Λάμπρος Σκόντζος: Ἁγία Δάμαρις - Ἡ πρώτη Ἀθηναία Χριστιαννή

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου – Καθηγητοῦ

 

Ὁ ἱερὸς συγγραφέας τοῦ βιβλίου τῶν πράξεων τῶν Ἀποστόλων, εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, ἐξιστορῶντας τὰ γεγονότα τῆς ἐπισκέψεως τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στὴν Ἀθήνατο 51 μ.Χ. στὸ δέκατο ἕβδομο κεφάλαιο, ἀναφέρεται στὰ ἐλάχιστα πρόσωπα τὰ ὁποῖα πίστεψαν στὸ κήρυγμα τοῦ Ἀποστόλου καὶ ἀποτέλεσαν τὸν πρῶτο πυρῆνα τῆς τοπικῆς ἐκκλησίας τῶν Ἀθηνῶν. Μεταξύ αὐτῶν ἀναφέρεται καὶ μία γυναῖκα ὀνόματι Δάμαρις. Ἀναφέρει τὸ ἱερὸ κείμενο: «Τινὲς δὲ ἄνδρες κολληθέντες αὐτῷ ἐπίστευσαν, ἐν οἷς καὶ Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης καὶ γυνὴ ὀνόματι Δάμαρις καὶ ἕτεροι σὺν αὐτοῖς» (Πράξ. 17,34). 

Εἶναι γνωστὸ πὼς ὁ μεγάλος Ἀπόστολος συνάντησε τεράστια δυσκολία στὸ ἱεραποστολικό του ἔργο στὸ κλεινὸν ἄστυ, ἔχοντας πενιχρὰ ἀποτελέσματα. Κατόρθωσε νὰ πείσῃ ἐλάχιστα πρόσωπα, ἀλλὰ ἐπιφανῆ, ὅπως τοὺς ἀνώτατους δικαστικούς, Ἅγιο Διονύσιο Ἀρεοπαγίτη καὶ ἅγιο Ἱερόθεο καὶ μαζί τους μία μόνο γυναῖκα τὴν Δάμαρι, ἡ ὁποία κατέστη ἡ πρώτη Ἀθηναία χριστιανή. 

Δὲν γνωρίζουμε τίποτε περισσότερο ἀπὸ τὴν βιβλικὴ ἀναφορά. Ὅμως εἰκάζουμε πὼς γιὰ νὰ τὴν ἀναφέρει τὸ ἱερὸ κείμενο σημαίνει ὅτι ἦταν μία ἐξέχουσα γυναικεία προσωπικότητα τῆς ἀθηναϊκῆς κοινωνίας, ἡ ὁποία καταγόταν ἀπὸ εὐγενῆ οἰκογένεια καὶ κατεῖχε ὑψηλὴ κοινωνικὴ θέση. Αὐτὸ συμπεραίνεται καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι συμπεριλήφθηκε μεταξὺ τῶν δύο σπουδαίων ἀνδρῶν, τοῦ Διονυσίου καὶ τοῦ Ἱερόθεου, οἱ ὁποῖοι κατεῖχαν ἀνώτατα ἀξιώματα ἦταν δηλαδὴ ἀνώτατοι δικαστικοί, μέλη τοῦ Ἀρείου Πάγου. Σχετίζονταν ἴσως μαζί τους. Κάποιοι ὑποθέτουν ὅτι ἦταν ἰουδαϊκῆς καταγωγῆς καὶ τὸ ὄνομά της προέρχονταν ἀπὸ τὸ ἑβραϊκὸ Θάμαρ. Πάντως τὸ ἱερὸ κείμενο δὲν ἀναφέρει γιὰ ἰουδαϊκὴ κοινότητα στὴν Ἀθήνα, στὴν ὁποία θὰ κατέφευγε ὁ Παῦλος, ὅπως συνήθιζε. Μὲ αὐτὰ τὰ ἐλάχιστα πρόσωπα ἵδρυσε τὴν ἐκκλησία τῶν Ἀθηνῶν, χειροτονῶντας ὡς πρῶτο Ἐπίσκοπό της τὸν ἅγιο Ἰερόθεο. 

Ἡ συσχέτισή της μὲ τοὺς δύο ἐπιφανεῖς δικαστικοὺς ἄνδρες ἀφήνεται νὰ ἐννοηθῇ ὅτι εἶναι πολὺ πιθανὸν νὰ εἶχε ἀποκτήσῃ ὑψηλὴ μόρφωση, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ γυναῖκες, ἀκόμα καὶ στὴν Ἀθήνα, ἦταν παραγκωνισμένες, κλεισμένες στοὺς γυναικωνῖτες καὶ ἐλάχιστες εἶχαν τὴ δυνατότητα νὰ σπουδάσουν. Φαίνεται πὼς ἡ Δάμαρις ἀνῆκε στὴν μειοψηφία τῶν ἐλάχιστων μορφωμένων γυναικῶν, ἡ ὁποία, ἔχοντας μεταφυσικὲς ἀνησυχίες, βρῆκε τὶς ἀπαντήσεις, ποὺ ἀποζητοῦσε στὸ κήρυγμα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Βρῆκε αὐτὸ ποὺ ἔκρυβε στὴν ψυχή της, τὴν λαχτάρα γιὰ σωτηρία, τὴ σωτηρία!

 
Παρὰ τὴν φαινομενικὴ αἴγλη, ποὺ διατηροῦσε στὰ χρόνια ἐκεῖνα ἡ Ἀθήνα, στὴν οὐσία βρισκόταν σὲ σοβαρὴ πνευματικὴ καὶ θρησκευτικὴ παρακμή. Οἱ φημισμένες παλιὲς φιλοσοφικὲς σχολὲς εἶχαν χάσῃ τὸ κῦρος τους, στὶς ὁποῖες δίδασκαν ἄσημοι καιροσκόποι καὶ κερδοσκόποι δάσκαλοι μὲ ρηχὲς φιλοσοφικὲς ἰδέες καὶ ἀστεῖες σοφιστεῖες. Αὐτό ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ συμπεριφέρθηκαν στὸν Ἀπόστολο Παῦλο. Ἴσως νὰ ἔνοιωσε τὴν πρώτη μεγάλη ἀπογοήτευσή του γιὰ αὐτὸ δὲν ἐπισκέφθηκε ποτὲ ξανὰ τὴν Ἀθήνα, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι εἶχε ἔλθῃ τοὐλάχιστον ἄλλες δύο φορὲς στὴν Ἑλλάδα. 

Εἰκάζουμε πὼς ἡ ἐκκλησία τῶν Ἀθηνῶν φυτοζωοῦσε, λόγῳ τῆς ἰσχυρῆς παρουσίας τῶν φανατικῶν εἰδωλολατρῶν καὶ τοῦ παγανιστικοῦ ἱερατείου, τὸ ὁποῖο ἀπὸ τὰ κλασσικὰ χρόνια καταδίωκε κάθε διαφορετικὴ θρησκευτικὴ πίστη καὶ ἀμφισβήτηση τῆς ἀρχαιοελληνικῆς θρησκείας, μὲ τὶς φρικτὲς «περὶ ἀσεβείας» διώξεις, ποὺ ἐξ αἰτίας της ἔχασαν τὶς ζωές τους ἑκατοντάδες ἄνθρωποι καὶ καταδιώχτηκαν χιλιάδες. Εἶναι πολὺ πιθανὸν ἡ νεαρὰ Ἐκκλησία τῶν Ἀθηνῶν νὰ δοκίμασε τὴν ἀπόλυτη περιφρόνηση ἀπὸ τοὺς ὑπερφίαλους παγανιστὲς καὶ φανατικοὺς εἰδωλολάτρες ἢ καὶ διώξεις. Ὅμως οἱ προσωπικότητες τοῦ Ἁγίου Ἱεροθέου, ὁ ὁποῖος ἔγινε ὁ πρῶτος ἐπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου μὲ τὴν τεράστια μόρφωση καὶ κοινωνικὴ ἐπιρροὴ στὴν ἀθηναϊκὴ κοινωνία, συνετέλεσαν νὰ διατηρηθῇ ἡ ἐκκλησία καὶ νὰ ἀρχίσῃ νὰ αὐξάνεται. 

Σὲ αὐτὴ τὴν προσπάθεια συνέβαλε τὰ μέγιστα καὶ ἡ Δάμαρις. Μὲ τὴν μόρφωσή της, τὴν κοινωνική της θέση, τὰ φυσικά της χαρίσματα καὶ τὶς ἀρετές της κατόρθωσε νὰ προσελκύσῃ πολλὲς γυναῖκες στὴν χριστιανικὴ πίστη. Αὐτὴ κατηχοῦσε τὶς γυναῖκες, μπαίνοντας στοὺς ἀπομονωμένους γυναικωνῖτες. Ἄλλωστε, ὅπως εἶναι γνωστό, ὁ λόγος τῆς γυναίκας στὸν εἰδωλολατρικὸ κόσμο δὲν εἶχε τὴν παραμικρὴ ἀξία στοὺς ἄντρες, παρὰ μόνο στοὺς γυναικείους κύκλους, στὶς ὁποῖες θεωροῦνταν ὑποτιμητικὸ νὰ μιλᾶνε οἱ ἄνδρες. Σὲ αὐτὲς κήρυττε μὲ πάθος τὶς σωτήριες ἀρχὲς τῆς νέας πίστης ἡ Δάμαρις. Μποροῦμε νὰ φανταστοῦμε τὴν ἔκπληξη, τὸ θαυμασμὸ καὶ τὴ χαρὰ αὐτῶν τῶν γυναικῶν, ἀκούγοντας γιὰ πρώτη φορὰ ὅτι εἶναι ἰσότιμες μὲ τοὺς ἄνδρες, ὅτι δὲν εἶναι σκεύη ἡδονῆς καὶ σκλάβες, ὅπως τὶς μεταχειρίζονταν ὁ ἀρχαῖος κόσμος, ἀλλὰ δημιουργήματα καὶ εἰκόνες τοῦ Θεοῦ. Ἦταν πρωτάκουστο σ’ αὐτὲς τὸ γεγονὸς ὅτι μποροῦσαν νὰ συμμετέχουν στὴ ζωὴ τῆς κοινότητας ἰσότιμα μὲ τοὺς ἄνδρες, καθότι ἀθηναῖοι πολῖτες λογίζονταν μόνο οἱ ἄνδρες ἀθηναῖοι, μένοντας ἐκτὸς οἱ ξένοι, οἱ δοῦλοι καὶ οἱ γυναῖκες. Σὲ πληθυσμὸ μισοῦ ἑκατομμυρίου κατοίκων, πολιτικὰ δικαιώματα εἶχαν λιγότεροι ἀπὸ δώδεκα χιλιάδες ἄνδρες! 

Ἡ ἔνθερμη καὶ ἔνθεη Δάμαρις ἀφιέρωσε τὴν ζωὴ της ὁλοκληρωτικὰ στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἴσως τὴν περιουσία της. Εικάζουμε ἐπίσης πὼς ἡ τοπικὴ ἐκκλησία τὴν χειροτόνησε διακόνισσα, γιὰ τὴν διευκόλυνση τοῦ ἱεραποστολικοῦ της ἔργου, σύμφωνα μὲ τὴ συνήθεια τῶν πρωτοχριστιανικῶν κοινοτήτων. Παράλληλα μὲ τὸ ἱεραποστολικό της ἔργο, ἀσκοῦσε καὶ σπουδαῖο φιλανθρωπικὸ ἔργο, σὲ μία κοινωνία ἀγριότητας, ἀπίστευτης ἀτομικότητας καὶ ἀπανθρωπιᾶς. Ἄλλωστε ἡ φιλανθρωπία ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ κύρια γνωρίσματα τῆς ποιοτικῆς διαφορᾶς καὶ τοῦ νέου τρόπου ζωῆς ποὺ ἐπαγγέλλονταν τὸ εὐαγγελικὸ μήνυμα. Εἶναι γνωστὸ πὼς οἱ εἰδωλολάτρες δὲν μποροῦσαν νὰ κατανοήσουν τὸν φιλανθρωπικὸ ζῆλο τῶν χριστιανῶν καὶ ἡ χριστιανικὴ φιλανθρωπία ἀσκοῦσε τεράστια γοητεία στοὺς κατατρεγμένους καὶ περιθωριακοὺς εἰδωλολάτρες, στοὺς δυστυχεῖς δούλους καὶ στὶς γυναῖκες, οἱ ὁποῖοι ἦταν ἀπόκληροι τῆς κοινωνίας, καὶ ἔβρισκαν καταφύγιο καὶ ἀξία στὴν σωστικὴ ἀγκαλιὰ τῶν τοπικῶν ἐκκλησιῶν. 

Δὲν γνωρίζουμε γιὰ τὸ τέλος τῆς ζωῆς της. Ἴσως νὰ ὑπέστη μαρτυρικὸ θάνατο ἀπὸ τοὺς φανατικοὺς εἰδωλολάτρες, οἱ ὁποῖοι ἔβλεπαν νὰ τίθεται στὸ περιθώριο ἡ εἰδωλολατρία, νὰ ἀνατρέπονται τὰ ὅρια ἀπομόνωσης τῶν γυναικῶν καὶ νὰ ἐξαπλώνεται μὲ ἰδιαίτερη ὁρμὴ ἡ χριστιανικὴ πίστη. 

Ἡ μνήμη της κοιμᾶται τιμᾶται στὶς 3 Ὀκτωβρίου μαζὶ μὲ τὴν μνήμη τοῦ Ἁγίου Διονυσίου. Ἡ πόλη τῶν Ἀθηνῶν, γιὰ νὰ τὴν τιμήσῃ τῆς ἀφιέρωσε μιὰ μεγάλη ὁδὸ στὴ συνοικία Παγκράτι, τὴν ὁδὸ Δαμάρεως. Τὴν ἀκολουθία της συνέγραψε ὁ γνωστὸς μεγάλος ὑμνογράφος π. Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης. 

Ἡ μνήμη τῆς ἁγίας Δαμάρεως μᾶς θυμίζει τὸ γεγονὸς πώς, διὰ τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος, ἡ ἀπ’ αἰώνων καταφρονεμένη γυναικεία φύση γίνεται καὶ πάλι ἀξία. Ἔχουμε τὴν ἔμπρακτη ἀναγνώριση, γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία, τῆς γυναίκας, ὡς ἰσότιμο ἀνθρώπινο πρόσωπο μὲ τὸν ἄνδρα. Γιὰ πρώτη φορὰ ἔγινε ἡ μαρτυρία της ἀξιόπιστη, ὅπως καὶ ἡ συνεισφορά της στὸ κοινωνικὸ γίγνεσθαι πολύτιμη. Ὡς τότε, οὔτε στὰ δικαστήρια γινόταν δεκτὴ ἡ μαρτυρία τῆς γυναίκας. Στὰ τιμημένα πρόσωπα αὐτῶν τῶν ἁγίων γυναικῶν τῆς Ἐκκλησίας μας τιμᾶται ἡ γυναικεία φύση, τὴν ὁποία ἡ προμήτορα Εὔα, μὲ τὴν παρακοή της, τὴν εἶχε ἀπαξιώσει καὶ οἱ ἄνδρες τὴν εἶχαν θέσει στὸ ἀπόλυτο περιθώριο. Ἦρθε ὁ Χριστός, ὁ Ὁποῖος γκρέμισε κάθε στεγανό, ποὺ διαχώριζε τὰ ἀνθρώπινα πρόσωπα καὶ μαζὶ ἦρε τὴν ἀπαξίωση τῆς γυναίκας, ἀνάγοντάς την σὲ πραγματικὸ ἀνθρώπινο ὄν. 

Ἡ γυναῖκα ἀπέκτησε τὴ χαμένη τιμὴ της ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ καταξιώνεται πραγματικὰ στὴν Ἐκκλησία μας καὶ ὄχι στοὺς ψευδοφεμινισμοὺς τοῦ κόσμου! Οἱ ἅγιες εἶχαν τὴν εὐλογία νὰ βιώσουν τὸν πρῶτο καὶ ἀληθινὸ φεμινισμό, τὴν πραγματικὴ ἀποκατάσταση τῆς γυναίκας στὴν θέση ποὺ τῆς ἀξίζει. Ἕναν φεμινισμὸ ἀπόλυτα διαφορετικὸ ἀπὸ τὸν σημερινό, ὁ ὁποῖος, ἀντὶ νὰ ἀπελευθερώνῃ τὴ γυναῖκα τὴν κάνει ἕρμαιο τῶν ἁμαρτωλῶν παθῶν. Αὐτὴ τὴν ἀλήθεια ἀργότερα ὁ ἀπόστολος Παῦλος διατύπωσε στὴ διδασκαλία του: «οὔκ ἑνὶ ἄρσεν καὶ θῆλυ» (Γαλ. 3,28). Οἱ πάντες, «ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτήσθημεν», εἴμαστε ἕνα σῶμα, τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Ἂν σήμερα οἱ γυναῖκες ἀπολαμβάνουν δικαιώματα, αὐτὰ τὰ χρωστοῦν στὸ σωτήριο μήνυμα τοῦ Χριστοῦ καὶ ὄχι στὴν κατὰ κόσμον σοφία καὶ στοὺς κοσμικοὺς θεσμούς!

__________________________________

Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ

«Πᾶνος»