ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΕΠΙ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΔΟΣ
ΚΑΙ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΦΡΟΝΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΡΟΝΤΑ
Όλη αυτήν την περίοδο που διανύουμε τώρα, επεκτεινόμενη σε πενήντα ημέρες, εορτάζουμε την από τους νεκρούς Ανάσταση του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, δείχνοντας με αυτήν την παράταση την υπεροχή της απέναντι στις άλλες εορτές. Αν και βέβαια αυτή η περίοδος των ημερών περιλαμβάνει και την επέτειο μνήμη της επανόδου στους ουρανούς[εννοεί την εορτή της Αναλήψεως κατά την τεσσαρακοστή από το Πάσχα ημέρα], αλλά και αυτή δείχνει την διαφορά του Αναστάντος Δεσπότου προς τους ανθρώπους εκείνους που κατά καιρούς έχουν αναβιώσει. Πραγματικά όλοι όσοι αναστήθηκαν από τους νεκρούς αναστήθηκαν από άλλους και, αφού πέθαναν πάλι, επέστρεψαν στη γη· ο δε Χριστός, αφού αναστήθηκε από τους νεκρούς, δεν κυριεύεται πλέον καθόλου από τον θάνατο· διότι μόνο Αυτός, αφού ανέστησε τον εαυτό Του την τρίτη ημέρα, δεν επέστρεψε πάλι στη γη, αλλά ανέβηκε στον ουρανό, καθιστώντας το φύραμά μας που είχε λάβει ομόθρονο με τον Πατέρα ως ομόθεο.
Γι'αυτό είναι ο μόνος που έγινε αρχή της μελλοντικής αναστάσεως όλων και ο μόνος που κατέστη απαρχή των νεκρών και πρωτότοκος από τους νεκρούς και Πατέρας του μέλλοντος αιώνος. Και όπως όλοι, αμαρτωλοί και δίκαιοι, πεθαίνουν στον Αδάμ, έτσι στον Χριστό θα ζωοποιηθούν όλοι, αμαρτωλοί και δίκαιοι, αλλά ο καθένας στην τάξη του· απαρχή είναι ο Χριστός, έπειτα οι οπαδοί του Χριστού κατά την παρουσία Του, έπειτα οι τελευταίοι, όταν καταργήσει κάθε αρχή και εξουσία και δύναμη και θέσει όλους τους εχθρούς Του κάτω από τα πόδια Του. Τελευταίος εχθρός που θα καταργηθεί είναι ο θάνατος[Α΄Κορ.15,22 κ.ε.: «Ὥσπερ γὰρ ἐν τῷ Ἀδὰμ πάντες ἀποθνήσκουσιν, οὕτω καὶ ἐν τῷ Χριστῷ πάντες ζωοποιηθήσονται (:Όπως ακριβώς, δηλαδή, όλοι οι απόγονοι του Αδάμ πεθαίνουν εξαιτίας της σχέσεως και της ενώσεώς τους με αυτόν, έτσι και όλοι θα ζωοποιηθούν χάρη στη σχέση τους και την ένωσή τους με τον Χριστό)»], κατά την κοινή ανάσταση, με την εσχάτη σάλπιγγα: «Δεῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀθανασίαν(:Και θα αλλάξουμε, διότι πρέπει το φθαρτό αυτό σώμα να ντυθεί αφθαρσία, και το θνητό αυτό σώμα να ντυθεί αθανασία)»[Α΄Κορ.15,53].
2. Τέτοια δωρεά μάς προσφέρει η Ανάσταση του Κυρίου και γι'αυτό μόνο αυτήν εορτάζουμε με τόση διάρκεια σαν αθάνατη και ανώλεθρη και αΐδια, προεικονίζοντας με αυτά και την μέλλουσα μακαριότητα των αγίων, από την οποία έχει εξαφανιστεί κάθε οδύνη, λύπη και στεναγμός· υπάρχει δε σε αυτήν ευφροσύνη και πανήγυρις ενθουσιώδης και αναλλοίωτη· διότι εκεί είναι πραγματικά η κατοικία των ευφραινομένων. Γι'αυτό η χάρις του Πνεύματος ενομοθέτησε πριν από τις ημέρες αυτές να τελούμε την ιερά Τεσσαρακοστή με νηστεία και αγρυπνία και με προσευχή και κάθε είδος ασκήσεως των αρετών. Με την τεσσαρακοντάδα των ημερών δείχνει ότι σε αυτόν τον αιώνα η ζωή των σωζομένων δεν είναι τίποτε άλλο παρά μετάνοια και θεοφιλής βίος· με την Πεντηκοστή δε αυτή, που διανύομε τώρα, επιδεικνύει την άνεση και απόλαυση που θα υποδεχτεί αυτούς που έζησαν εδώ εναγωνίως για τον Θεό.
3. Γι΄αυτό εκείνη μεν είναι Τεσσαρακοστή, έχει συνακόλουθη την μνήμη των σωτηρίων παθών και μετά την εβδόμη εβδομάδα λαμβάνει την λύση της νηστείας· αυτή δε σαν Πεντηκοστή συμπεριλαμβάνει και την από την γη μετάθεση στον ουρανό και την κατάβαση και διάδοση του θείου Πνεύματος. Διότι αυτός εδώ ο αιώνας είναι εβδοματικός και συνίσταται από τέσσερις εποχές και μέρη και στοιχεία και γι’ αυτούς που σε αυτόν καθιστούν τους εαυτούς τους κοινωνούς των παθημάτων του Χριστού επιφέρει την εορτή της Πεντηκοστής, που αρχίζει από την ογδόη και καταλήγει στην ογδόη και αφού ξεπεράσει την εβδομάδα και την τετρακτύ, δια της Αναστάσεως του Κυρίου και της, έπειτα από αυτήν, Αναλήψεως παριστάνει την μέλλουσα ανάσταση του ανθρωπίνου γένους και την κατ’ αυτήν ανύψωση των αξίων στα σύννεφα προς την θεία συνάντηση και στη συνέχεια την συνύπαρξη και ανάπαυση με τον Θεό στους αιώνες.
4. Αυτή, λοιπόν, θα έλθει στον καιρό της. Ο δε Κύριος κηρύττοντας το ευαγγέλιο της Βασιλείας πριν από το Πάθος και δεικνύοντας στους μαθητές ότι δεν θα γίνει μόνο ανάμεσα στους Ιουδαίους η εκλογή των αξίων της πίστεως και της από Αυτόν προτεινομένης αΐδιας κληρονομίας αλλά και ανάμεσα στους εθνικούς, κατά την σήμερα αναγινωσκομένη στην εκκλησία περικοπή του ευαγγελίου[Ιω.4, 5-30] «ἔρχεται οὖν εἰς πόλιν τῆς Σαμαρείας λεγομένην Συχάρ, πλησίον τοῦ χωρίου ὃ ἔδωκεν Ἰακὼβ Ἰωσὴφ τῷ υἱῷ αὐτοῦ. Ἦν δὲ ἐκεῖ πηγὴ τοῦ ᾿Ιακώβ (:έρχεται, λοιπόν, σε κάποια πόλη της Σαμάρειας που λεγόταν Συχάρ, η οποία ήταν κοντά στην περιοχή που είχε δώσει ο Ιακώβ στον γιο του, τον Ιωσήφ. Υπήρχε μάλιστα εκεί κι ένα πηγάδι που είχε ανοίξει ο Ιακώβ)» [Ιω.4,5-6]. «Πηγή» φυσικά ονομάζει το φρέαρ, διότι είχε ύδωρ πηγαίο, όπως θα φανεί από την συνέχεια του λόγου· ήταν δε του Ιακώβ, επειδή εκείνος το είχε ανοίξει.
Ο δε τόπος που έδωσε ο Ιακώβ στον Ιωσήφ είναι τα Σίκημα [Συχέμ]. Διότι είπε προς αυτόν, όταν έπνεε τα έσχατα στην Αίγυπτο και έκανε διαθήκη: «Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποθνήσκω, καὶ ἔσται ὁ Θεὸς μεθ᾿ ὑμῶν καὶ ἀποστρέψει ὑμᾶς εἰς τὴν γῆν τῶν πατέρων ὑμῶν. Ἐγὼ δὲ δίδωμί σοι Σίκιμα ἐξαίρετον ὑπὲρ τοὺς ἀδελφούς σου, ἣν ἔλαβον ἐκ χειρὸς Ἀμοῤῥαίων ἐν μαχαίρᾳ μου καὶ τόξῳ(: Ιδού εγώ πεθαίνω, ενώ εσάς θα σας επαναφέρει ο Θεός από αυτήν την γη στην γη των πατέρων σας, την Χαναάν. Εγώ δε θα παραχωρήσω σε σένα και στους απογόνους σου την πόλη Συχέμ, τόπο-μερίδα- εύφορο και εκλεκτό, ανώτερο από εκείνον των αδελφών σου· τον τόπο αυτόν τον πήρα από τα χέρια των Αμορραίων με το μαχαίρι μου και με το πολεμικό μου τόξο)» [Γέν.48,21].Γι'αυτό τα μεν Σίκημα κατοικούνταν ύστερα από την φυλή του Εφραίμ, ο οποίος ήταν πρωτότοκος υιός του Ιωσήφ, τον δε τόπο γύρω από αυτά κατοικούσαν οι δέκα φυλές του Ισραήλ, τις οποίες κυβέρνησε ο αποστάτης Ιεροβοάμ.
5. Αφού δε αυτοί προσέκρουαν στον Θεό πολλές φορές και εγκαταλείφθηκαν από Αυτόν πολλές φορές, ύστερα έγιναν όλο το γένος αιχμάλωτοι, οπότε αντί αυτών ο ηγέτης των Ασσυρίων εγκατέστησε στον τόπο έθνη που συνάθροισε από διάφορα μέρη και τους ονόμασε Σαμαρείτες από το όρος Σομόρ[Σαμάρεια ονομάστηκε η πόλις που έκτισε το 880π.Χ. ο βασιλεύς του Ισραήλ Αμβρί, έπειτα το όρος όπου ήταν η ακρόπολή της και τέλος ολόκληρο το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ, που καταλύθηκε από τους Ασσυρίους το 721π.Χ.]. Όπως δε ο Ιακώβ περνώντας από εκεί υπέταξε τα Σίκημα, καθώς λέγει η ιστορία[Γέν.34,25 κ.ε.], έτσι περνώντας ο Χριστός τώρα υπέταξε την Σαμάρεια. Αλλά εκείνος μεν το έκανε, όπως λέγει ο ίδιος [βλ. και παραπάνω, Γέν.48,22: «Ἐγὼ δὲ δίδωμί σοι Σίκιμα ἐξαίρετον ὑπὲρ τοὺς ἀδελφούς σου, ἣν ἔλαβον ἐκ χειρὸς Ἀμοῤῥαίων ἐν μαχαίρᾳ μου καὶ τόξῳ»], με τη ρομφαία και το τόξο του, δηλαδή προς εξολόθρευση και καταστροφή των παλαιών κατοίκων, ο δε Χριστός με λόγο και διδασκαλία, δηλαδή για σωτηρία· «Ὁ οὖν ᾿Ιησοῦς διότι ο Ιησούς, λοιπόν», λέγει, «κεκοπιακὼς ἐκ τῆς ὁδοιπορίας ἐκαθέζετο οὕτως ἐπὶ τῇ πηγῇ· ὥρα ἦν ὡσεὶ ἕκτη (:όπως ήταν κουρασμένος από την πεζοπορία, καθόταν κοντά στο πηγάδι. Η ώρα ήταν περίπου έξι από την ανατολή του ηλίου, δηλαδή δώδεκα το μεσημέρι)»[Ιω.4, 6].
6. Και η ώρα και ο κόπος και ο τόπος επέβαλλαν να καθίσει καθένας που έχει σώμα σαν το δικό μας. Θέλοντας, λοιπόν, να επιβεβαιώσει τούτο και προβλέποντας το μελλοντικό κέρδος, καθόταν, λέγει, έτσι δίπλα στο πηγάδι, δηλαδή αφελώς κάτω, μόνος Του σαν ένας οδοιπόρος από τους πολλούς, διότι οι μαθητές Του είχαν φύγει στην πόλη, για να αγοράσουν τροφές. Καθώς, λοιπόν, καθόταν έτσι μόνος Του δίπλα στο πηγάδι, έρχεται μια γυναίκα από την Σαμάρεια να πάρει νερό. Ο δε Κύριος, ως άνθρωπος διψώντας και βλέποντας να έρχεται κάποια ανθρωπίνως διψώσα, για να σταματήσει την δίψα της, ως Θεός δε βλέποντας και την καρδιά της να διψά για σωτήριο Ύδωρ, χωρίς όμως να γνωρίζει Αυτόν που μπορεί να της το προσφέρει, επείγεται να αποκαλύψει τον εαυτό Του στην ποθούσα ψυχή, διότι ποθεί και Αυτός τους ποθούντες κατά τα γεγραμμένα, αρχίζει δε από εκεί που θα γίνει ευπρόσδεκτος· και της λέγει «δός μοι πιεῖν Δώσ’ μου νερό να πιω».
Αυτή δε, καθώς ήταν ευφυής και αντιλήφθηκε και από μόνο την στολή και το σχήμα και την έκδηλη εξωτερική κοσμιότητα ότι είναι Ιουδαίος και φύλακας του νόμου, είπε: «Θαυμάζω πῶς σὺ ᾿Ιουδαῖος ὢν παρ' ἐμοῦ πιεῖν αἰτεῖς, οὔσης γυναικὸς Σαμαρείτιδος; Οὐ γὰρ συγχρῶνται ᾿Ιουδαῖοι Σαμαρείταις(:Πώς εσύ, που είσαι Ιουδαίος, καταδέχεσαι και ζητάς να πιεις νερό από μένα, που είμαι γυναίκα Σαμαρείτιδα; Και έκανε η γυναίκα την ερώτηση αυτή, διότι οι Ιουδαίοι μισούσαν τους Σαμαρείτες και δεν είχαν σχέσεις μαζί τους)». Ο δε Κύριος, παίρνοντας από αυτό αφορμή αρχίζει να αποκαλύπτει τον εαυτό Του προς αυτήν λέγοντας: «Εἰ ᾔδεις τὴν δωρεὰν τοῦ Θεοῦ, καὶ τίς ἐστιν ὁ λέγων σοι, δός μοι πιεῖν, σὺ ἂν ᾔτησας αὐτόν, καὶ ἔδωκεν ἄν σοι ὕδωρ ζῶν(:«Εάν γνώριζες τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος, που δίνει ο Θεός στους ανθρώπους, και Ποιος είναι Εκείνος που σου λέει τώρα: ‘’Δώσ’ μου να πιω’’, εσύ θα Του ζητούσες, και θα σου έδινε νερό τρεχούμενο, που δεν στερεύει ποτέ. Θα σου έδινε Αυτός τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, η οποία σαν πνευματικό νερό καθαρίζει, δροσίζει, παρηγορεί και ζωοποιεί τις ψυχές, χωρίς να στερεύει ποτέ)».
7. Βλέπετε επιβεβαίωση περί του ότι, αν γνώριζε, θα ζητούσε αμέσως και θα γινόταν μέτοχος πραγματικά ζωντανού ύδατος, όπως έπραξε και απόλαυσε όταν έμαθε ύστερα, ενώ το συνέδριο των Ιουδαίων, που ρώτησαν και έμαθαν σαφώς, έπειτα σταύρωσαν τον Κύριο της Δόξης[Α΄Κορ.2,8: «ἣν οὐδεὶς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου ἔγνωκεν· εἰ γὰρ ἔγνωσαν, οὐκ ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν(:την Σοφία αυτήν κανένας από τους άρχοντες του πρόσκαιρου αυτού κόσμου δεν την έχει γνωρίσει. Διότι εάν την είχαν γνωρίσει, δεν θα κάρφωναν στον σταυρό της ατιμίας τον Κύριο, που είναι χορηγός της δόξας)»].
Αλλά ποια είναι η «δωρεὰ τοῦ Θεοῦ»; «Διότι», λέγει, «αν γνώριζες την δωρεά του Θεού». Για να αφήσουμε τα άλλα, και μόνο τούτο, το ότι ο Ενανθρωπήσας Θεός δεν βδελύσσεται τους θεωρουμένους από τους Ιουδαίους βδελυκτούς και ακοινωνήτους ακόμη και για ένα ποτήρι νερό, πόσο μεγάλη δωρεά και χάρις δεν είναι; Το δε να τους θεωρεί τόσο αγαπητούς, ώστε όχι μόνο να δέχεται τα διδόμενα από αυτούς, αλλά να μεταδίδει σε εκείνους από τα ίδια τα θεία χαρίσματά Του –Τι λέγω τα χαρίσματα; Διότι προσφέρει τον εαυτό Του και καθιστά τους πιστούς σκεύη δεκτικά της θεότητάς Του, αφού, όπως προβλέποντας επαγγέλλεται, δεν είναι δυνατό να έχουν αλλιώς μέσα τους πηγή, που να τρέχει στην αιώνια ζωή-, ποιος νους θα το καταλάβει; Ποιος λόγος θα εκφράσει το υπερβάλλον της δωρεάς;
8. Η Σαμαρείτιδα, επειδή δεν κατάλαβε ακόμη το μεγαλείο του ζωντανού ύδατος, πρώτα μεν απορεί, από πού θα βρει το ύδωρ που υπόσχεται ο συνομιλητής, αφού κουβά δεν έχει και το πηγάδι είναι βαθύ. Έπειτα επιχειρεί να τον συγκρίνει με τον Ιακώβ, τον οποίο αποκαλεί και πατέρα, εξυμνώντας το γένος από τον τόπο, και εξαίρει το νερό του πηγαδιού, με τη σκέψη ότι δεν μπορεί να βρεθεί καλύτερο από αυτό. Όταν δε άκουσε τον Κύριο να λέγει ότι «το ύδωρ που θα σου δώσω εγώ, θα γίνει για τον δεχόμενο πηγή που τρέχει προς αιώνια ζωή», άφησε λόγο ψυχής που ποθεί και οδηγείται προς την πίστη, αλλά δεν μπόρεσε ακόμη να κοιτάξει καθαρά προς το φως: «Κύριε, δώσ’ μου το νερό αυτό», λέγει, «για να μη διψώ και να μην υποβάλλομαι σε τόσο κόπο να έρχομαι εδώ για να βγάζω νερό από το πηγάδι». Ο δε Κύριος, θέλοντας ακόμη να αποκαλύπτεται λίγο λίγο, την προστάσσει να φωνάξει και τον άνδρα της. Καθώς δε εκείνη, κρύβοντας την διαγωγή της και συγχρόνως σπεύδοντας να πάρει το δώρο, έλεγε «Δεν έχω άνδρα», ακούει πόσους άντρες είχε δικούς της από παιδί και ελέγχεται ότι τώρα έχει άνδρα που δεν είναι δικός της· δεν στενοχωριέται, όμως, από τον έλεγχο, αλλά αμέσως, αντιληφθείσα ότι είναι προφήτης ο συνομιλητής, επιλαμβάνεται υψηλοτέρων ζητημάτων.
9. Βλέπετε πόση είναι η μακροθυμία και η φιλομάθεια της γυναικός· διότι λέγει «Οἱ πατέρες ἡμῶν ἐν τῷ ὄρει τούτῳ προσεκύνησαν· καὶ ὑμεῖς λέγετε ὅτι ἐν ῾Ιεροσολύμοις ἐστὶν ὁ τόπος ὅπου δεῖ προσκυνεῖν (:Οι πατέρες μας προσκύνησαν και λάτρευσαν τον Θεό στο όρος αυτό το Γαριζείν, ενώ εσείς οι Ιουδαίοι λέτε ότι στα Ιεροσόλυμα είναι ο τόπος που πρέπει να λατρεύουμε τον Θεό. Εσύ λοιπόν ως προφήτης τι λες γι’ αυτό;)»[Ιω.4,20].
Βλέπετε πόση συλλογή είχε στη διάνοιά της και πόση γνώση της Γραφής είχε; Πόσοι τώρα από τους γεννημένους πιστούς και τροφίμους της Εκκλησίας αγνοούν ό,τι γνώριζε η Σαμαρείτιδα, ότι οι πατέρες μας, ο Ιακώβ δηλαδή και οι από αυτόν πατριάρχες, προσκύνησαν τον Θεό στο όρος τούτο; Αυτή την γνώση και την βαθιά μελέτη της θεόπνευστης Γραφής δεχόμενος ο Χριστός σαν οσμή ευωδίας, επέμεινε συζητώντας ευχαρίστως με την Σαμαρείτιδα. Όπως δηλαδή, αν επάνω στους άνθρακες τοποθετήσεις κάτι εύοσμο, επαναφέρεις και συγκρατείς αυτούς που πλησιάζουν, αν όμως βάλεις κάτι βαρύ και δύσοσμο, τους απωθείς και τους απομακρύνεις, έτσι και στην διάνοια· αν έχεις ιερά μελέτη και σπουδή, καθιστάς τον εαυτό του άξιο θείας επιστασίας, διότι αυτή είναι η οσμή ευωδίας που οσφραίνεται ο Κύριος· αν όμως τρέφεις μέσα πονηρούς και ρυπαρούς και γηίνους λογισμούς, απομακρύνεσαι από την θεία επιστασία, καθιστώντας τον εαυτό σου άξιο της αποστροφής, αλίμονο, του Θεού. Διότι «οὐ παροικήσει σοι πονηρευόμενος(: ούτε για μια στιγμή δεν θα παραμείνει κοντά σου ως οικείος και φίλος Σου όποιος πονηρεύεται και μηχανεύεται το κακό)», λέγει προς τον Θεό ο ψαλμωδός προφήτης[Ψαλμ.5,5].
Αφού ο νόμος διατάσσει «καὶ ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς δυνάμεώς σου· καὶ ἔσται τὰ ῥήματα ταῦτα, ὅσα ἐγὼ ἐντέλλομαί σοι σήμερον, ἐν τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ψυχῇ σου· καὶ προβιβάσεις αὐτὰ τοὺς υἱούς σου, καὶ λαλήσεις ἐν αὐτοῖς καθήμενος ἐν οἴκῳ καὶ πορευόμενος ἐν ὁδῷ καὶ κοιταζόμενος καὶ διανιστάμενος(:Kaι πρέπει να αγαπήσεις τον Θεό σου με όλη την καρδιά σου και με όλη την ψυχή σου και με όλη την δύναμή σου. Και ας είναι τα λόγια αυτά, που Εγώ σήμερα σου παραγγέλλω, χαραγμένα στην καρδιά σου και στην ψυχή σου. Θα τα μεταδώσεις δε και στα παιδιά σου και θα ομιλείς γι’ αυτά με αυτά, όταν κάθεσαι στο σπίτι και όταν βαδίζεις στον δρόμο και όταν πέφτεις να κοιμηθείς και όταν σηκώνεσαι από το κρεβάτι σου)» [Δευτ.6,7], το δε ευαγγέλιο λέγει «Ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς», διότι σε αυτές θα βρείτε ζωή αιώνια [Ιω.5,39] και ο απόστολος παραγγέλλει «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε (:να προσεύχεστε αδιάλειπτα)» [Α΄Θεσ. 5,17], αυτός που ασχολείται επίμονα με γήινους λογισμούς είναι οπωσδήποτε παράνομος, πολύ περισσότερο αυτός που ασχολείται με πονηρούς και ρυπαρούς.
10. Αλλά πότε προσκύνησαν τον Θεό σε αυτό το όρος οι πατέρες μας; Όταν ο πατριάρχης Ιακώβ αποφεύγοντας τον φοβερό αδερφό του, Ησαύ και πειθαρχώντας στις συμβουλές του πατρός Ισαάκ, αναχώρησε προς την Μεσσοποταμία και όταν επανήλθε από εκεί με γυναίκες και τέκνα. Κατά την επάνοδο, όταν ο Ιακώβ έπηξε σκηνές σε αυτόν περίπου τον τόπο, όπου ομιλούσε ο Κύριος με την Σαμαρείτιδα, μετά το επεισόδιο της Δείνας και την άλωση των Σικήμων, του είπε ο Θεός όπως γράφεται στην Γένεση: «Ἀναστὰς ἀνάβηθι εἰς τὸν τόπον Βαιθὴλ καὶ οἴκει ἐκεῖ καὶ ποίησον ἐκεῖ θυσιαστήριον τῷ Θεῷ τῷ ὀφθέντι σοι ἐν τῷ ἀποδιδράσκειν σε ἀπὸ προσώπου Ἡσαῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου(:Σήκω και πήγαινε στην Βαιθήλ και κατασκεύασε εκεί θυσιαστήριο στον Θεό που σου εμφανίστηκε όταν απέδρασες από την παρουσία του αδελφού σου, Ησαύ)» [Γέν.35,1]. Μετά τα λόγια αυτά ο Ιακώβ σηκώθηκε και ανέβηκε στο παρακείμενο όρος και οικοδόμησε εκεί, λέγει, θυσιαστήριο και κάλεσε το όνομα του τόπου Βαιθήλ· διότι εκεί του εμφανίστηκε ο Θεός. Γι'αυτό λέγει η Σαμαρείτιδα ότι «οι πατέρες μας προσκύνησαν στο όρος αυτό», ακολουθώντας τους αρχαίους εκείνους· διότι οι σχετικές διατάξεις για τον ναό των Ιεροσολύμων νομοθετήθηκαν ύστερα.
Και επειδή βέβαια ο τόπος εκείνος ονομάστηκε από τον Ιακώβ «οίκος Θεού», διότι αυτό σημαίνει το όνομα Βαιθήλ ερμηνευόμενο, αυτή απορεί ποθώντας να μάθει, πώς δεν λέγεται ότι εκεί είναι μάλλον ο οίκος του Θεού, αλλά στα Ιεροσόλυμα, όπου νομίζετε ότι πρέπει να θυσιάζετε και να προσκυνείτε τον Θεό. Ο δε Κύριος, ολοκληρώνοντας ήδη τον σκοπό των λόγων Του και προφητεύοντας περί της γυναικός, ότι θα είναι τέτοια καθώς την ζητεί και την δέχεται ο Θεός, και αποκρινόμενος προς τους λόγους της λέγει: «Γύναι, πίστευσόν μοι ὅτι ἔρχεται ὥρα ὅτε οὔτε ἐν τῷ ὄρει τούτῳ οὔτε ἐν ῾Ιεροσολύμοις προσκυνήσετε τῷ Πατρί(:Πίστεψέ με, γυναίκα, ότι γρήγορα έρχεται ο καιρός που ούτε σε αυτό το βουνό το Γαριζείν μόνο, ούτε στα Ιεροσόλυμα αποκλειστικά θα λατρεύσετε τον ουράνιο Πατέρα)» [Ιω.4,21] και έπειτα από λίγο: «Καὶ γὰρ ὁ Πατὴρ τοιούτους ζητεῖ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτόν(:διότι και ο Πατήρ ζητά επίμονα τέτοιοι αληθινοί και πραγματικοί προσκυνητές να είναι εκείνοι που Τον λατρεύουν)» [Ιω.4,23].
11. Βλέπετε ότι και γι’ αυτήν βεβαιώνει ότι θα γίνει τέτοια, όπως την θέλει ο Θεός, και ότι θα προσκυνεί τον Ύψιστο Πατέρα, όχι τοπικώς, αλλά ευαγγελικώς (διότι προς αυτήν απευθύνεται ο λόγος ότι ούτε στο όρος αυτό ούτε στα Ιεροσόλυμα θα προσκυνείτε τον Πατέρα), συγχρόνως δε προαναγγέλλει σε αυτήν φανερά και την μετάθεση του νόμου; Διότι, αφού θα μετατεθεί η προσκύνηση, αναγκαίως θα γίνει μετάθεση και του νόμου.
12. Αλλά και το ενδιάμεσο κείμενο «Ὑμεῖς προσκυνεῖτε ὃ οὐκ οἴδατε, ἡμεῖς προσκυνοῦμεν ὃ οἴδαμεν· ὅτι ἡ σωτηρία ἐκ τῶν ᾿Ιουδαίων ἐστίν (:Εσείς οι Σαμαρείτες απορρίψατε τα βιβλία των προφητών και προσκυνάτε εκείνο για το οποίο δεν έχετε σαφή και πλήρη γνώση. Εμείς οι Ιουδαίοι προσκυνούμε εκείνο που γνωρίζουμε περισσότερο από κάθε άλλον. Απόδειξη μάλιστα γι’ αυτό είναι το ότι ο Μεσσίας που θα σώσει τον κόσμο προέρχεται από τους Ιουδαίους. Αυτούς διάλεξε ο Θεός ως λαό δικό Του και αυτοί Τον γνώρισαν και Τον λάτρευσαν τελειότερα από κάθε άλλον λαό)» είναι απόκριση προς τον λόγο εκείνης, αλλά συγχρόνως αποτελεί συνέπεια των λόγων Του. Διότι λέγει ότι «κατά τούτο εμείς οι Ιουδαίοι (διότι τοποθετεί και τον εαυτό Του με εκείνους, αφού κατά σάρκα είναι από εκείνους)· εμείς λοιπόν, λέγει, που δεν διαψεύδουμε το όνομα, αλλά γνωρίζουμε τα δικά μας, κατά τούτο διαφέρουμε στην προσκύνηση από εσάς τους Σαμαρείτες, ότι γνωρίζομε πώς ορίζεται να τελείται στην Ιουδαία η προσκύνηση για τον λόγο ότι από τους Ιουδαίους θα προέλθει η σωτηρία όλου του κόσμου, δηλαδή θα έλθει ο Χριστός».
Επειδή δε δεν πρόκειται να έλθει στο μέλλον, διότι ήταν αυτός ο Ίδιος, δεν είπε ότι η σωτηρία θα είναι από τους Ιουδαίους, αλλά ότι είναι. «Ἀλλ' ἔρχεται ὥρα(:Αλλά έρχεται ώρα)», λέγει, «καὶ νῦν ἐστιν(:και είναι τώρα)». Και αυτά είναι προφητικά· το «έρχεται» χρησιμοποιήθηκε διότι δεν τελέστηκε ακόμη, αλλά θα τελεσθεί, το δε «τώρα είναι», χρησιμοποιήθηκε επειδή την έβλεπε έτοιμη να πιστεύσει σύντομα και να προσκυνεί πνευματικώς και αληθώς· λέγει λοιπόν: «Ἀλλ' ἔρχεται ὥρα, καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ προσκυνήσουσι τῷ πατρὶ ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ(:Πολύ σύντομα όμως έρχεται ώρα, και μπορώ να πω ότι η ώρα αυτή έχει ήδη έλθει, που οι πραγματικοί προσκυνητές θα προσκυνήσουν και θα λατρεύσουν τον Πατέρα πνευματικά και αληθινά˙ δηλαδή με θεοφώτιστες τις πνευματικές δυνάμεις και με λατρεία όχι τυπική και σκιώδη, αλλά πραγματική και εμπνευσμένη από πλήρη επίγνωση της αλήθειας)»· διότι ο ύψιστος και προσκυνητός Πατήρ, είναι Πατήρ αυτοαλήθειας, δηλαδή του μονογενούς Υιού, και έχει Πνεύμα αληθείας, το Πνεύμα το Άγιον, και αυτοί που Τον προσκυνούν κατ’ αυτούς, το πράττουν διότι έτσι πιστεύουν και διότι ενεργούνται δι’ Αυτών.
Διότι, λέγει ο Απόστολος, το Πνεύμα είναι αυτό δια του Οποίου προσκυνούμε και δια του Οποίου προσευχόμαστε[βλ.Ρωμ.8,26: «Ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ Πνεῦμα συναντιλαμβάνεται ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν· τὸ γὰρ τί προσευξόμεθα καθὸ δεῖ οὐκ οἴδαμεν, αὐτὸ τὸ Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν στεναγμοῖς (:Όμως δεν στενάζει μόνο η κτίση μαζί μας. Παράλληλα στενάζει μαζί μας και το Άγιον Πνεύμα. Δηλαδή και το Άγιον Πνεύμα μας βοηθά και μας στηρίζει στις φυσικές και ηθικές αδυναμίες μας. Διότι εμείς δεν ξέρουμε τι είναι σωστό να ζητήσουμε στην προσευχή μας˙ αλλά αυτό το Άγιον Πνεύμα μεσιτεύει για μας εμπνέοντας στους ευλαβείς Χριστιανούς στεναγμούς που αδυνατεί να εκφράσει ανθρώπινη γλώσσα. Και οι στεναγμοί αυτοί υψώνουν τις καρδιές εκείνων που προσεύχονται με την έμπνευση του Πνεύματος σε ύψη που δεν μπορεί να φτάσει η φτωχή διάνοια των ανθρώπων)» ]· πρβ. και: «Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωή· οὐδεὶς ἔρχεται πρὸς τὸν πατέρα εἰ μὴ δι᾿ ἐμοῦ(:Εγώ είμαι ο μοναδικός δρόμος, από τον οποίο μπορεί να φτάσει κανείς στον ουρανό. Διότι συγχρόνως είμαι και η απόλυτη αλήθεια και η πραγματική και πηγαία ζωή. Κανείς δεν είναι δυνατόν να έλθει προς τον Πατέρα και να μετάσχει στη μακαρία ζωή Του, παρά μόνο αν περάσει από Εμένα˙ διότι Εγώ με τη διδασκαλία μου σας γνωρίζω τον Πατέρα μου και την αλήθεια Του. Και με τη θυσία μου ως αιώνιος αρχιερεύς σας συμφιλιώνω με Αυτόν)», λέγει ο μονογενής Υιός του Θεού[Ιω.14,6].
13. Αυτοί, λοιπόν, που προσκυνούν έτσι κατά το Πνεύμα και την αλήθεια, τον Ύψιστο Πατέρα, αυτοί είναι οι αληθινοί προσκυνητές. Αφού δε εξέβαλε και τα Ιεροσόλυμα και την Σαμάρεια, για να μη νομίσει κανείς ότι πρόκειται να εισαχθεί αντί γι’ αυτά άλλος τόπος, στη συνέχεια απομακρύνει πάλι τον ακροατή από κάθε σωματική έννοια και τόπο και προσκύνηση, λέγοντας «Πνεῦμα ὁ Θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν (:Ο Θεός είναι πνεύμα, γι’ αυτό και δεν περιορίζεται σε τόπους. Και εκείνοι που Τον λατρεύουν πρέπει να Τον προσκυνούν με τις εσωτερικές τους πνευματικές δυνάμεις, με αφοσίωση της καρδιάς και του νου, αλλά και με αληθινή επίγνωση του Θεού και της λατρείας που Του αρμόζει)», δηλαδή εννοώντας τον Ασώματο εντελώς έξω από τα σώματα· διότι έτσι θα Τον ιδούν και αληθινώς παντού μέσα στο Πνεύμα και την αλήθειά Του.
Ως πνεύμα δηλαδή που είναι ο Θεός είναι ασώματος, το δε ασώματο δεν βρίσκεται σε τόπο, ούτε περιγράφεται με τοπικά όρια. Επομένως αυτός που λέγει ότι ο Θεός πρέπει να προσκυνείται μόνο στα όρια των Ιεροσολύμων ή του όρους της Σαμάρειας ή σε κάποιον άλλο από τους πανταχού στη γη και τον ουρανό τόπους, δεν ομιλεί αληθώς, ούτε προσκυνεί αληθώς. Αλλά ως ασώματος μεν ο Θεός δεν είναι πουθενά, ως Θεός δε είναι παντού· εάν υπάρχει όρος ή τόπος ή κτιστό πράγμα, όπου δεν υπάρχει ο Θεός, πάλι θα βρεθεί να περιγράφεται σε κάτι· είναι λοιπόν παντού και σε όλα ο Θεός. Πώς, λοιπόν, πανταχού και σε όλα; Ως περιεχόμενος όχι από μέρος αλλά από το σύμπαν; Όχι βέβαια, διότι πάλι θα είναι σώμα. Επομένως, ως συνέχων και περιέχων το παν, αυτός είναι στον εαυτό Του, πανταχού και επάνω από το σύμπαν, προσκυνούμενος από τους αληθινούς προσκυνητές κατά το Πνεύμα και την αλήθειά Του.
14. Σε κάθε μέρος λοιπόν, όχι μόνο της γης αλλά και των υπεράνω της γης, θα προσκυνηθεί ο Θεός από όσους πιστεύουν έτσι αληθώς και θεοπρεπώς, Πατήρ ασώματος και κατά τον χρόνο και τόπο αόριστος, στο άγιο και αΐδιο Πνεύμα και στον Συνάναρχο Υιό και Λόγο, που είναι η ενυπόστατη αλήθεια του Πατρός. Βέβαια και η ψυχή και ο άγγελος είναι ασώματα, δεν είναι σε τόπο, αλλά δεν είναι παντού, διότι δεν συνέχουν το σύμπαν, αλλά αυτά έχουν ανάγκη του Συνέχοντος, επομένως και αυτά είναι στον Συνέχοντα και περιέχοντα το σύμπαν, οριζόμενα από Αυτόν καταλλήλως. Η ψυχή όμως, συνέχοντας το σώμα με το οποίο κτίσθηκε μαζί, είναι πανταχού του σώματος, όχι ως ευρισκομένη σε τόπο ούτε ως περιεχομένη στο σώμα, αλλά ως συνέχουσα και περιέχουσα αυτό, αφού έχει και αυτό κατ΄εικόνα Θεού.
15. Η δε Σαμαρείτις, καθώς άκουσε από τον Χριστό αυτά τα εξαίσια και θεοπρεπή λόγια, ότι ο Θεός πουθενά δεν πρέπει να προσκυνείται αληθινά, παρά μόνο κατά το Πνεύμα και την Αλήθειά Του, όπως η στο «Άσμα των Ασμάτων» ψυχή που νυμφεύεται τον Θεό, αναπτερωμένη από τη φωνή του νυμφίου της αφθαρσίας, μνημονεύει τον προσδοκώμενο και ποθούμενο και κρυφά ακόμη, παρόντα νυμφίο, λέγοντας: «Οἶδα ὅτι Μεσσίας ἔρχεται ὁ λεγόμενος Χριστός· ὅταν ἔλθῃ ἐκεῖνος, ἀναγγελεῖ ἡμῖν πάντα (:Γνωρίζω ότι έρχεται ο Μεσσίας, όνομα που μεταφράζεται με τη λέξη Χριστός. Όταν έλθει Eκείνος, θα μας τα διδάξει όλα)». Βλέπετε πως ήταν ετοιμότατη για την πίστη, ότι πλησιάζει ήδη ο προσδοκώμενος, και γεμάτη ελπίδα; Άρα δεν ταίριαζε να πει και αυτή κατά τον Δαβίδ «ἑτοίμη ἡ καρδία μου, ὁ Θεός, ἑτοίμη ἡ καρδία μου, ᾄσομαι καὶ ψαλῶ ἐν τῇ δόξῃ μου(: Και τώρα, Θεέ μου, η καρδιά μου ανέλαβε και είναι έτοιμη και ακλόνητα στηριγμένη σε Σένα. Είναι ακλόνητη πλέον και εδραία η καρδιά μου. Θα αναπέμψω άσμα ευχαριστίας και θα ψάλλω με την ψυχή μου, η οποία είναι η δόξα και το πολυτιμότερο συστατικό της ύπαρξής μου)»;[Ψαλμ.56,8]
16. Από πού θα γνώριζε αυτό με τόση βεβαιότητα και ασφάλεια και θα είχε την ψυχική διάθεση γι'αυτό, αν δεν είχε μελετήσει τα προφητικά βιβλία με άκρα σύνεση; Γι'αυτό είχε και τον νου τόσο μετάρσιο, αφού είχε γεμίσει από την θεία κατοχή· ώστε εμένα, καθώς βλέπω τώρα με χαρά τον σφοδρό πνευματικό πόθο της Σαμαρείτιδος αυτής προς τον Χριστό, μου έρχεται να πω πάλι γι’ αυτήν τα λόγια του Άσματος εκείνου: «Τίς αὕτη ἡ ἐκκύπτουσα ὡσεὶ ὄρθρος, καλὴ ὡς σελήνη, ἐκλεκτὴ ὡς ὁ ἥλιος(: Ποια είναι αυτή, που αναφαίνεται σαν αυγή, ωραία σαν σελήνη, λαμπερή σαν τον ήλιο);» [Άσμα 6,10]. Διότι, αφού εξαγγέλλει ότι σε λίγο θα φανεί ο νοητός ήλιος της δικαιοσύνης Χριστός και υποδηλώνει ότι δι’ αυτής αρχίζει η Εκκλησία των εθνών, σαν να ανεβαίνει από ιερή κολυμβήθρα, την πηγή επάνω στην οποία στεκόταν, καθώς κατηχείτο από τον Σωτήρα, την βλέπω να προβάλλει σαν πολυέραστος όρθρος. Είναι δε ωραία σαν η σελήνη, επειδή φέγγει, αν και επικρατεί η νύκτα της ασεβείας ακόμη· εκλεκτή δε σαν ο ήλιος, γι'αυτό ονομάστηκε Φωτεινή από τον Σωτήρα και καταγράφηκε και αυτή στον κατάλογο των μελλόντων να λάμψουν σαν ο ήλιος κατά το ευαγγέλιο, επειδή επεσφράγισε τον υπόλοιπο φωτοειδή βίο της με μακάριο και μαρτυρικό τέλος, και τώρα δε ανεγνώρισε τον Χριστό ως αληθινό Θεό και τον εξύμνησε τελείως ως Θεό, και ό,τι είπε Αυτός ύστερα στους μαθητές περί του συμφυούς και ομοτίμου Πνεύματος, ότι, όταν έλθει Εκείνος, θα διδάξει όλη την αλήθεια[Ιω. 15,26:«Ὃταν δὲ ἔλθῃ ὁ παράκλητος ὃν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν παρὰ τοῦ πατρός, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας ὃ παρὰ τοῦ πατρὸς ἐκπορεύεται, ἐκεῖνος μαρτυρήσει περὶ ἐμοῦ(:Όταν έλθει ο Παράκλητος, που Εγώ θα σας στείλω από τον Πατέρα ως οδηγό και βοηθό σας, το Άγιο Πνεύμα δηλαδή, Εκείνος θα μαρτυρήσει για μένα· διότι το Άγιο Πνεύμα ως πηγή της αλήθειας φανερώνει στους ανθρώπους την αλήθεια. Αυτό εκπορεύεται από τους κόλπους του Πατρός όπως αναπηδά ο ποταμός από τη φυσική πηγή του)»], τούτο λέγει προλαβαίνοντας και αυτή περί Αυτού: «ὅταν ἔλθῃ ἐκεῖνος, ἀναγγελεῖ ἡμῖν πάντα (:όταν έλθει Εκείνος, θα μας τα διδάξει όλα)»[Ιω.4,25].
17. Αλλά μόλις την είδε να είναι τέτοιας λογής ο νοητός Νυμφίος Χριστός, λέγει προς αυτήν απροκαλύπτως: «Ἐγώ εἰμι ὁ λαλῶν σοι(: Εγώ είμαι ο Μεσσίας, εγώ που τη στιγμή αυτή σου μιλάω)». Εκείνη δε γίνεται αμέσως εκλεκτή πραγματικά ευαγγελίστρια και αφήνοντας την υδρία και τρέχοντας προς την πόλη τους πείθει με τα λόγια και τους οδηγεί προς την πίστη του φανέντος, λέγοντας: «Δεῦτε ἴδετε ἄνθρωπον ὃς εἶπέ μοι πάντα ὅσα ἐποίησα· μήτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός;(: Ελάτε να δείτε έναν άνθρωπο που μου είπε όλα όσα έχω κάνει, και αυτά ακόμη τα μυστικά και προσωπικά στοιχεία της ζωής μου. Μήπως είναι αυτός ο Χριστός;)». Ομιλεί δε έτσι όχι διότι έχει κάποια αμφιβολία, αλλά διότι πιστεύει ότι και οι άλλοι θα πληροφορηθούν καλύτερα με την θέα και θα πεισθούν ευχερέστερα δια της συνομιλίας προς τον Κύριο, όπως και στην πράξη συνέβη.
18. Εγώ και τα προηγούμενα ανέπτυξα συνοπτικώς, αλλά και την συνέχεια των ευαγγελικών λόγων θα παραλείψω τώρα, διότι βλέπω ότι η ώρα σας βιάζει προς τις ανάγκες του βίου και τα έργα του βίου. Αλλά εσείς προσέξτε αυτήν την Σαμαρείτιδα· μόλις άκουσε τα ευαγγελικά λόγια, που ανακοινώνουμε κι εμείς προς την αγάπη σας, αμέσως καταφρόνησε όλες τις ανάγκες του σώματος. Άφησε αμέσως και τη στάμνα και την οικία και, τρέχοντας στην πόλη και παρασύροντας τους Σαμαρείτες, επανήλθε πάλι μαζί με αυτούς προς τον Χριστό· διότι το «Έλθετε να δείτε» αυτό ακριβώς σημαίνει, «Ακολουθείστε με και θα σας οδηγήσω και θα σας δείξω τον από τους ουρανούς Σωτήρα που ήλθε στον κόσμο».
19. Έτσι προέτρεψε τότε εκείνους και τους παρουσίασε στον Χριστό· εμάς δε τώρα με την εγκατάλειψη της οικίας και της στάμνας διδάσκει να θεωρούμε προτιμότερη από τις βιοτικές ανάγκες την ωφέλεια από τη διδασκαλία, την οποία ο Κύριος ονόμασε «αγαθή μερίδα» προς την Μάρθα του Ευαγγελίου, υπερασπίζοντας την Μαρία που παρακολουθούσε τον λόγο[Λουκά 10,42: «Ἑνὸς δέ ἐστι χρεία· Μαρία δὲ τὴν ἀγαθὴν μερίδα ἐξελέξατο, ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ᾿ αὐτῆς(:Ενώ ένα είναι χρήσιμο και αναγκαίο, η ακρόαση της διδασκαλίας μου. Αυτή είναι η αναγκαία πνευματική τροφή για την ψυχή. Αυτήν την τροφή διάλεξε η Μαρία, την καλή και ωφέλιμη μερίδα, που δεν θα της αφαιρεθεί ποτέ. Διότι οι ωφέλειες της πνευματικής αυτής τροφής δεν είναι προσωρινές και φθαρτές, αλλά πνευματικές και αιώνιες)»].
Εάν, λοιπόν, πρέπει να περιφρονούμε τα αναγκαία, πόσο περισσότερο τα άλλα; Άλλωστε τι σε βιάζει προς τα εκεί και σε απομακρύνει από τα ωφέλιμα ακούσματα; Επιμέλεια οίκου και παιδιών και γυναίκας; Οικείο ή συγγενικό πένθος ή χαρά; Αγορά κτημάτων ή πώληση; Χρήση όλων των υπαρχόντων σου ή μάλλον κατάχρηση; Αλλά άκουσε με σύνεση τα αποστολικά διδάγματα: «Τοῦτο δέ φημι, ἀδελφοί, ὁ καιρὸς συνεσταλμένος τὸ λοιπόν ἐστιν, ἵνα καὶ οἱ ἔχοντες γυναῖκας ὡς μὴ ἔχοντες ὦσι, καὶ οἱ κλαίοντες ὡς μὴ κλαίοντες, καὶ οἱ χαίροντες ὡς μὴ χαίροντες, καὶ οἱ ἀγοράζοντες ὡς μὴ κατέχοντες, καὶ οἱ χρώμενοι τῷ κόσμῳ τούτῳ ὡς μὴ καταχρώμενοι· παράγει γὰρ τὸ σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου(:Θέλω, λοιπόν, αδελφοί, να προσέξετε ιδιαίτερα αυτό που θα σας πω: ότι δηλαδή ο καιρός της ζωής αυτός είναι πολύ μικρός και λιγοστός, ώστε και εκείνοι που έχουν γυναίκες να είναι σαν να μην έχουν, και συνεπώς να μην είναι προσηλωμένοι και προσκολλημένοι σε αυτές και εκείνοι που κλαίνε και περνούν τις ημέρες τους σαν να μην τους έχει συμβεί κάτι θλιβερό, και εκείνοι που χαίρονται σαν να μην έχουν λόγο να χαίρονται, αλλά θεωρούν της αφορμές της λύπης και της χαράς ως προσωρινές και περαστικές. Και εκείνοι που αγοράζουν να μην απορροφούνται από εκείνα που αγόρασαν, σαν να πρόκειται να τα κατέχουν για πάντα, αλλά να σκέπτονται και να τα αντιμετωπίζουν σαν να μην τα έχουν στην πλήρη και τέλεια κατοχή τους. Και εκείνοι που μεταχειρίζονται τα εγκόσμια αγαθά, και βρίσκονται σε οποιαδήποτε σχέση με τον κόσμο, ας αποφεύγουν κάθε άμετρη απόλαυση και κατάχρησή τους, και μόνο στα αναγκαία να αρκούνται· διότι η εξωτερική μορφή του κόσμου αυτού περνά και χάνεται σαν σκιά)» [Α΄Κορ.7,29-31].
20. Τι σημαίνει ότι «ὁ καιρὸς συνεσταλμένος ἐστιν»; Σύντομος ο βίος, πλησίον ο θάνατος, φθαρτός ο κόσμος αυτός, άλλος είναι εκείνος που μένει παντοτινά· εμάς, λοιπόν, μας παραπέμπει προς εκείνον με ασφάλεια η καταφρόνηση του παρόντος κόσμου, η ετοιμασία για εκείνον τον μέλλοντα, η κατά το δυνατό διαβίωση από εδώ σύμφωνα με εκείνη την διαγωγή και η κατά δύναμη αποφυγή των επιβλαβών του παρόντος βίου. Όπως δε όταν γίνεται πυκνά επιδρομή εχθρών στα εκτός της πόλεως, έχουμε τους αγρούς σαν να μην τους έχουμε και τον περισσότερο καιρό, φεύγοντας από εκείνους, καθόμαστε μέσα σε ασφάλεια, κι αν οι εχθροί αναχωρήσουν για λίγο, χρησιμοποιούμε σύντομα τους περιπάτους εμπρός από το άστυ χωρίς κατάχρηση, διότι βλέπουμε τον καιρό της χρήσεως συνεσταλμένο· έτσι και αυτόν τον κόσμο παραινεί ο απόστολος να τον χρησιμοποιούμε, αλλά να μην τον παραχρησιμοποιούμε· διότι βλέπει τους αοράτους εχθρούς να επεμβαίνουν δεινώς και την απειλή της φθοράς· «παρέρχεται», λέγει, «το σχήμα του κόσμου τούτου».
Αλλά, όμως, επειδή τα παρόντα δεν υφίστανται ουσιωδώς, αλλά αποτελούν σχηματισμό, και γίνονται μεν, αλλά δεν είναι, φαινόμενα για λίγο και παρεχόμενα, και αν θελήσει κανείς να τα κατέχει, δεν θα μπορέσει ποτέ, σαν σκιά θερινής άγονης νεφέλης που διώκεται από άνεμο και παρέρχεται γρήγορα, η παραίνεση παρέχεται για να γίνει φανερή η πρόθεση του καθενός και για να δώσει σημείο της επιγνώσεως των από τον Θεό διδαγμάτων· διότι και αν θελήσει κανείς να τα κατέχει, όπως είπα, τα παρόντα δεν είναι καθεκτά, κι αυτό διττώς· όχι μόνο ο κόσμος αυτός παρέρχεται, αλλά και ο καθένας από εμάς, που χρησιμοποιούμε αυτόν τον κόσμο, μερικές φορές παρέρχεται και πριν από τα εγκόσμια που έχει στη διάθεσή του. Κάθε άνθρωπος παρέρχεται σαν να βαδίζει οδό που και αυτή κινείται πολυειδώς και παρέρχεται από αυτόν, και συμβαίνει ένα από τα δύο, ή τον προφθάνει η οδός και όσα κατείχε δεν μπορεί πλέον να τα κατέχει ή αυτός προφθάνει και δεν μπορεί πλέον να κατέχει τα του βίου· διότι, αφού είναι θνητός ο άνθρωπος, είναι συνημμένος με τα του βίου, που είναι και αυτά τρεπτά. Ή λοιπόν ως συνημμένος με τα τρεπτά τρέπεται πολυτρόπως και έχασε όσα κατείχε, πλούτο ίσως, λαμπρότητα, ευθυμία, ή πεθαίνοντας, προφθάνει να επιφέρει στον εαυτό του κεφαλαιωδέστερη τροπή και αναχωρεί γυμνός, εγκαταλείποντας τα τωρινά αγαθά του και τις ελπίδες γι’ αυτά. Ίσως σε παιδιά, αλλά ποια είναι η ευχαρίστηση και από αυτό; Αυτός μεν δεν έχει πλέον καμία αίσθηση των εδώ πραγμάτων, τα δε παιδιά θα πέσουν με τον ίδιο ή άλλον τρόπο.
21. Το τέλος, λοιπόν, των προσκολλημένων σε αυτόν τον κόσμο είναι πάντοτε συμφορά, αφού τελικώς εκφέρονται γυμνοί και εγκαταλείπουν όλα τα εδώ αγαπητά πράγματα. Σε όσους δεν περιφρονούν τα πράγματα του κόσμου τούτου και ζητούν να μάθουν περί του μέλλοντος κόσμου και σπεύδουν να πράττουν αυτά που θα συντελέσουν για εκείνον, ο θάνατος, όταν έρχεται, δεν επιφέρει ζημία, αλλά μάλλον τους μεταφέρει από αυτά τα μάταια και ρευστά προς ανέσπερη ημέρα, προς άφθαρτη τρυφή, προς αΐδια δόξα, προς τα πραγματικώς υπάρχοντα και αναλλοιώτως διαμένοντα.
22. Αυτά είθε να επιτύχουμε όλοι εμείς, με την χάρη και την φιλανθρωπία Αυτού που έκλινε τους ουρανούς και κατέβηκε υπέρ ημών, όχι μόνο έως εμάς, αλλά και έως τις έγκλειστες στα καταχθόνια ψυχές· και που από εκεί ξανανέβηκε δι’ Αναστάσεως και αναβιώσεως και προσέφερε σε εμάς τον φωτισμό και την γνώση και την ελπίδα των ουρανίων και αϊδίων, στα οποία είναι δοξασμένος στους αιώνες των αιώνων. Γένοιτο.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
- Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Άπαντα τα έργα, Ομιλίες Α΄- Κ΄, ομιλία ΙΘ΄, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 2004, τόμος 9, σελίδες 543-573.
- Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
- Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
- Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
- Η Παλαιά Διαθήκη μετά Συντόμου Ερμηνείας, Παναγιώτης Τρεμπέλας, Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα, 1985.
- https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-palaia-diathiki/
- https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-kaini-diathiki/
- Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016.
- http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
- http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
- http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου