑΕΟ), θεώρησε πλέον ὅτι ἦλθε ἡ κατάλληλη ὥρα καὶ ἔδωσε τὸ Σύνθημα τῆς ἐξέγερσης στὶς 20 Ἰουλίου 1903, ἡμέρα τοῦ Προφήτη Ἠλία ποὺ ξεκινοῦσε αὐτή ἀπὸ τὴν Δίβρη, Κρούσοβο, Πισοδέρι, Νυμφαίο, Ὀχρίδα, Καστοριά, Κλεισούρα, Φλώρινα, Πτολεμαΐδα, ἐπεκτεινόμενη πρὸς τὴν Ἐπαρχία τῆς Θεσ/νίκης. Τὸ Σύνθημα τῆς Ἐπανάστασης ἦταν, «Μακεδονία στοὺς Μακεδόνες» καὶ γιὰ νὰ ξεσηκωθεῖ καὶ νὰ πιστέψει ὁ Μακεδονικὸς λαὸς γενικότερα, ἐξάγγειλαν ὅτι ἡ Ρωσία καὶ οἱ ἄλλες Μεγάλες Δυνάμεις θὰ παρέμβουν μετὰ τὸ ξέσπασμα τῆς Ἐπανάστασης.

- Τὸ Μένος τῶν Ἐπαναστατῶν ἐκδηλώθηκε ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων, τῶν Πατριαρχικῶν ὅλων τῶν φυλῶν καὶ τῶν Μουσουλμάνων. Κατέστρεφαν καὶ ἔκαιγαν οἱ Ἐπαναστάτες σπίτια, περιουσίες, γεωργικὲς παραγωγές, μὲ ταυτόχρονα δολοφονίες, βασανισμοὺς καὶ ἄλλες ἀγριότητες. Αὐτὲς βέβαια οἱ ἐγκληματικὲς ἐνέργειες ἄρχισαν νὰ πραγματοποιοῦνται ἀπὸ τὶς συμμορίες τῶν Κομιτατζήδων πολὺ νωρίτερα τῆς Κηρύξεως τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ Ἴλι-ντεν (1903), σ᾿ ὅλον τὸν Μακεδονικὸ Χῶρο.

Ἡ Κατοχὴ τοῦ Κρουσόβου ἀπὸ τοὺς Ἐπαναστάτες κράτησε ἀκριβῶς δέκα μέρες, τὴν 12 Αὐγούστου τὸ 1903 ἀνακηρύσσοντας τὴν Δημοκρατία τοῦ Κρούσεβο, ὑπὸ τὴν προεδρία τοῦ δασκάλου Νικόλα Κάρεβ. Θὰ πρέπει ἐδῶ νὰ σημειώσουμε ὅτι, ὁ Ἴων Δραγούμης, Ὑποπρόξενος τότε τοῦ Προξενείου στὸ Μοναστήρι, σὲ μήνυμά του πρὸς τὸν πατέρα του Στέφανο γράφει: «... ἔχομεν Σλαβικὴν Ἐπανάστασιν ἐν Μακεδονίᾳ, οἱ Σλαβόφωνοι πληθυσμοί, ὀρθόδοξοι καὶ σχισματικοὶ καὶ οἱ περισσότεροι ἑκουσίως, ἠκολούθησαν τὸ Κομιτάτον. Οἱ ἐπαναστάτες καταλαμβάνουν κωμοπόλεις καὶ χωριὰ κατοικούμενα ἀπὸ Ἑλληνόφωνους, Βλαχόφωνους καὶ ἀλβανόφωνους ὅπως τὸ Κρούσοβο, τὸ Πισοδέρι, τὸ Νυμφαίο κ.ἄ.».

Ταυτοχρόνως γιὰ τὴν δημιουργία ἐντυπώσεων καὶ ἐπεμβάσεων τῶν Μεγάλων Δυνάμεων, σχημάτισαν στὸ Κρούσοβο καὶ πρώτη Κυβέρνηση τοῦ Κομιτάτου, ἀπὸ τοὺς ἴδιους Βούλγαρους Κομιτατζῆδες, ἀκόμη καὶ μέχρι σήμερα διατυμπανίζεται ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους, Ρώσους καὶ Σέρβους ὡς ἡ πρώτη στὴν Ἱστορία Μακεδονικὴ Κυβέρνηση.

- Ὁ Μπουχτιάρ Πασᾶς μὲ 3.000 Τουρκικὸ Στρατὸ καὶ 18 πυροβόλα μετὰ δεκαήμερο πολιόρκησε τὸ Κρούσοβο. Διέταξε δὲ τοὺς Κομιτατζῆδες νὰ παραδοθοῦν. Οἱ Βούλγαροι στὴν ἀρχὴ προέβαλαν ἐλαφρὰ ἀντίσταση, ὅταν φονεύθηκε ὁ Ἀρχηγὸς τῶν Ἰβάνωφ, τότε περισυνέλλεξαν ἀπὸ κατοίκους τοῦ Κρουσόβου, ἰδίως ἀπὸ Ἕλληνες ἑκατὸ (100) λίρες, τὶς ὁποῖες ἔστειλαν στὸν Μπουχτιάρ Πασᾶ, μὲ τὴν συμφωνία ν᾿ ἀφήσει τοὺς Κομιτατζῆδες νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν πόλη καὶ νὰ φεισθεῖ τῆς Βουλγαρικῆς συνοικίας τῆς Πόλεως ὅπως καὶ ἔγινε. Ὁ ἀπολογισμὸς τῆς καταστροφῆς τῶν Ἑλλήνων καὶ Βλαχοφώνων Ἑλλήνων τῆς ὅλης περιοχῆς μὲ βάση τὸ Κρούσοβο ἦταν τεράστιος σὲ προσωπικὸ καὶ περιουσίες αὐτῶν.

- Ἡ Καταστροφὴ τοῦ Κρουσόβου ἦτο καὶ τὸ τέλος τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ Ἴλι-ντεν (20-1903).

- Ἐπειδὴ ὅμως! οἱ λεηλασίες, δολοφονίες καὶ καταστροφὲς περιουσιῶν συνεχίζοντο, ἀναγκάστηκαν οἱ Μεγάλες Δυνάμεις νὰ ἐπέμβουν καὶ νὰ ὑποχρεώσουν τὸ Τουρκικὸ Κράτος νὰ υἱοθετήσει μιὰ πιὸ διαλλακτικὴ στάση ἀπέναντι στοὺς χριστιανοὺς ὑπηκόους.

- Οἱ Μεταρρυθμίσεις ποὺ ἀποφασίστηκαν τὸν Ὀκτώβριο του 1903 στὴν Βιέννη καὶ στὸ Μάνστρικ, οὐδέποτε ἐφαρμόσθηκαν, ἀντίθετα καὶ μὲ τὴν Ἐπανάσταση τῶν νεοτούρκων, ἡ πίεση ἐντάθηκε στοὺς χριστιανοὺς καὶ ἀκόμη περισσότερο στὸν Ἑλληνικὸ λαὸ τῆς Μακεδονίας, ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ ἀπὸ τοὺς Κομιτατζῆδες.

Ἔτσι! ἄρχισε ὁ Μακεδονικὸς Ἀγῶνας, ἀφοῦ βέβαια ἡ Ἑλλάδα ἐπέτυχε μέσα σὲ 10 χρόνια νὰ δημιουργήσει ἕναν ἰσχυρὸ Στρατό.

- Ἡ Ἑλληνικὴ παρουσία στὴν Μακεδονία καὶ κυρίως ὁ ἡρωικὸς θάνατος τοῦ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ, τὸ 1904, ἀπετέλεσαν τὴν θρυαλλίδα νέων ἐξελίξεων ποὺ ὁδήγησαν στοὺς Βαλκανικοὺς Πολέμους (1912-1913), μὲ τελικὸ ἀποτέλεσμα τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας καὶ σχεδὸν τὸν διπλασιασμὸ τῆς Ἑλλάδος. Τότε ὅμως ὁ πολιτικὸς κόσμος τῆς Ἑλλάδος ἐν πλήρει ἁρμονίᾳ......

-Συμπέρασμα:

Ἐξωτερικὴ πολιτικὴ χωρὶς ἰσχυρὸ Στρατὸ εἶναι μία συναυλία μουσικῆς χωρὶς μουσικὰ ὄργανα.

Ἰωάννης Μ. Ἀσλανίδης

Ἀντγος ἐ.ἀ.

Ἐπίτιμος Δκτής τῆς Σ.Σ.Ε.

«Πᾶνος»