Εὐαγγελία Λάππα: Ἴων Δραγούμης: «Πᾶρτε πρῶτα-πρῶτα τόν Αὐλώνα» [27 Νοεμβρίου 1912]

Εὐαγγελία Κ. Λάππα 
27 Νοεμβρίου 2021

 

Ὁ Ἴων Δραγούμης (1878 - 31 Ἰουλίου 1920), ἦταν μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες προσωπικότητες τῆς νεότερης Ἑλλάδας. Ὑπῆρξε ἥρωας τῶν ἐθνικοαπελευθερωτικῶν ἀγώνων τῆς ἐποχῆς του, πολιτικός, διανοούμενος ἀλλὰ καὶ συγγραφέας.

 
Παραθέτω τὸ παρακάτω κείμενο, τὸ ὁποῖον γράφτηκε στὶς 27 Νοεμβρίου τοῦ 1912 καὶ εἶναι ἀπόσπασμα ἀπὸ τὰ «κρυμμένα ἡμερολόγια» του, ὁ ὁποῖος τὰ ἔγραφε κατὰ τὴ διάρκεια τῶν Βαλκανικῶν πολέμων. Σ᾿ αὐτό, ὁ Ἴων Δραγούμης γράφει, μεταξύ ἄλλων, ὅτι εἶπε στὸν τότε πρωθυπουργὸ Ἐλ. Βενιζέλο, «πᾶρτε πρῶτα-πρῶτα τὸν Αὐλώνα... γιὰ πολλοὺς λόγους... Ὄχι, γιατί θὰ μᾶς θυμώσουν... οἱ Ἰταλοὶ καὶ οἱ Αὐστριακοὶ γιὰ τὸν Αὐλώνα». 

Ὅμως, ὡς γνωστὸν «δὲ προλάβαμε» (θὰ μπορούσαμε καὶ ἐκ τῶν ὑστέρων) νὰ ἀπελευθερώσουμε αὐτὴ τὴ πόλη, ποὺ ἀποτελοῦσε καὶ ἀποτελεῖ τὸ κλειδὶ τῆς Ἀδριατικῆς θάλασσας καὶ μιὰ ἀπὸ τὶς σημαντικότερες πόλεις τῆς Ἠπείρου. Τὴν ἑπόμενη ἀκριβῶς μέρα, 28η Νοεμβρίου 1912, ὁ Αὐλῶν ἔπεσε στὰ χέρια τῶν Ἀλβανῶν ἀφοῦ ἐκεῖ ἔγινε ἡ ἀνακήρυξη τῆς Ἀλβανικῆς ἀνεξαρτησίας, μὲ ἰταλικὴ καὶ αὐστριακὴ καθοδήγηση. Λὲς κι ὁ Ἴων Δραγούμης, ποὺ τὰ ἔγραφε ἐκείνη τὴ μέρα στὸ ἡμερολόγιό του, νὰ ἤξερε ὅτι θὰ χάναμε τὸν Αὐλώνα καὶ ἀκολούθως τὴ μισὴ Ἤπειρο. Ἡ προτροπὴ του αὐτὴ θύμιζε καὶ θυμίζει τὸ πόσο σημαντικὴ θὰ ἦταν ἡ ἀπελευθέρωση αὐτῆς τῆς πόλης. Δυστυχῶς ὅμως κανεὶς δὲν τὴν ἄκουσε καὶ ἔτσι ὁ Αὐλῶν παρέμεινε μέχρι καὶ σήμερα ἀλύτρωτος...
 

Ἰδοὺ τὸ κείμενο:
«27 τοῦ Νοέμβρη

[…]

Κάποια ἐνέργεια⁴⁶ πέντε χρόνια εἴχαμε καταπιαστεῖ καὶ κάναμε μὲ τὸ Σουλιώτη⁴⁷. Καὶ ἦρθαν καὶ μᾶς εἶπαν οἱ ἐπίσημοι πὼς αὐτὰ ποὺ κάνουμε εἶναι οὐτοπίες, πὼς περπατοῦμε στὸν ἀέρα, πὼς ἤμαστε θεωρητικοί. Τοὺς εἴπαμε πῶς ἐκεῖνοι εἶναι θεωρητικοὶ καὶ χάνονται στὶς θεωρίες τους. Μὰ δὲ μᾶς ἄκουγαν. 

Τότε λοιπὸν ἀποφάσισαν νὰ κάνουν τὴν πολιτικὴ ποὺ ἦταν οἱ ἀντίποδες τῆς δικῆς μας. Καὶ πῆραν τὴ δουλειὰ τὴν ἕτοιμη τὴ δική μας, καὶ τὴ μεταχειρίστηκαν γιὰ νὰ στηρίξουν ἀπάνω της τὴν πολιτικὴ τους.⁴⁸ Ἤθελαν καὶ καλὰ νὰ κάνουν πόλεμο τῆς Τουρκίας γιατί βρέθηκαν στὶς πολύπλοκες ἐνέργειες ποὺ ἀπαιτοῦσαν καὶ πολύπλοκες σκέψεις. Ποῦ νὰ κάθονται αὐτοὶ νὰ σκοτίζονται μὲ ἰσοπολιτεῖες, μὲ ἀγῶνες στὴν Τουρκία γιὰ τὴ συγκυριαρχία τῶν Ρωμιῶν μὲ τοὺς Τούρκους. Πιὸ εὔκολο καὶ πιὸ ἁπλὸ ἦταν νὰ σκεφτοῦν νὰ διαλύσουν τὴν Τουρκιὰ καὶ νὰ πάρουν στὸ Ἑλλαδικὸ κράτος τοὺς Ἑλληνικοὺς πληθυσμοὺς καὶ ἔτσι νὰ λείψουν ἀπὸ τὴ μέση οἱ πολύπλοκες σκέψεις καὶ ἐνέργειες. Τοὺς λέμε ὅτι τὰ πράγματα εἶναι πολύπλοκα καὶ πολυσύνθετα στὴν Τουρκία καὶ γενικὰ στὴν Ἀνατολὴ καὶ ἀπ᾿ αὐτὸ εἶναι καὶ οἱ σκέψεις μας καὶ οἱ ἐνέργειες μας τέτοιες, μὰ αὐτοὶ δὲν ἀκοῦν, δὲ θέλουν νὰ ἀκούσουν, δὲν ἔχουν καιρὸ ν᾿ ἀκούσουν γιατί βιάζονται νὰ ἁπλοποιήσουν τὰ πράματα. Ὁ πόλεμος γι᾿ αὐτοὺς εἶναι ἡ πιὸ πρόχειρη καὶ εὔκολη σκέψη. Καὶ δὲν ἔχουν παρὰ νὰ διατάξουν ἀφοῦ ὅλα εἶναι στὰ χέρια τους, ὡς καὶ σύμμαχοι ποὺ ἐμεῖς τοὺς προετοιμάσαμε γιὰ κάθε περίσταση, ὡς καὶ γιὰ τὴν περίσταση τοῦ πολέμου.
 

Μὰ ὁ πρωθυπουργὸς ἄλλη σκέψη εἶχε κρυφὰ μέσα του ποὺ δὲν φανερώνεται στὸν καθένα: φοβοῦνταν μήπως γεννηθεῖ πάλι τὸ Κρητικὸ ζήτημα καὶ ἀναγκαστεῖ νὰ παραιτηθῇ ἀπὸ τὴν κυβέρνηση. Καὶ γι᾿ αὐτὸ ἔπνιξε τὸ Κρητικὸ ζήτημα σ᾿ ἕνα μεγαλύτερο ζήτημα, βιάστηκε καὶ εἶπε στοὺς Βούλγαρους νὰ κάνουμε πόλεμο, καὶ ὕστερα ἦταν πολὺ ἀργὰ γιὰ νὰ ἀλλάξῃ δρόμο καὶ γιὰ νὰ συνεννοηθῇ μαζί τους πῶς θὰ μοιράζονταν μεταξύ μας τοὺς τόπους ποὺ θὰ παίρναμε.
 

 

Τοῦ εἶπα· «Καλά, κάνετε πόλεμο ἀφοῦ τὸ ἀποφασίσατε, μὰ ὄχι τώρα, κάντε τον τὴν ἄνοιξη ποὺ ὁ καιρὸς θὰ εἶναι καλύτερος, καὶ ὁ στρατὸς θὰ εἶναι πιὸ ἕτοιμος καὶ καιρὸ θὰ ἔχουμε νὰ συνεννοηθοῦμε μὲ τοὺς συμμάχους μας ψιλοκοπίς⁴⁹».
 

Ὄχι, ἤθελε νὰ γίνει τώρα ὁ πόλεμος γιὰ νὰ μὴν πέσῃ ἀπὸ πρωθυπουργός. Μεγαλοφυΐα, ἀλήθεια! Καὶ ἔπειτα τοῦ εἶπα καὶ γὼ καὶ οἱ ἄλλοι. Καλὰ κάνετε πόλεμο. Πᾶρτε πρῶτα-πρῶτα τὸν Αὐλώνα, τὴν Καβάλα, τὸ Δεδεαγάτς, τὸ καθένα γιὰ πολλοὺς λόγους (καὶ χωρὶς νὰ ἐμποδιστῇ ἡ ἄλλη, ἡ κύρια ἐκστρατεία στὴ Μακεδονία καὶ στὴν Ἤπειρο). Ὄχι, γιατί θὰ μᾶς θυμώσουν οἱ Βούλγαροι μὲ τὴν Καβάλα καὶ τὸ Δεδεαγάτς, καὶ οἱ Ἰταλοὶ καὶ οἱ Αὐστριακοὶ γιὰ τὸν Αὐλώνα. Ἔπειτα αὐτὰ δὲν ἔχουν καμία σημασία! Τί μιλᾶτε σεῖς γιὰ στρατηγικὰ σχέδια, κυττᾶξτε τὴ δουλειά σας, στρατηγοὶ δὲν εἶστε. Μά, κύριε πρόεδρε, εἶναι πολιτικὰ ζητήματα αὐτὰ καὶ ὄχι στρατιωτικά. Ὄχι, τίποτε, ξέρω ἐγὼ τί κάνω. Καὶ τὸ στρατὸ ποὺ μποροῦσε νὰ τὸν ἔστελνε σ᾿ αὐτὰ τὰ μέρη τὸν ἔστειλε στὰ νησιά. Καὶ ὅταν πήραμε τὰ νησιά, ἀμέσως οἱ Βούλγαροι μᾶς εἶπαν, ἐσεῖς πήρατε καὶ τὰ νησιά, λοιπὸν πάρετε λιγότερα στὴ Μακεδονία. 

 

Μοῦ εἶπε ὁ Σουλιώτης· «Τί νὰ κάνουμε. Νικηθήκαμε. Ἂς τοὺς ἀφήσουμε νὰ κάνουν ὅ,τι ξέρουν. Πῆραν τὴν ἄλλη ἀντίληψη, ποὺ δὲν εἶναι δική μας. Ποιός ξέρει; ἴσως ἔχουν δίκιο αὐτοὶ καὶ ὄχι ἐμεῖς. Ἂς μὴν κρίνουμε καὶ κατακρίνουμε. Ἂς κυττάξουμε νὰ γίνουν ὅσο μπορεῖ καλύτερα τὰ πράγματα σύμφωνα μὲ τὴ δική τους τὴν πολιτική. Δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε καὶ τίποτε ἄλλο».
 

Καὶ ἔτσι ἐκεῖνος πῆγε στὸ Βουλγάρικο στρατὸ γιὰ νὰ παρακολουθήσῃ τὸν πόλεμο, καὶ γὼ πῆγα στὸ Ἑλληνικὸ ἐπιτελεῖο γιὰ τὸν ἴδιο σκοπό. Καὶ ὅταν ἄρχισε ἡ διαπραγμάτευση τῆς εἰρήνης, ποὺ ἕνας ἀπὸ μᾶς ἔπρεπε νὰ πήγαινε γιὰ νὰ μπορέσουμε κάτι νὰ κάνουμε, τουλάχιστο γιὰ τοὺς Ρωμιοὺς ποὺ θὰ μείνουν στὴν Τουρκιά, οὔτε τὸν ἕνα οὔτε τὸν ἄλλο θέλησαν νὰ μᾶς στείλουν, καὶ ἔστειλαν ἄλλους. Τὸ ἴδιο εἴμαστε ἐμεῖς καὶ οἱ ἄλλοι. Τί διαφορὰ ὑπάρχει, καὶ ἐκεῖνοι ἔχουν μύτη, στόμα, καπέλο, πόδια καὶ παντελόνια, καὶ κεῖνοι φοροῦνε πολιτικά. Ὅλοι εἴμαστε ἴσοι καὶ ἰσοδύναμοι στὸν κόσμο. Τί μᾶς ἔχουν ἀνάγκη ἐμᾶς;
 

(Πηγή: Ἴων Δραγούμης, τὰ «κρυμμένα» ἡμερολόγια, Ὀκτώβριος 1912 – Αὔγουστος 1913, Ἐκδόσεις Πατάκη, σελ. 104 - 108).
 

__________________________

46. Ἐννοεῖ τὴ μυστικὴ Ὀργάνωση Κωνσταντινουπόλεως (1908-1912), ποὺ ἵδρυσαν οἱ Γεώργιος Μπούσιος, Ἀθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαΐδης καὶ Ἴων Δραγούμης. Στόχος τῆς ὀργάνωσης ἦταν ἡ πολιτικὴ συγκρότηση καὶ ἐκπροσώπηση τοῦ Ἑλληνισμοῦ στὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία «ὑπὸ τὸ φῶς» καὶ τῆς ἐπανάστασης τῶν Νεότουρκων, ποὺ εἶχαν συμπεριλάβῃ στὶς διακηρύξεις τους τὴν ἰσοπολιτεία. 

Ἡ ὀργάνωση δομήθηκε πάνω στὸ ὅραμα ἑνὸς «ἰδιότυπου ἐθνικισμοῦ» (ὁ χαρακτηρισμὸς ἀπὸ τὸν Θάνο Βερέμη) καὶ τοῦ «Ἀνατολισμοῦ» τῶν Δραγούμη καὶ Σουλιώτη - Νικολαΐδη, οἱ ὁποῖοι πίστευαν ὅτι τὸ δυνάμωμα τοῦ ἔθνους δὲν ἦταν αὐτοσκοπός, δὲν ταυτιζόταν μὲ τὴν ἐδαφικὴ μεγέθυνση τοῦ ἑλλαδικοῦ κρατιδίου καί, κυρίως, εἶχαν ἀντιτεθῇ στὴ διάλυση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Χάρη στὴ δράση τῆς ὀργάνωσης, ἡ ἐκπροσώπηση τῶν Ἑλλήνων στὶς πρῶτες ἐκλογὲς μετὰ τὴν ἐπανάσταση τῶν Νεότουρκων ὑπῆρξε ἐντυπωσιακή: ἀπὸ τοὺς 253 βουλευτὲς τοῦ ὀθωμανικοῦ κοινοβουλίου, οἱ 23 εἶχαν ἑλληνικὴ ἐθνικὴ καταγωγή, καὶ 15 ἀπὸ αὐτοὺς ἦταν μέλη τῆς ὀργάνωσης. 

Ὡστόσο, ἡ ἀναλογικότητα εἶχε καταπατηθῇ ἀπὸ τοὺς Νεότουρκους (ἐκλέχτηκε μόλις ἕνας βουλευτὴς ἀνὰ 100 χιλιάδες πληθυσμοῦ, ἀντὶ τοῦ ἑνὸς ἀνὰ 50 χιλιάδες ποὺ εἶχε διακριθῇ, χωρὶς ὅμως καὶ νὰ συμφωνηθῇ – ὁ πληθυσμὸς τῶν Ἑλλήνων τῆς ὀθωμανικῆς ἐπικράτειας τότε ξεπερνοῦσε τὰ 2,5 ἑκατομμύρια). Οἱ ἐξελίξεις σχετικὰ μὲ τοὺς Νεότουρκους, ἡ μικρὴ ἀπήχηση τῶν ἰδεῶν τῆς ὀργάνωσης στὸ ἐθνικὸ κέντρο, ὅπως καὶ ἡ καταλυτικὴ ἔκρηξη τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων, ποὺ κατακερμάτισαν τὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία, κατακρήμνισαν τὴν ἰδέα τῶν ἐμπνευστῶν τῆς ὀργάνωσης, ἐπισφραγίζοντας τὸν οὐτοπικό, κατὰ τὴν ἄποψη πολλῶν, χαρακτῆρα της.
 

47. Ὁ Ἀθανάσιος Σουλιώτης (Σῦρος, 6 Ἰανουαρίου 1878 – Θεσσαλονίκη, 22 Μαρτίου 1945) ἦταν Ἕλληνας ἀξιωματικός. Ἀπόφοιτος τῆς Σχολῆς Εὐελπίδων, τοῦ Τμήματος Γεωδαισίας καὶ Χαρτογραφίας. Τὸ 1905 συναντιέται στὴν Ἀθήνα μὲ τὸν τότε γενικὸ πρόξενο στὴ Θεσσαλονίκη Λάμπρο Κορομηλά, στὸν ὁποῖο ἐκδηλώνει τὴ διάθεσή του νὰ ἐργαστῇ ὡς κατάσκοπος στὴ Μακεδονία. Μὲ τὴν καταφατικὴ ἀπάντηση τοῦ Κορομηλᾶ παίρνει τυπικὴ ἄδεια ἐκπαιδεύσεως ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ στρατὸ καὶ καταφθάνει στὴ Θεσσαλονίκη, μὲ τὸ ψευδώνυμο Ἀθανάσιος Νικολαΐδης στὸ διαβατήριο του, ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς γερμανικῆς ἑταιρείας ραπτομηχανῶν Northmann. 

Ἱδρύει τὴ μυστικὴ Ὀργάνωση Θεσσαλονίκης, τὴν ὁποία καὶ διευθύνει μέχρι τὸ 1907. Ἡ ὀργάνωση στελεχώνεται ἀπὸ ἑξῆντα μυημένα μέλη, ποὺ ἀνήκουν κυρίως στὴν οἰκονομικὴ ἐλὶτ τῆς πόλης, καὶ διεξάγει συστηματικὸ πόλεμο κατὰ τῆς βουλγαρικῆς «διεισδυτικότητας» στὴ Μακεδονία. Στόχος τῆς ὀργάνωσης ἦταν ἡ «εἰρηνικὴ προπαγάνδα», ὁ οἰκονομικὸς ἀποκλεισμὸς τῶν «ἐξαρχικῶν» καὶ οἱ στοχευμένες (μὲ ἐκφοβιστικὸ χαρακτῆρα) ἐκτελέσεις Βουλγάρων. Τὰ μέλη τῆς ὀργάνωσης δὲν προσλάμβαναν Βούλγαρους καὶ «ἐξαρχικοὺς» στὶς ἐπιχειρήσεις τους, ἐνῶ ἄρχισαν νὰ ἀγοράζουν παντοῦ στὴ Μακεδονία ἐκτάσεις γῆς. 

Ὁ Κορομηλὰς εἶχε ὑπομνηματίσῃ σὲ προξενικὸ ἔγγραφο: Ἀθανάσιος Σουλιώτης, ἀνθυπολοχαγός. Ἐν Θεσσαλονίκῃ ἀπὸ 30 Μαρτίου 1906. Ὁ κ. Σουλιώτης εἶναι ἱκανότατος καὶ νοημονέστατος. Κατόρθωσε ἐν αὕτῃ τὴ πολυπράγμονι Θεσσαλονίκη, ἐν ἡ διευθύνει ἔξω τοῦ προξενείου ΙΔΙΑΝ ὀργάνωσιν, νὰ μὴ νοηθῇ κι παρ᾿ οὐδενός. Διεξάγει ἐξαιρέτως τὴν ὑπηρεσίαν του. 

Τὸν Ἰούλιο τοῦ 1906 στὸ Δεδέαγατς (Ἀλεξανδρούπολη) ὁ Σουλιώτης θὰ συναντηθῇ μὲ τὸν συνομήλικό του ὑποπρόξενο Ἴωνα Δραγούμη καὶ ἔκτοτε ἰσχυρὴ φιλία θὰ δέσει τους δυὸ ἄνδρες, μέχρι τὸν θάνατο τοῦ τελευταίου. Τὸ 1908, ὅπως ἀναφέρεται πιὸ πάνω, οἱ δυό τους, μαζὶ μὲ τὸν Γ. Μπούσιο, θὰ ἱδρύσουν τὴν Ὀργάνωση Κωνσταντινουπόλεως κατὰ τὸ πρότυπο τῆς Ὀργάνωσης Θεσσαλονίκης, ὡς πρὸς τὸ τυπικό, τὴ μυστικότητα καὶ τὴν ὀργανωτικὴ δομή, προωθῶντας τὴν ἰδέα τοῦ Ἀνατολισμοῦ καὶ τὴ συνεννόηση μὲ τοὺς Βούλγαρους καὶ τοὺς λοιποὺς βαλκανικοὺς λαούς, ὑπὸ τὸ πρίσμα τῆς ἀνόδου τῶν Νεοτούρκων στὴν ἐξουσία. 

Τὸ 1909, γιὰ μικρὸ διάστημα, ὑπηρέτησε μὲ τὸν βαθμὸ τοῦ ἀνθυπολοχαγοῦ στὴ Σχολὴ Εὐελπίδων, διδάσκοντας στρατιωτικὴ γεωγραφία. Στὶς 29 Φεβρουαρίου 1912 ὁρίστηκε διαγγελεὺς τοῦ Ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν στὴν Κωνσταντινούπολη. Κατὰ τοὺς Βαλκανικοὺς Πολέμους, ὁ Σουλιώτης συμμετέχει ὡς παρατηρητὴς στὸν βουλγαρικὸ στρατὸ καὶ ἀργότερα ἐπανέρχεται στὴν Ἀθήνα. Μὲ τοὺς Δραγούμη καὶ Μπούσιο ἐκδίδουν τὴν Πολιτικὴ Ἐπιθεώρηση, ἕνα ἔντυπο πολιτικοῦ προβληματισμοῦ. Ὁ Σουλιώτης θὰ ἀποστρατευθῇ τὸ 1922 μὲ τὸν βαθμὸ τοῦ ἀντισυνταγματάρχη. Τὸ 1935 θὰ χρηματίσει ὑπουργὸς Γενικὸς Διοικητὴς Θράκης. Προτοῦ πεθάνει, τοῦ ἀπονεμήθηκε ἀνώτερος στρατιωτικὸς βαθμὸς σὲ ἀναγνώριση τῶν ἐθνικῶν του ὑπηρεσιῶν. Θὰ συγγράψει ἀπομνημονεύματα γιὰ τὶς ὀργανώσεις ποὺ σύστησε καί, ἱεραρχικά, διηύθυνε. Τὸ ἀρχεῖο του φυλάσσεται στὴν Ἀμερικανικὴ Σχολὴ Κλασικῶν Σπουδῶν στὴν Ἀθήνα (ΑΣ ΚΣΑ).
 

48. Καὶ εἶπε ὁ Βενιζέλος· «Κι ἔχει δίκαιο, ὁ κακομοίρης, νὰ μὲ ἀντιπαθῇ. Πάτησα στὴ δουλειά του γιὰ νὰ κάνω ὅ,τι ἔκανα» κλπ. Βλ. πιὸ πάνω, σελ. 

49. Λεπτομερέστερα, ἐνδελεχῶς.

__________________________________

Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ

«Πᾶνος»