Νεκτάριος Δαπέργολας: Ἕνα συγκλονιστικὸ ὁδοιπορικὸ στὴν ὀρθόδοξη Ρωσία

τοῦ Νεκτάριου Δαπέργολα

Διδάκτορος Βυζαντινῆς Ἱστορίας

Βρεθήκαμε, λίγο μετὰ τὰ Χριστούγεννα, σὲ ἕνα 9ήμερο ταξίδι στὴ Ρωσία. Ἀνεπαρκὲς φυσικὰ χρονικὸ διάστημα γιὰ νὰ κατανοήσεις τὴν ὄμορφη καὶ ἰδιαίτερη αὐτὴ χώρα, ἀρκετὸ ὡστόσο γιὰ νὰ ἀντιληφθεῖς κάποια πράγματα, νὰ πάρεις ἐκ τοῦ σύνεγγυς ἁδρομερῶς μιὰ ἰδέα, νὰ εἰσπράξεις αἰσθήματα καὶ ἐμπειρίες καὶ ὅλα αὐτὰ νὰ τὰ μπολιάσεις (συνειδητὰ ἢ ὑποσυνείδητα) μὲ ὅσα ἔχεις κατὰ καιροὺς ἀκούσει καὶ διαβάσει γιὰ τὸν ρωσικὸ λαό, τὴν ἱστορία του, τοὺς ἁγίους του, τὴν πίστη καὶ τὴν εὐλάβειά του, τὰ προβλήματα καὶ τὶς ἰδιαιτερότητές του.

Δὲν κάθησα βεβαίως νὰ γράψω αὐτὸ τὸ μικρὸ κείμενο γιὰ νὰ ἀναλύσω τὸ παραμικρό. Οὔτε ἀναλύσεις, οὔτε προσεγγίσεις, οὔτε περιγραφὲς ἦταν ὁ σκοπός. Οὔτε κἂν ἡ συγγραφὴ ἑνὸς κειμένου μὲ συγκεκριμένη δομὴ καὶ συνοχή, μὲ ἀρχὴ μέση καὶ τέλος. Ἦταν ἁπλᾶ ἡ ἀνάγκη ποὺ νιώθεις καμιὰ φορὰ νὰ καταθέσεις στὸ χαρτὶ κάποια συναισθήματα, ἀκόμη καὶ σκόρπια. Σκέψεις πρωτόλειες κι ἀσχηματοποίητες, συγκινήσεις ποὺ ἐπιμένουν, ἀναμνήσεις ποὺ ξεπηδοῦν, πράγματα ποὺ ξεχειλίζουν ἀπὸ μέσα σου καὶ ζητοῦν ἐπιτακτικὰ νὰ ἐξωτερικευθοῦν.

Καὶ ἦταν πραγματικὰ πολλὲς οἱ συγκινητικὲς στιγμές. Ἀρχικὰ στὴ Μόσχα, στὴν Κόκκινη Πλατεῖα, μὲ τὸν περίφημο Καθεδρικὸ τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, πιὸ γνωστὸ καὶ ὡς Ἅγιο Βασίλειο (τὸ ἐντυπωσιακὸ αὐτὸ συγκρότημα ἑνὸς κεντρικοῦ ναοῦ καὶ 9 παρεκκλησίων γύρω του, χτισμένο ἀπὸ τὸν τσάρο Ἰβάν τὸν Τρομερὸ τὸν 16ο αἰῶνα), ἀλλὰ καὶ μέσα στήν ἐκκλησία ὅπου φυλάσσεται ἀντίγραφο τῆς περίφημης εἰκόνας τῆς Παναγίας τοῦ Καζάν (τῆς ἀρχαίας θαυματουργῆς εἰκόνας ποὺ κατὰ παραχώρησιν Θεοῦ ἐξαφανίστηκε στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰῶνα). 

Νεόδμητος αὐτὸς ὁ τελευταῖος ναός, καθὼς χτίστηκε τὸ 1993 στὴ θέση τοῦ παλαιοῦ ποὺ εἶχε γκρεμίσει τὸ 1937 ὁ Στάλιν γιὰ νὰ χτίσει δημόσια οὐρητήρια (καταπληκτικὲς πράγματι οἱ...προτεραιότητες τοῦ καθεστῶτος), ἀλλὰ τὸ κλίμα μέσα στὸ ἡμίφως τῶν κεριῶν ἔντονα καὶ ὑποβλητικὰ κατανυκτικό.

Βαθιὰ συγκίνηση ὡστόσο ἀργότερα καὶ στὴν περίφημη Πινακοθήκη Τρετιακόφ, ὅπου ἀξιωθήκαμε κατ᾿ ἀρχὰς νὰ προσκυνήσουμε - μέσα στὸ παρεκκλήσι τοῦ Ἁγίου Νικολάου - τὴν ἄλλη περίφημη εἰκόνα τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου: τὴν αὐθεντικὴ Παναγία τοῦ Βλαντιμίρ, ποὺ ἦρθε τὸν 12ο αἰῶνα ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἀναδείχθηκε ἐφεξῆς σὲ μία ἀπὸ τὶς πλέον θαυματουργὲς καὶ ἐμβληματικὲς εἰκόνες τῆς Ρωσίας.

Καὶ ἀκολούθησε ἡ μοναδικὴ ἐμπειρία τῆς ζώσας ἐπαφῆς μὲ πλεῖστα ἀκόμη ἀριστουργήματα τῆς μεσαιωνικῆς ρωσικῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης, σὲ μία ἀπὸ τὶς πτέρυγες τοῦ μουσείου. 

Μὲ ἀποκορύφωμα βεβαίως κάποια ἀπὸ τὰ ἐκπληκτικὰ ἔργα τοῦ πολυαγαπημένου Ἀντρέϊ Ρουμπλιώφ, ἑνὸς ἀπὸ τοὺς κορυφαίους ἁγιογράφους ὅλων τῶν ἐποχῶν. Καὶ μὲ κορωνίδα ὅλων ἀσφαλῶς τὴν ἀπερίγραπτα ἀριστουργηματικὴ (ἁγιογραφικά, θεολογικά, αἰσθητικά - ἀπὸ ὅλες γενικὰ τὶς ἀπόψεις) «Ἁγία Τριάδα». 

Ἑκατοντάδες ἀναλύσεις καὶ προσεγγίσεις ἔχουν γραφτεῖ γιὰ τὸ ἀνυπέρβλητο ἀριστούργημα, γιά τὸ πῶς ἀποτυπώνει τὸ ὁμοούσιο ἀλλὰ καὶ ἀσύγχυτο, γιά τὸ πῶς ἀποδίδει τὴν ἰσότητα καὶ τὴν κοινωνία τῶν 3 προσώπων, ἀλλὰ καὶ γιά τὸ πῶς ἐπικεντρώνει συνάμα εἰδικὰ στὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου. 

Γιὰ λόγους χρόνου καὶ χώρου, εἶναι πρακτικὰ ἀδύνατον νὰ τὶς ἐπαναλάβω ἀναλυτικὰ ἐδῶ (ὅποιος θέλει, μπορεῖ νὰ βρεῖ ἀρκετὸ ὑλικὸ σχετικὰ στὸ διαδίκτυο). 

Ἐδῶ μεταφέρω ἁπλᾶ τὴν προσωπική μου ἐμπειρία, ὅταν ἔρχεται ἐκείνη ἡ εὐλογημένη στιγμὴ ποὺ κάτι τόσο συγκλονιστικὸ καὶ ἀπὸ παλιὰ ἀγαπημένο σου, τὸ συναντᾶς πλέον κι ἀπὸ κοντά, βυθίζεσαι μέσα στὰ αὐθεντικὰ βλέμματα τῶν 3 μορφῶν (πιστέψτε με, εἰδικὰ αὐτὰ τὰ βλέμματα εἶναι μοναδικὰ στὸ συγκλονιστικὸ πρωτότυπο καὶ δὲν ἀποτυπώνονται ἐπαρκῶς σὲ κανένα ἀπὸ τὰ ἀντίγραφα τοῦ ἔργου, ὅσο ἐξαιρετικὰ πιστὸ κι ἂν εἶναι), τὸ ζεῖς, περίπου τὸ ψηλαφίζεις, σχεδὸν τὸ ἀγκαλιάζεις. 

Τότε σμίγεις τὸ βλέμμα σου μέσα στήν κοινωνία τῶν τριῶν ἱερῶν βλεμμάτων, τότε μπαίνεις κι ἐσὺ μέσα στὸν κύκλο. Ἐκεῖ σπᾶς. Ἐκεῖ ραγίζει ἡ φωνή σου καὶ κάτι ἀρχίζει νὰ κυλάει ἀπὸ τὰ μάτια σου.

Ναὸς τοῦ Αἵματος

Συγκινήσεων συνέχεια στὴν πανέμορφη Ἁγία Πετρούπολη, μὲ τὶς ἐπισκέψεις στὸν Ναὸ τῶν Ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου (τόπο ὅπου εἶναι θαμμένοι οἱ τσάροι, ἐνῶ ἐδῶ ἐνταφιάστηκαν μετὰ τὴν ἀνακάλυψη τῶν λειψάνων τους καὶ οἱ τελευταῖοι Ρωμανώφ), στὸν Ναὸ τοῦ Αἵματος, ἀλλὰ καὶ στὴν περίφημη Λαύρα τοῦ Ἀλέξανδρου Νέβσκι, ἑνὸς ἀπὸ τὰ κορυφαῖα πρόσωπα τῆς Ρωσικῆς Ἱστορίας. 

Λαύρα τοῦ Ἀλέξανδρου Νέβσκι

Πολιτικὸς καὶ στρατιωτικὸς ἡγέτης καὶ ἅγιος συνάμα τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, σωτῆρας τῆς Ρωσίας ἀπέναντι στοὺς Σουηδούς καὶ Γερμανοὺς εἰσβολεῖς τοῦ 13ου αἰῶνα, ἀλλὰ καὶ σταθερὰ συνειδητὸς ἀντίπαλος τῆς ἀπόπειρας τοῦ Πάπα νὰ ἀναμιχθεῖ στὰ ρωσικὰ δρώμενα, ὁ Νέβσκι ἐνσαρκώνει καὶ ἀποτελεῖ ἰδανικὸ σύμβολο τῆς ἀντίστασης τοῦ ρωσικοῦ λαοῦ ἀπέναντι στὴν ἀδηφάγο δυτικὴ (ὑλικὴ καὶ πνευματικὴ) διείσδυση. 

Μιὰ διείσδυση ποὺ δυστυχῶς ἡ Ρωσία δὲν ἀπέφυγε αἰῶνες ἀργότερα, τόσο μὲ τὸν δυτικόστροφο «ἐκσυγχρονισμὸ» ποὺ ἐπέβαλε ὁ Μέγας (κατὰ τὴ γνώμη κάποιων) Πέτρος, ὅσο καὶ μὲ τὴν καπιταλιστικὴ λαίλαπα ποὺ ἐνέσκηψε στὴ χώρα στὰ τέλη τοῦ 20οῦ αἰῶνα. Ὁ Νέβσκι παρ᾿ ὅλα αὐτὰ παραμένει πάντοτε σύμβολο ἀντίστασης καὶ πηγὴ ἔμπνευσης, κάτι ἀντίστοιχο μὲ τὸν δικό μας Ἰωάννη Βατάτζη (καὶ οἱ δύο ἄλλωστε ὑπῆρξαν καὶ σύγχρονοι). Καὶ παραμένει ὁ μακρὰν δημοφιλέστερος μεσαιωνικὸς (καὶ ὄχι μόνο) ἥρωας τοῦ ρωσικοῦ ἔθνους.

Πολὺ συγκινητικὴ ὅμως βέβαια στιγμὴ στὴν Ἁγία Πετρούπολη καὶ ἡ ἐπίσκεψη στὸ σπίτι μιᾶς ἀπὸ τὶς διαχρονικὰ κορυφαῖες μορφὲς τοῦ παγκόσμιου πολιτισμοῦ, τοῦ πολυαγαπημένου Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. Μιλᾶμε γιὰ τὸ σπίτι στὸ ὁποῖο ἔζησε τὰ τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του, τὸ σπίτι ὅπου ἔγραψε τοὺς περίφημους «Ἀδελφοὺς Καραμαζώφ», τὸ σπίτι ὅπου ἔκλεισε τὰ μάτια του, ἀφοῦ πρῶτα ἐξομολογήθηκε καὶ μετέλαβε τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. 

Γνωστὸ μάλιστα καὶ τὸ ὅτι προεῖδε τὸ τέλος, μετὰ τὴν τελευταία κρίση ποὺ πέρασε στὸ χρόνιο πρόβλημα μὲ τὰ πνευμόνια του: ἐνῶ ἡ γυναῖκα του τοῦ ἔλεγε πὼς θὰ τὸ ξεπεράσει, ἐκεῖνος τῆς ἀποκρίθηκε: «Ὄχι, τὸ ξέρω πὼς θὰ πεθάνω σήμερα! Ἄναψε μιὰ λαμπάδα, Ἄννα, καὶ δώσ᾿ μου τὸ Εὐαγγέλιο». Σὰν περιδιαβάζεις ἀνάμεσα στὰ ἔπιπλα καὶ τὰ προσωπικά του ἀντικείμενα, σὰν ἀντικρίζεις τὸ γραφεῖο καὶ περνᾶς ἀπὸ τὸ ἕνα δωμάτιο στὸ ἄλλο, εἶναι πραγματικὰ ἡ πνευματικότητα ἔντονη, σχεδὸν ἁπτή. 

Αἰωρεῖται παντοῦ, ἀναδύεται, διαχέεται ὁλόγυρα. Μαζὶ ἀκόμη καὶ μὲ μία αἴσθηση ἁγιότητας. Τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν, εἶναι σὰν νὰ μπαίνεις σὲ κάποιο ξωκκλήσι, σὲ κάποιο κελί ἀσκητῆ. Ἀπόλυτα συμβατὴ ἐξάλλου μὲ ἕνα χῶρο ὅπου ἔζησε, ἔγραψε, προσευχήθηκε καὶ ἐντέλει ἐκοιμήθη ὁ κολοσσιαῖος αὐτὸς «ἅγιος τῶν ρωσικῶν γραμμάτων». 

Καὶ ὑπάρχει καὶ ἡ κορύφωση. Προσκύνημα στὴν πόλη Κροστάνδη, πάνω στὸ παγωμένο νησὶ Κότλιν τῆς Βαλτικής, κοντὰ στὴν Ἁγία Πετρούπολη. Στὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου, μπροστὰ στὴν εἰκόνα καὶ στὰ ἱερὰ λείψανα ἑνὸς ἀπὸ τοὺς πιὸ μεγάλους καὶ θαυματουργοὺς Ἁγίους τῆς νεότερης Ρωσίας, τοῦ περίφημου Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης. 

Καὶ τὴν ἄλλη μέρα, αὐτόπτες μάρτυρες σὲ ἕνα θαῦμα, καθὼς μπαίνεις στὸν Καθεδρικὸ Ναὸ τῆς Ἁγίας Πετρούπολης, τὸν ἄλλο ναὸ ὅπου φυλάσεται ἀντίγραφο τῆς Παναγίας τοῦ Καζάν - αὐτὸς διασώθηκε μὲν καὶ δὲν γκρεμίστηκε ἀπὸ τὸ παλαιὸ καθεστώς, ἁπλῶς εἶχε τὴν...τύχη νὰ μετατραπεῖ σὲ «Μουσεῖο Ἀθεΐας» (!!!), ὥσπου ξαναποδόθηκε στοὺς πιστοὺς τὴν δεκαετία τοῦ '90 (στὰ ὑπόγειά του μάλιστα ἦταν ποὺ βρέθηκαν τότε καὶ τὰ λείψανα τοῦ σπουδαίου Ρώσου Ἁγίου Σεραφεὶμ τοῦ Σάρωφ). 

Μπαίνεις λοιπὸν μέσα στὸν τεράστιο αὐτὸ ναὸ καὶ αἰφνιδιάζεσαι βλέποντας μία ἀπίστευτη κοσμοσυρροή, βλέποντας τὸ καντήλι τῆς Παναγιᾶς στὸ τέμπλο δίπλα στὴν Ὡραία Πύλη νὰ κουνιέται κυκλικὰ ἐπὶ ὧρες κι ἑκατοντάδες ἀνθρώπους νὰ στέκονται μὲ εὐλάβεια γιὰ νὰ προσκυνήσουν. Μία ἀκόμη εὐλογία ποὺ μᾶς ἀξίωσε ἡ Παναγιά μας νὰ ζήσουμε ἀπὸ κοντά. 

Ποὺ μᾶς ἀξίωσε νὰ εἴμαστε ἐκεῖ, παρόντες, σὲ ἕνα ἀκόμη ἀπὸ τὰ συνεχῆ θαύματα ποὺ κάνει, γιὰ νὰ δηλώνει στὰ ὀρθόδοξα παιδιά της τὴν ἀγάπη καὶ τὴν εὐλογία της, μαζὶ μὲ τὴ διαβεβαίωση πὼς εἶναι ἐδῶ καὶ θὰ παραμείνει δίπλα μας, μεσιτεύοντας ἀκατάπαυστα στὸν Υἱό της γιὰ ἐμᾶς. Γιὰ τὴν προστασία καὶ τὴ σωτηρία μας ἐν κινδύνοις καὶ θλίψεσι, μέσα στὰ δεινὰ ποὺ ἔρχονται καὶ ἀπέναντι σὲ ἐχθροὺς ὁρατοὺς καὶ ἀόρατους, ὑλικοὺς καὶ νοητούς. Προστασία φοβερὰ καὶ ἀκαταίσχυντος.


Ἴσως αὐτὸ νὰ εἶναι τελικὰ ἡ κυρίαρχη αἴσθηση ποὺ σοῦ μένει μετὰ ἀπὸ ἕνα τέτοιο ταξίδι. Πολλὰ ἀξιομνημόνευτα πράγματα βεβαίως ἀκόμη περιλάμβανε. Σπουδαῖα μνημεῖα, ἐντυπωσιακὰ μουσεῖα, ὑπέροχα κτίσματα, ἀνυπέρβλητα ἔργα τέχνης, πανέμορφα τοπία. Πάνω ἀπ' ὅλα ὅμως ἴσως ἦταν αὐτὰ τὰ συγκλονιστικὰ προσκυνήματα σὲ ἕνα πραγματικὰ μοναδικὸ ταξίδι ζωῆς. 

Ἀπὸ τὶς λίγες ἐμπειρίες ποὺ μποροῦν νὰ σοῦ προκαλέσουν τόση αἰσθητικὴ πληρότητα, ἀλλὰ καὶ τέτοια πνευματικὴ συνάμα ἀνάταση. Καὶ αὐτὴ ἡ ἀνάταση εἶναι ποὺ σοῦ ἐντυπώνεται ἐντέλει πιὸ βαθιά. Ἡ Ρωσία εἶναι μία πραγματικὰ εὐλογημένη γῆ. 

Οἱ Ρῶσοι ἀδελφοὶ μας βέβαια ἔχουν ἐπίσης τὰ θέματά τους: κρίση πνευματικὴ περνοῦν καὶ αὐτοὶ (ἀναμφίβολα καὶ ὁρατὰ τὰ ἐπίχειρα τῆς ἐπίσημης καὶ καθεστωτικῆς ἀθεΐας 70 χρόνων, ἀλλὰ καὶ τῆς καπιταλιστικῆς κι εὐδαιμονιστικῆς λαίλαπας ποὺ ἐπακολούθησε), ἔχουν ζητήματα μὲ τὸν Οἰκουμενισμό, συνεχίζουν ἐγκλωβισμένοι καὶ στὸν γνωστὸ ἐκκλησιαστικὸ ἐθνοφυλετισμό τους πού - σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν πάλαι ποτὲ ἁπλόχωρη καὶ ἀνιδιοτελῆ ἑλληνορθόδοξη οἰκουμενικότητα - τόσα διχαστικὰ δεινὰ συσσώρευσε τοὺς τελευταίους αἰῶνες στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. 

Ἔχουν ὅμως ταυτόχρονα καὶ τὰ ἄλλα: ἔχουν πάντα μεγάλα ἀποθέματα πίστης καὶ εἰλικρινοῦς εὐλάβειας, ἔχουν τὶς χορεῖες τῶν μεγάλων Ἁγίων τους, ἔχουν τὴν πνευματικὴ παρακαταθήκη ἀπὸ τὸ αἷμα ποὺ τόσο μαζικὰ χύθηκε σὲ τρομακτικοὺς πολέμους καὶ κυρίως ἀπὸ τοὺς ἐπώδυνους πνευματικοὺς κανόνες ποὺ πέρασαν κι αὐτοὶ κατὰ καιροὺς (κάποτε μὲ τοὺς Τατάρους, μετὰ μὲ τὴν ἀναλγησία τοῦ τσαρικοῦ καθεστῶτος καὶ τὶς τρομακτικὲς κοινωνικὲς ἀνισότητες τοῦ γεωκτητικοῦ συστήματος, ἔπειτα μὲ τὴν κτηνωδία τῆς ἀντίχριστης κομμουνιστικῆς λοιμικῆς). 

Αὐτοὶ οἱ Ἅγιοι δὲν θὰ τοὺς ἀφήσουν. Καὶ πάνω ἀπ᾿ ὅλους ἡ Παναγία ποὺ τόσο την ἀγαποῦν καὶ αὐτοὶ καὶ τὴν εὐλαβοῦνται. Ἡ παρουσία τῆς Παναγιᾶς εἶναι πραγματικὰ ζωντανή, τὴν νιώθεις παντοῦ ὁλόγυρα. Εἶναι ἀκριβῶς ὅπως τὸ ἔγραψα καὶ λίγο πρίν: προστασία φοβερᾶ καὶ ἀκαταίσχυντος.

Καὶ ἐν τέλει ἐπιστρέφεις στὴν πατρίδα μετὰ ἀπὸ ἕνα μαγευτικὸ ταξίδι. Ἡ ἰδανικὴ πραγματικά - καὶ τόσο ἀπαραίτητη - ὀλιγοήμερη ἀποστασιοποίηση καὶ ἀνάπαυλα ἀπὸ τὸν ὁλόγυρά μας ἐθνικὸ ζόφο καὶ ψυχικὰ ἐξοντωτικὸ ὀρυμαγδό - ἀνάπαυλα ποὺ δὲν γνωρίζεις πότε (καὶ ἂν) θὰ μπορέσεις πλέον νὰ τὴν ξαναβρεῖς. Δόξα τῷ Θεῷ, προλάβαμε νὰ τὸ ζήσουμε καὶ αὐτό. 

Καὶ βέβαια, ἐπιστρέφοντας πίσω, δὲν μποροῦμε παρὰ νὰ κλείσουμε - στὴ χαραυγή του 2020 - μὲ πολλὲς καὶ εἰλικρινὰ θερμὲς εὐχὲς σὲ ὅλους τοὺς Ἕλληνες. Εὐχὲς ὄχι ἀσφαλῶς γιὰ εἰρηνικὸ καὶ εὐτυχισμένο νέο ἔτος (ἂς μὴν τρέφουμε πιὰ ἕωλες κι ἀνόητες ἐλπίδες), ἀλλὰ γιὰ ὅσα πραγματικά μας λείπουν: μετάνοια, πνευματικὴ ἀφύπνιση, ἐθνικὴ ἀναγέννηση καὶ μία ὅσο γίνεται πιὸ ἀνώδυνη ἔξοδο ἀπὸ τὰ ἐπικείμενα δεινά. 

Ἄς ἐλπίσουμε, μὲ τὴ βοήθεια τῆς Παναγιᾶς καὶ ὅλων τῶν Ἁγίων μας, ποὺ τόση ἀσπίδα προστασίας, ἐνίσχυσης κι ἐλπίδας ἀποτελοῦν καὶ γιά μᾶς, νὰ μπορέσουμε νὰ τὰ βροῦμε ὅλα αὐτά. Μαζὶ μὲ τὴ δύναμη νὰ ἀντέξουμε στὸν δύσβατο δρόμο ποὺ ἀνοίγεται μπροστὰ μας...
__________________

Σχόλιο Πᾶνος: Εὐχαριστοῦμε τὸν ἀγαπητὸ π. Νεκτάριο Δαπέργολα γιὰ τὸ πολὺ ὄμορφο ὁδοιπορικὸ στὴν Ὀρθόδοξη Ρωσία καὶ γιὰ τὶς θερμὲς εὐχές του γιὰ τὸ νέον ἔτος!

«Πᾶνος»