Εὐαγγελία Λάππα: Ἡ Ἑλληνική Αττάλεια

Ἡ Ὑδατογραφία τῆς Ἀττάλειας

 

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
Μαθήτρια Γ' Λυκείου
28 Δεκεμβρίου 2021

 

Ἡ Αττάλεια εἶναι ἀρχαία Ἑλληνικὴ πόλη τῆς ἐπαρχίας Παμφυλίας[1] (Μικρᾶς Ἀσίας) ποὺ ἱδρύθηκε τὸ 158 π Χ. ἀπὸ τὸν Ἄτταλο τὸν Φιλάδελφο[2], βασιλιᾶ τῆς Περγάμου[3]. 

 

Στὰ ἀρχαῖα καὶ ρωμαϊκὰ χρόνια ἦταν σπουδαῖο λιμάνι ἀπὸ ἐμπορικὴ καὶ στρατιωτικὴ ἄποψη.

 

Μέρος ἀπὸ τὴν ἀνάγλυφη παράσταση ποὺ βρέθηκε στὰ γκρεμισμένα Κάστρα τῆς Ἀττάλειας. Πρόκειται γιὰ τὴν ἀνάγλυφη παράσταση ὅπου ὁ Πρίαμος ἐκλιπαρεῖ τὸν Ἀχιλλέα νὰ τοῦ ἐπιστρέψει τὸ σῶμα τοῦ νεκροῦ γιοῦ του, τοῦ Ἕκτορα. Βρίσκεται τώρα στὸ Μουσεῖο τῆς Ἀττάλειας.

Κατὰ τὰ πρωτοχριστιανικὰ χρόνια ἀποτέλεσε σταθμὸς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου καὶ τοῦ Ἀποστόλου Βαρνάβα. Στὴ συνέχεια οἱ δύο τους ἀπέπλευσαν γιὰ τὴν Ἀντιόχεια (Πράξεις Ἀποστόλων κεφ. 40, ἐδαφ. 24 - 25). Ἡ Χριστιανικὴ κοινότητα τῆς ἀνῆκε στὴν Μητρόπολη Πισιδίας ποὺ εἶχε ἔδρα τὴν πρωτεύουσά της Σπάρτη.
 

Ἡ Αττάλεια ἦταν πλουσιότατος σταθμὸς ἀνταλλακτικοῦ ἐμπορίου. Εἶχε ναυπηγεῖα καὶ Ναύσταθμο. Ἡ ἐνδοχώρα ἦταν πάρα πολὺ εὔφορη, εἶχε πλούσια κι ἀπέραντα δάση, ἐκτεταμένες γόνιμες πεδιάδες καὶ πολλὰ ζῶα. Ὅλ᾿ αὐτὰ συνετέλεσαν γιὰ τὴν ταχύτατη ἀκμή της.
 

Μὲ τὴν ἵδρυση τῆς Ρωμανίας, ἡ Αττάλεια περιῆλθε ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους στοὺς Ἕλληνες. Κατὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, ἡ πόλις ἀναπτύχτηκε κι ἀναδείχτηκε σὰν «λαμπροτάτη πόλις» μέσα στὰ ὅρια τῆς ἐπαρχίας τῆς Παμφυλίας. Ἐκεῖ ναυπηγοῦνταν τὰ περίφημα καὶ ξακουστὰ πλοῖα, τὰ «Ἀτταλειάτα» ἢ «Πάμφυλοι[4]», σκαριὰ ταχύτατα καὶ εὐέλικτα, ποὺ ἦταν ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος τῶν ἐχθρῶν τους. Ἦταν ἰδιαίτερα γνωστὰ γιὰ τὸ ὡραῖο σχῆμα, τὴν ταχύτητα καὶ τὸ πλούσιο στόλισμά τους. Τὰ πλοῖα ἐκεῖνα ναυλοχοῦσαν στὴν Ἀττάλεια ποὺ ἦταν τότε, μιὰ ἀπὸ τὶς κυριότερες ναυτικὲς βάσεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Τὸν 11ο αἰῶνα ὁ αὐτοκράτορας Μανουὴλ Κομνηνός[5] ἔδωσε ἄδεια νὰ διενεργοῦν τὸ ἐμπόριό τους ἐκεῖ οἱ Βενετοί, οἱ ὁποῖοι ὅμως ἐποφθαλμιοῦσαν τὴ πόλη.

Παλιὰ Βυζαντινὴ ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Εἰρήνης. Οἱ Τοῦρκοι τὴν μετέτρεψαν σὲ τζαμὶ ποὺ μὲ τὴν μεγάλη πυρκαγιὰ τοῦ 1895 κατεστράφῃ.

Ἀργότερα περιῆλθε διαδοχικὰ στοὺς Σελτζούκους[6], στοὺς Φράγκους[7], στοὺς Ὀθωμανούς[8], τοὺς Μογγόλους[9], τοὺς Γενουάτες[10], τοὺς Βενετούς[11] καὶ τελικὰ πάλι στοὺς Ὀθωμανούς.

 

Γκραβούρα τοῦ λιμένος τῆς Ἀττάλειας τοῦ 1840. Μέσα στὴ θάλασσα διακρίνεται τὸ Κάστρο ποὺ δέσποζε τῆς εἰσόδου. Τὰ βράδια τὸ λιμάνι ἔκλεινε μὲ ἁλυσίδα ἀπὸ τὸ Κάστρο πρὸς τὴν ξηρά. Ἡ Γκραβούρα αὐτὴ σχεδιάστηκε τὸ 1840 ἀπὸ τὸν W.H. Barlett καὶ χαράχθηκε ἀπὸ τὸν F.J. Hawell. Προσφορὰ Χαραλάμπους Σ. Ἠσαΐα.

Τὸ 1895 μ.Χ. μιὰ πυρκαγιὰ κατέστρεψε τὶς Ἑλληνικὲς γειτονιές. Ἀπὸ τὸ 1913 οἱ Ἕλληνες ποὺ ἦταν ἐγκαταστημένοι στὴν Ἀττάλεια ὑπέστησαν κάθε εἴδους διωγμούς, ἐξορίες, οἰκονομικὸ πόλεμο καὶ ἄθλιες συμπεριφορές. Μὲ τὴν λήξη τοῦ Α' Παγκοσμίου Πολέμου στὴν τριμερῆ συμφωνία τοῦ 1917 γιὰ τὴ μεταπολεμικὴ διαίρεση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας μεταξὺ Ἰταλίας, Γαλλίας καὶ Ἡνωμένου Βασιλείου, ἡ Ἰταλία διεκδίκησε τὴν Ἀττάλεια καὶ τὴν ἐνδοχώρα της. Ἔτσι στὶς 28 Μαρτίου 1919, σύμφωνα μὲ τὴν ἀνακωχὴ τοῦ Μούδρου[12], καὶ στὴ συνέχεια μὲ τὴ συνθήκη τῶν Σεβρῶν[13] ἡ Ἀττάλεια βρέθηκε ὑπὸ τὴν κατοχὴ τῆς Ἰταλίας. Στὶς 31 Μαΐου 1921 τὰ ἰταλικὰ στρατεύματα ἀποφάσισαν νὰ ἀποσυρθοῦν ἀπὸ αὐτή, κάτι ποὺ ἄρχισαν νὰ  κάνουν τὴν ἀμέσως ἑπόμενη μέρα (1 Ἰουνίου 1921). Ἔτσι ἡ πόλις πέρασε πάλι στὰ χέρια τῶν Τούρκων.
 

Στὰ τέλη τοῦ Σεπτέμβρη τοῦ 1922 καὶ πρὶν ἀκόμα τὴν ὑπογραφὴ τῆς ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσμῶν (1923), οἱ Τοῦρκοι, ἐξανάγκασαν ὅλους τοὺς Ἕλληνες κατοίκους ἀνεξαρτήτως ἡλικίας, φύλου, ἢ κατάστασης ὑγείας καὶ χωρὶς νὰ πάρουν κανένα περιουσιακό τους στοιχεῖο νὰ ἐπιβιβαστοῦν στὰ πλοῖα καὶ νὰ φύγουν γιὰ τὴν Ἑλλάδα.

Τὸ παλαιὸ Λιμεναρχεῖο (τὸ κτήριο τῆς «Καραντίνας») ἀπ' ὅπου ἐδίδετο ἡ ἄδεια ἀποβίβασης τῶν ταξιδιωτῶν), ποὺ κάηκε καὶ δὲν ὑπάρχει σήμερα.

Ἀπ᾿ τὴν Ἀττάλεια ξεκίνησε, τὶς μαῦρες μέρες τῶν 20ης Ἰουλίου καὶ 14ης Αὐγούστου τοῦ 1974, ὁ κύριος ὄγκος τῶν τουρκικῶν στρατευμάτων εἰσβολῆς, μὲ ἀποβατικὰ πλοῖα, τῶν ἐπιχειρήσεων «Ἀττίλας 1» καὶ «Ἀττίλας 2»[14], ἀντίστοιχα, γιὰ νὰ σκλαβώσουν τὸ βόρειο τμῆμα τῆς πολύπαθης Κύπρου μας, ποὺ τὸ κατέχουν παρανόμως μέχρι καὶ σήμερα.
 

Σύμφωνα μὲ πολλὲς μαρτυρίες, ἀλλὰ καὶ γεγονότα ποὺ τὸ ἀποδεικνύουν, ὑπάρχουν ἀκόμη καὶ σήμερα ἐκεῖ Ἕλληνες, ποὺ οἱ παπποῦδες, οἱ πατεράδες τους καὶ οἱ ἴδιοι ἀκόμη δὲν φύγανε ποτὲ ἀλλὰ ἔμειναν ὡς κρυπτοχριστιανοί, ὅπως συμβαίνει σὲ πάρα πολλὰ μέρη τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, καὶ ποὺ περιμένουν-ἐλπίζουν, μέχρι καὶ σήμερα νὰ κυματίσει μιὰ μέρα καὶ στὴν Ἀττάλεια, ἡ σημαία τῆς γλυκιᾶς τους Πατρίδας, ἡ Ἑλληνικὴ Σημαία...

 

Ἡ θαυματουργὴ εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Κύκκου (τῆς Τζίκο - Παναγιᾶς τῆς Ατταλειώτισσας) [15]

Αττάλεια
 

Πόλη ἀρχαία, τ᾿ Ἀττάλου,
δρόμος  λαμπρὸς τ᾿ Ἀποστόλου Παύλου,
εἶσαι Ἑλλάδος λαμπρὸ μαργαριτάρι,
τῆς Μικρασίας ἐσὺ τὸ καμάρι.

***
Ξένοι ἐσένα, Ἀττάλεια, ποθῆσαν
Ἄραβες, Τοῦρκοι, Ἰταλοὶ σὲ πορθῆσαν
Ὅποιοι κι ὅσο καὶ ἂν προσπαθῆσαν
τὴν Ἑλληνική σου ψυχὴ δὲν νικῆσαν.
 

***
Σὺ τῶν Ἑλλήνων σπουδαῖο λιμάνι
Τῆς Μικρασίας ἀξίας διαμάντι!

***
Ἄν καὶ οἱ Ἕλληνες φύγαν μακριά σου,
μόνον κρυφοί[16] παραμεῖναν κοντά σου
πού ᾿χουνε πάντοτε γιὰ προστασία
τὴν Ἀτταλειώτισσα τὴν Παναγία.

***
Ὦ! Σὺ Ἀττάλεια, Ἑλλάδος ἡ κόρη
ποὺ ᾿σαι (στοὺς Τούρκους) σκλαβωμένη ἀκόμη
Μὰ περιμένεις νὰ ἔρθει μιὰ μέρα
τῆς λευτεριᾶς ν᾿ ἀνασάνεις ἀγέρα.

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
Μαθήτρια Γ' Λυκείου
22 Ἰανουαρίου 2022

 

Πηγές:

1.    Γιῶργος Παντελὴς Πεχλιβανίδης Ἀτταλειάτη, Ἀττάλεια καὶ Ἀτταλειώτες, Τόμος Α', ἐκδόσεις Ἀτλαντίς - Μ. Πεχλιβανίδης καὶ Σία, Ἀθήνα 1989.
2.    https://efkozani.gr/i-attaleia-ton-ellinon-attaleia-attalis-adalia-adaly-antalya-kaleici-stayroy-p-kaplanogloy / Σταῦρος Π. Καπλάνογλου, Ἡ ΑΤΤΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (Ἀττάλεια, Ἀτταλίς, Adalia, Adaly, Antalya , Kaleiçi )
3.    http://www.seanaa.gr/uncategorized/20-ιουλιου-1974-ἡ-τουρκικη-εισβολη-στήν-κυπ / Σύνδεσμος Ἐφέδρων Ἀξιωματικῶν Ν. Ἀνατολικῆς Ἀττικῆς - 20 Ἰουλίου 1974: Ἡ τουρκικὴ εἰσβολὴ στὴν Κύπρο.
4.    Βασίλειος Τ. Γιούλτσης, Ἀναζητῶντας κρυπτοχριστιανοὺς στὴν Κιλικία, ἐκδόσεις Αφοὶ Κυριακίδη, Ἀθήνα 2012.
                  
___________________

Παραπομπές:

[1] Παμφυλία ὀνομαζόταν ἀρχαία παραθαλάσσια περιοχὴ στὴ Μικρὰ Ἀσία, ποὺ πῆρε τὸ ὄνομά της ἀπὸ τὴν ὁμώνυμη θεότητα, ποὺ εἶναι γνωστὴ ὡς μία ἡρωίδα ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία, ποὺ ἀπαντᾷται μόνο σὲ ἕνα μᾶλλον τοπικὸ θρῦλο. Σύμφωνα μὲ τὸν τελευταῖο, ἡ Παμφυλία ἦταν κόρη τοῦ Ρακίου, ἑνὸς ἥρωα τῆς Κρήτης ποὺ πῆρε ὡς σύζυγό του τὴν κόρη του μάντη Τειρεσία, τὴ μάντισσα Μαντώ, ὅταν ἐκείνη πῆγε στὴν Κλάρο ἢ στὴν Κολοφώνα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Ὁ Ράκιος ἦταν ἀρχηγὸς τῶν Κρητὼν ποὺ εἶχαν ἐγκατασταθεῖ ἐκεῖ. Ἀδελφὸς τῆς Παμφυλίας ἦταν, σύμφωνα μὲ αὐτὴ τὴν παράδοση, ὁ κορυφαῖος μάντης Μόψος. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Παμφυλία (μυθολογία))
 

Ἡ Παμφυλία ἐκτεινόταν ὡς στενὴ λωρίδα στὰ νότια παράλια «ἐν εἴδει» τόξου κατὰ μῆκος τοῦ Παμφυλίου Κόλπου (ἢ κόλπου τῆς Αττάλειας) μεταξὺ Λυκίας πρὸς Δυτικὰ καὶ Κιλικίας πρὸς ἀνατολικά, συνορεύουσα πρὸς βόρεια μὲ τὴ Πισιδία. Ἡ παράδοση μνημονεύει ὡς ἀρχηγὸ τῶν πρώτων Ἑλλήνων ἀποίκων στὴ Παμφυλία τὸν «Μόψον» ποὺ ἐγκαταστάθηκε ἐκεῖ ἀμέσως μετὰ τὴν ἀπὸ τὸν Τρωικὸ Πόλεμο ἐπάνοδό του καὶ ἐξ αὐτοῦ ἡ χώρα καλούταν ἀρχικὰ «Μοψοπία». Ἀπετέλεσε τμῆμα διαδοχικῶς καὶ κατὰ σειρὰ τῶν κρατῶν: Περσίας, Μακεδονίας, Συρίας καὶ Περγάμου ποὺ μὲ τὴν ἀπόφαση τοῦ Αττάλου Γ' περιῆλθε τὸ 130 π.Χ. μὲ ὅλο του  τὸ Βασίλειο, στὴ Ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία ὡς ρωμαϊκὴ ἐπαρχία. Ἀργότερα ἐπὶ Κλαυδίου ἡ ἐπαρχία τῆς Παμφυλίας ἑνώθηκε μὲ τὴν Λυκία, καὶ μετέπειτα ὁ Γάλβας τὴν ἀπέσπασε ἀπὸ τὴν Λυκία καὶ τὴ προσάρτησε στὴ Γαλατία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Παμφυλία)

 

[2] Ὁ Ἄτταλος Β' ὁ Φιλάδελφος (220 π Χ. - 138 π Χ.) ἦταν ἡγεμόνας τοῦ ἑλληνιστικοῦ βασιλείου τῆς Περγάμου στὴ Μικρὰ Ἀσία, μέλος τῆς Δυναστείας τῶν Ατταλιδών. Ἦταν γιὸς τοῦ Ἀττάλου Α' τοῦ Σωτῆρος καὶ τῆς Ἀπολλωνίδος. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς βασιλείας τοῦ ἀδελφοῦ του Εὐμένη Β' τοῦ Σωτῆρος, ἀπὸ τὸ 197 π Χ. ἕως τὸ 158 π Χ., ὁ Ἄτταλος ὑπῆρξε σημαντικός του σύμβουλος καὶ οὐσιαστικὰ συνδιοικητής του σὲ πολιτικό, διπλωματικὸ καὶ στρατιωτικὸ ἐπίπεδο. Μαζί, ἀσκῶντας ἔντονα φιλορωμαϊκὴ πολιτική, κατάφεραν νὰ μετατρέψουν τὴν πατρίδα τους σὲ ἐλάχιστο χρόνο ἀπὸ ἕνα σχετικὰ ἀσήμαντο βασίλειο σὲ μιὰ ἰσχυρότατη μοναρχία. Ὁ Ἄτταλος ἔδωσε τὸ παρὸν σὲ πολλὲς ἀπὸ τὶς μάχες ποὺ διαμόρφωσαν τὸ πρόσωπο τῆς ἑλληνιστικῆς Ἀνατολῆς κατὰ τὸ 2ο αἰῶνα π Χ., ἐνῶ διεξήγαγε πολυάριθμους πολέμους ὡς σύμμαχος ἢ ἐχθρὸς σχεδὸν ὅλων τῶν ἑλληνιστικῶν κρατῶν. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς του ἔλαβαν χώρα καὶ οἱ τέσσερις Μακεδονικοὶ Πόλεμοι, ἐνῶ ὁ ἴδιος ἔλαβε ἐπίσης ἐνεργὰ μέρος στὴν καθοριστικὴ Μάχη τῆς Μαγνησίας τὸ 190 π.Χ., στὴ ρωμαϊκὴ ἐκστρατεία κατὰ τῶν Γαλατῶν τὸ 189 π Χ., καθὼς καὶ σὲ πολέμους ἐνάντια στὴ Βιθυνία, τοὺς Σελευκίδες, τὸν Πόντο, τὴν Καππαδοκία (ἐπὶ τοῦ σφετεριστῆ Ὀροφέρνη) καὶ τὴ Θράκη. Ὁ Ἄτταλος διαδέχτηκε τὸν Εὐμένη τὸ 158 π Χ. καὶ κυβέρνησε γιὰ 21 ἔτη ἀκόμη, νυμφευόμενος τὴ χήρα βασίλισσα Στρατονίκη. Ὅπως καὶ οἱ προκάτοχοί του, ἄφησε ἐπίσης ἀξιόλογο πολιτιστικὸ ἔργο, ἀνάμεσα στὸ ὁποῖο ξεχωρίζει ἡ Στοὰ τοῦ Ἀττάλου στὴν πόλη τῶν Ἀθηνῶν. Ἀπεβίωσε σὲ ἡλικία 82 ἐτῶν κληροδοτῶντας τὸ θρόνο του στὸν ἀνιψιό του, Ἄτταλο Γ' τὸ Φιλομήτορα. (Πηγή:  https://el.wikipedia.org/wiki/Άτταλος Β' της Περγάμου   Ἄτταλος Β' τῆς Περγάμου)
 

[3] Τὸ Πέργαμον (ἢ Πέργαμος), ἡ σημερινὴ πόλη Bergama, χτισμένη στὶς ὄχθες τοῦ ποταμοῦ Κάϊκου, ὑπῆρξε ἡ πρωτεύουσα τοῦ ἑλληνιστικοῦ βασιλείου τῶν Ἀτταλιδῶν καὶ μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες πόλεις τῶν Ἑλληνιστικῶν χρόνων στὴ Μικρὰ Ἀσία. Οἱ βασιλεῖς τοῦ Περγάμου τὴν μετέτρεψαν σὲ πνευματικὸ κέντρο τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου, φιλοδοξῶντας νὰ ἀποκτήσει τὴν αἴγλη τῆς κλασικῆς Ἀθήνας. Τὸ πολεοδομικὸ σχέδιο τοῦ Περγάμου εἶναι πρωτοποριακό, ἐνῶ ἀριστουργηματικὰ μνημεῖα, ἀνάμεσά τους ὁ βωμός τοῦ Δία, τὸ ἱερὸ τῆς Νικηφόρου Ἀθηνᾶς, τὸ ἱερὸ τῆς Δήμητρας, τὸ γυμνάσιο, τὸ θέατρο καὶ τὰ ἀνάκτορα προδίδουν τὴ γοητεία καὶ τὸ μεγαλεῖο τῆς ἑλληνιστικῆς πόλης, ποὺ διατήρησε τὴ σημασία της καὶ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ρωμαϊκῆς περιόδου. (Πηγή: http://asiaminor.ehw.gr/Forms/fLemma.aspx?lemmaid=5749&contlang=57 / Πέργαμον (Ἀρχαιότητα))
 

[4] Τύπος βυζαντινοῦ πολεμικοῦ πλοίου, τύπου Δρόμωνα, μεγαλύτερο ἀπὸ τὸ Χελάνδιον. Στὴν ἐποχὴ τοῦ Κωνσταντίνου τοῦ Πορφυρογέννητου ὁ Πάμφυλος εἶχε 120 ἕως 140 κωπηλάτες. Τὴν καταγωγὴ τοῦ ὀνόματός του, ἄλλοι τὴν ἀποδίδουν στὴ Παμφυλία ὅπου ἐκεῖ καὶ ἀπὸ τὴ ξυλεία τῆς περιοχῆς ναυπηγοῦνταν, καὶ ἄλλοι ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ πλήρωμα αὐτοῦ τοῦ τύπου συγκροτοῦνταν ἀπὸ ἀνθρώπους διαφόρων φυλῶν. (Πηγή: http://greekworldhistory.blogspot.com/2015/05/blog-post 15.html / Καρατόλιος, Κ. (2013), Τὸ Ὑγρὸν Πῦρ καὶ ἡ συμβολή του στὴ βυζαντινὴ ἰσχύ, ἐκδόσεις Historical Quest)
 

[5] Ὁ Μανουὴλ Α' ὁ Κομνηνὸς ἢ Μανουὴλ ὁ Μέγας (28 Νοεμβρίου 1118 - 24 Σεπτεμβρίου 1180) ἦταν Βυζαντινὸς αὐτοκράτορας τοῦ 12ου αἰῶνα (1143 - 1180), βασίλευσε σὲ μία κρίσιμη καμπὴ στὴν ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας καὶ τῆς Μεσογείου. Ὁ Μανουὴλ Α' ἦταν τέταρτος καὶ μικρότερος γιὸς τοῦ Ἰωάννη Β' Κομνηνοῦ καὶ τῆς Εἰρήνης τῆς Οὑγγαρίας. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Μανουήλ Α' Κομνηνός / Μανουὴλ Α' Κομνηνός)
 

[6] Σελτζούκοι Τοῦρκοι ἢ Σελτζουκίδες ἢ Τοῦρκοι τοῦ Ἰκονίου: Τὸ πρῶτο τουρκικὸ φῦλο ποὺ ξεκινῶντας ἀπὸ τὶς πεδιάδες τοῦ Τουρκεστὰν διέσχισε τὴν Περσία καὶ ἔφτασε μέχρι τὰ παράλια τοῦ Αἰγαίου καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου, ὅπου ἵδρυσε ἕνα ἰσχυρὸ κράτος μὲ κέντρο τὸ Ἰκόνιο (11ος αἰῶνας). Μέχρι τὶς πρῶτες δεκαετίες τοῦ 13ου αἰῶνα τὸ κράτος γνώρισε ἀξιοσημείωτη εὐημερία. Μετὰ τὴν ἧττα ἀπὸ τοὺς Μογγόλους τὸ 1243 τὸ κράτος τῶν Σελτζουκιδῶν βρισκόταν σὲ ἀναταραχὴ ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 14ου αἰῶνα, ὅταν διαλύθηκε κάτω ἀπὸ ἀδιευκρίνιστες συνθῆκες. (Πηγή: http://www.ime.gr/chronos/10/gr/glosari/12gl.html / Ἵδρυμα Μείζονος Ἑλληνισμοῦ)
 

[7] Οἱ Φράγκοι (λατινικὴ γλῶσσα: Franci ἢ gens Francorum) ἦταν ἕνα σύνολο γερμανικῶν φύλων, τὸ ὄνομα τοῦ ὁποίου ἀναφέρεται γιὰ πρώτη φορὰ σὲ ρωμαϊκὲς πηγὲς τοῦ 3ου αἰῶνα, συνδεδεμένο μὲ φυλὲς στὸ Ρήνο, στὸ χεῖλος τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἀργότερα, ὁ ὅρος συνδέθηκε μὲ τὶς ἐκρωμαϊσμένες γερμανικὲς δυναστεῖες ἐντὸς τῆς καταρρέουσας Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, οἱ ὁποῖες τελικὰ διοίκησαν ὁλόκληρη τὴν περιοχὴ μεταξὺ τῶν ποταμῶν Λίγηρα καὶ Ρήνου καὶ ἐπέβαλαν τὴν ἐξουσία τους σὲ πολλὰ ἄλλα μεταρωμαϊκὰ βασίλεια καὶ γερμανικοὺς λαούς, ἀναγνωριζόμενες ἀργότερα ἀπὸ τοὺς Πᾶπες τῆς Ρώμης ὡς διάδοχοι τῶν παλαιῶν ἡγεμόνων τῆς Δυτικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Φράγκοι / Φράγκοι)
 

[8] Ὀθωμανοὶ Τοῦρκοι ἢ Οσμανίδες: Τοῦρκοι ποὺ στὰ τέλη τοῦ 13ου αἰῶνα, ἐκμεταλλευόμενοι τὴν κατάρρευση τῆς βυζαντινῆς ἀμυντικῆς δομῆς, ἦρθαν στὴ Μικρὰ Ἀσία γιὰ νὰ ἱδρύσουν μιὰ σειρὰ ἀπὸ τουρκομανικὰ χανάτα στὸ δυτικὸ τμῆμα της. Τὸ ὀθωμανικὸ κρατίδιο, ἱδρύθηκε κατὰ τὸ τρίτο τέταρτο τοῦ 13ου αἰῶνα στὴ σελτζουκικὴ μεθόριο μὲ τὸ Βυζάντιο, στὴν περιοχὴ τοῦ Σογκούτ, βορειοδυτικά τοῦ Δορύλαιου (Ἐσκὶ Σεχίρ), ἀπὸ ἕνα γένος τῆς ὀγουζικὴς φυλῆς Καγί, τὸ ὁποῖο ἀργότερα ἀποκλήθηκε «ὀθωμανικὸ» ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ἡγεμόνα τοῦ Γαζὴ Ὀσμὰν (ἢ Ὀθομάν, 1281-1326). (Πηγή: https://cognoscoteam.gr/ἡ-καταγωγή-των-τούρκων-ογούζοι-τοῦρκο/ / Ἡ καταγωγὴ τῶν Τούρκων: Ογούζοι Τοῦρκοι, Σελτζούκοι καὶ Ὀθωμανοί)
 

[9] Οἱ Μογγόλοι ἦταν λαὸς ποὺ προερχόταν ἀπὸ τὸ ὑψίπεδο μὲ τοὺς λειμῶνες στὴν περιοχὴ τῆς σημερινῆς Μογγολίας, στὴν κεντρικὴ καὶ στὴ βορειοανατολικὴ Ἀσία. Ἦταν νομαδικὰ φῦλα καὶ ἐπιδέξιοι ἱππεῖς οἱ ὁποῖοι συντηροῦνταν ἀπὸ τὴν κτηνοτροφία, τὸ ἐμπόριο καὶ τὸ κυνήγι. Ἀνόμοια μὲ τοὺς περισσότερους ἄλλους λαοὺς — ἀπὸ τοὺς ὁποίους μόνο ἕνα μικρὸ ποσοστὸ ἦταν ἐκπαιδευμένοι καὶ ἐξοπλισμένοι γιὰ πόλεμο — οὐσιαστικὰ κάθε Μογγόλος μὲ ἄλογο καὶ τόξο ἦταν ἕνας σκληροτράχηλος καὶ θηριώδης πολεμιστής. Καὶ κάθε φυλὴ ἦταν ἀκλόνητα ἀφοσιωμένη στὸν ἀρχηγό της, ὁ ὁποῖος ὀνομαζόταν χάν. Οἱ ἀστραπιαῖες κατακτήσεις τους, ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 13ου αἰῶνα μ.Χ., ἄλλαξαν τὸ πρόσωπο τῆς Ἀσίας καὶ τῆς μισῆς Εὐρώπης. Μέσα σὲ 25 μόλις χρόνια, οἱ Μογγόλοι ὑπέταξαν τοὺς κατοίκους περισσότερων ἐκτάσεων ἀπὸ ὅσων εἶχαν κατακτήσει οἱ Ρωμαῖοι σὲ τέσσερις αἰῶνες. Στὸ ἀπόγειο τῆς δύναμής τους, κυριαρχοῦσαν ἀπὸ τὴν Κορέα μέχρι τὴν Οὑγγαρία καὶ ἀπὸ τὴ Σιβηρία μέχρι τὴν Ἰνδία — ἡ μεγαλύτερη αὐτοκρατορία μὲ συνεχόμενα ἐδάφη στὴν καταγεγραμμένη ἱστορία! (Πηγή: https://wol.jw.org/el/wol/d/r11/lp-g/102008165 / Νομάδες τῆς Ἀσίας ποὺ Διαμόρφωσαν μιὰ Αὐτοκρατορία)
 

[10] Κάτοικοι τῆς Δημοκρατίας τῆς Γένοβας, ποὺ ἦταν ἀνεξάρτητο κράτος στὴ σημερινὴ Λιγουρία τῆς βορειοδυτικῆς Ἰταλίας ἀπὸ τὸν 11ο αἰῶνα ὡς τὸ 1797, ὁπότε καὶ κατελήφθῃ κατὰ τοὺς Ναπολεόντειους πολέμους. Ὑπῆρξε σημαντικὴ ναυτικὴ καὶ ἐμπορικὴ δύναμη στὴ Μεσόγειο καὶ ἀνταγωνιστὴς τῆς Δημοκρατίας τῆς Βενετίας. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Δημοκρατία της Γένοβας / Δημοκρατία τῆς Γένοβας)
 

[11] Ὁ Ἕλληνας ἱστορικὸς Στράβων γράφει ὅτι οἱ Βενετοὶ τῆς Αδριατικῆς κατάγονται ἀπὸ τοὺς Κέλτες, τοὺς σχετίζει μὲ τὰ τελευταῖα Κέλτικα φύλλα τῆς Βρετάνης ποὺ πολέμησαν ἐναντίον τοῦ Ιούλιου Καίσαρα. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Αρχαίοι Ενετοὶ) Ἡ Βενετικὴ Δημοκρατία (Βενετικά: (Serenìsima) Repùblica Vèneta ἢ Repùblica de Venesia, Ἰταλικά: Serenissima Repubblica di Venezia) ὑπῆρξε ἀνεξάρτητο κράτος μὲ πρωτεύουσα τὴν πόλη τῆς Βενετίας στὴν βορειοανατολικὴ Ἰταλία. Ἐπιβίωσε γιὰ πάνω ἀπὸ χίλια χρόνια, ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 7ου αἰῶνα ὡς τὸ 1797 καὶ ἀποτέλεσε σημαντικὸ οἰκονομικὸ καὶ ἐμπορικὸ κέντρο κατὰ τὸν ὕστερο Μεσαίωνα καὶ τὴν Ἀναγέννηση. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Βενετικὴ Δημοκρατία/ Βενετικὴ Δημοκρατία)
 

[12] Στὶς 17/30 Ὀκτωβρίου 1918 μετὰ ἀπὸ διαπραγματεύσεις  τεσσάρων ἡμερῶν ἡ τουρκικὴ ἀντιπροσωπεία ὑπέγραψε στὸ Μούδρο τῆς Λήμνου ἀνακωχὴ μετὰ τὴ λήξη τοῦ Α' ΠΠ. Σύμφωνα μὲ τοὺς ὅρους τῆς ἀνακωχῆς ἡ κατάπαυση τῶν ἐχθροπραξιῶν θὰ λάμβανε χώρα τὸ μεσημέρι τῆς 18/31 Ὀκτωβρίου 1918, ὁ διάπλους τῶν Δαρδανελίων καὶ τοῦ Βοσπόρου ἦταν ἐλεύθερος, ὁ τουρκικὸς Στρατὸς θὰ αποστρατευόταν, τὰ πολεμικὰ πλοῖα θὰ παραδίδονταν στοὺς Συμμάχους καθὼς καὶ ἡ χρήση ὅλων τῶν λιμένων τῆς Τουρκίας ὅπου αὐτὸ κρινόταν ἀναγκαῖο. Τὰ στρατεύματα ἐκτὸς Τουρκίας θὰ παραδίδονταν στὴ πληρέστερη Συμμαχικὴ Διοίκηση καὶ ἡ Τουρκία θὰ διέκοπτε κάθε σχέση μὲ τὶς κεντρικὲς δυνάμεις. (Πηγή: https://fww.army.gr/el/anakohi-toy-moydroy / Ἀνακωχὴ τοῦ Μούδρου)
 

[13] Ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν (28 Ἰουλίου/10 Αὐγούστου 1920) ἦταν μία ἀπὸ τὶς συνθῆκες εἰρήνης ποὺ ἀκολούθησαν μετὰ τὸ τέλος τοῦ Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ὑπογράφτηκε ἀνάμεσα στοὺς νικητὲς τοῦ Α' Παγκοσμίου (Προέχουσες καὶ Σύμμαχες Δυνάμεις) καὶ τὴν ἡττημένη Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία, στὴν Σεβρ τῆς Γαλλίας. Στὴν συνθήκη τῶν Σεβρῶν ὁριστικοποιεῖται τὸ τέλος τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας μὲ τὸν διαμοιρασμὸ τῶν ἐδαφῶν της, ἡ γέννηση τοῦ κράτους τῆς Τουρκίας, καὶ ἡ ἀπόδοση στὴν Ἑλλάδα, τῶν διεκδικουμένων ἐδαφῶν. Ἡ ἐπικύρωση τῆς Συνθήκης δὲν ἔγινε σὲ κανένα Κοινοβούλιο (οὔτε κἂν στὸ Ἑλληνικὸ) ἀφοῦ ὁ Μουσταφᾶ Κεμάλ, ποὺ ὁ ἴδιος δὲν εἶχε ὑπογράψει, ‘'κατάφερε'' μὲ τὶς γενοκτονίες  ποὺ ἐπιτέλεσε, τὴν ἀκύρωση τῆς Συνθήκης στὴν πράξη. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Συνθήκη των Σεβρών (Ελλάς - Τουρκία) / Συνθήκη τῶν Σεβρῶν (Ἑλλάς - Τουρκία))
 

[14] Ἀττίλας: Κωδικὴ ὀνομασία τῆς τουρκικῆς εἰσβολῆς στὴν Κύπρο. Ξεκίνησε τὴν αὐγὴ τῆς 20ης Ἰουλίου 1974, μὲ ἀποβατικὲς καὶ ἀεροπορικὲς ἐπιχειρήσεις. Συμμετεῖχαν συνολικὰ γύρω στοὺς 40.000 ἄνδρες ὑπὸ τὴ διοίκηση τοῦ ἀντιστρατήγου Νουρετὶν Ἐρσίν. Ἡ ἑλληνικὴ ἀντίδρασή της ἐκδηλώθηκε μὲ μεγάλη καθυστέρηση. Ἡ Τουρκία ὑποστήριξε ὅτι δὲν ἐπρόκειτο γιὰ εἰσβολή, ἀλλὰ γιὰ «εἰρηνικὴ ἐπέμβαση», μὲ σκοπὸ τὴν ἐπαναφορὰ τῆς συνταγματικῆς τάξης στὴν Κύπρο, ποὺ εἶχε καταλυθεῖ ἀπὸ τὸ πραξικόπημα κατὰ τοῦ Μακαρίου (15 Ἰουλίου 1974) καὶ στὴν οὐσία τὴν πρόσκληση τοῦ τελευταίου νὰ ἐπέμβουν οἱ ἐγγυήτριες Δυνάμεις (!!!!!) μία ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἦταν καὶ ἡ Τουρκία!!!. Ἦταν εἰσβολή!  (Πηγή: https://cognoscoteam.gr/Κύπρος-20-Ἰουλίου-1974-45χρόνια-ἀπό-την-τουρκ/  / Κύπρος: 20 Ἰουλίου 1974 - 45χρόνια ἀπὸ τὴν τουρκικὴ εἰσβολή). Στὶς 14 Αὐγούστου 1974 ἀκολούθησε ὁ Ἀττίλας 2 (ἡ δεύτερη εἰσβολή), ὁ ὁποῖος κινήθηκε ἀπὸ τὴ Λευκωσία, ἀνατολικὰ πρὸς τὴ Μιὰ Μηλιά, τὴν Κυθρέα, τὴν Μεσαορία, τὴν Ἀμμόχωστο καὶ δυτικὰ πρὸς τὴ Μόρφου. Ὁ Πρόεδρος Μακάριος καταδίκασε τὴν τουρκικὴ βαρβαρότητα καὶ κάλεσε τὴν διεθνῆ κοινότητα νὰ ἀντιδράσει μπροστὰ στὶς θηριωδίες ποὺ διαπράττονταν ἐνῶ ὁ Γλαύκος Κληρίδης ἐπέστρεψε ἀπὸ τὴν Γενεύη πίσω στὴν Κύπρο. Ὁ Ἕλληνας Πρωθυπουργὸς Κωνσταντῖνος Καραμανλῆς προέβῃ στὴν κατάπτυστη δήλωση «Ἡ Κύπρος κεῖται μακράν». Ἡ Ἑλλάδα ἀποχώρησε ἀπὸ τὸ ΝΑΤΟ καὶ τὸ Συμβούλιο Ἀσφαλείας τοῦ ΟΗΕ ἀπεύθυνε ἔκκληση γιὰ κατάπαυση τοῦ πυρός. Μέχρι τῆς 16 Αὐγούστου ὁ «Ἀττίλας 2» εἶχε κατορθώσει νὰ καταλάβει τὴν Μόρφου καὶ τὴν Αμμόχωστο. Μέχρι τὶς 18:00 τὸ ἀπόγευμα ὁ Τουρκικὸς στρατὸς εἶχε χαράξει τὴν γραμμὴ τοῦ «Ἀττίλα» καὶ παρὰ τὶς παραινέσεις συμφώνησε σὲ κατάπαυση τοῦ πυρὸς μόνο ὅταν ὁλοκλήρωσε τὴν βίαιη κατάληψη τοῦ 36% τῶν ἐδαφῶν τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας. (Πηγή: https://cognoscoteam.gr/14-Αὐγούστου-1974-o-αττίλας-2-ὁλοκληρώνει-τ/ / 14 Αὐγούστου 1974: Ὁ «Ἀττίλας 2» ὁλοκληρώνει τὸ ΕΓΚΛΗΜΑ του)
 

[15] Οἱ Ἀτταλειῶτες εἶχαν ὡς προστάτιδα τὴν Παναγία τὴν Ἀτταλειώτισσα γνωστὴ ὡς «Τζικο-Παναγιά». Ἡ προφορικὴ ἱστορικὴ παράδοση θέλει τὸν ἴδιο τὸν Εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ νὰ δίνει τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Ἀτταλειώτισσας στὸν Ἀπόστολο Βαρνάβα καὶ ἐκεῖνος μὲ τὴν σειρά του νὰ τὴν προσφέρει στοὺς χριστιανοὺς τῆς Ἀττάλειας, πόλη στὴν ὁποία παρέμεινε μαζὶ μὲ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο κατὰ τὴν Α' Ἀποστολικὴ Περιοδεία. Ἐξάλλου, σύμφωνα μὲ ἄλλη παράδοση, ἡ εἰκόνα θεωρεῖται πιστὸ ἀντίγραφο τῆς Εἰκόνας τῆς Παναγίας ποὺ φυλάσσεται στὴν Ἱερὰ Μονὴ Κύκκου τῆς Κύπρου. Μὲ τὴν καταστροφὴ τοῦ 1922 καὶ μέσα στὴν θύελλα τῆς καταστροφῆς, οἱ Ἀτταλειῶτες δὲν ἐγκατέλειψαν τὴν ἱερὴ εἰκόνα. Μετὰ ἀπὸ ταξίδι ποὺ κράτησε 15 περίπου ἡμέρες, ἡ ἱερὴ εἰκόνα μαζὶ μὲ 6.000 ψυχὲς ποὺ στριμώχτηκαν στὰ ἀμπάρια τοῦ ἑλληνικοῦ ὑπερωκεανίου φορτηγοῦ «Ἀνδρέας Ἄνδρου», ἀποβιβάστηκε  μεταφέρθηκε στὸ Κατάκολο Πύργου Ἠλείας - ἕναν ἀπὸ τοὺς πρώτους προορισμούς της στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο. Ἡ εἴδηση ὅτι ἡ εἰκόνα τῆς Παναγιᾶς σώθηκε καὶ βρίσκεται στὴν Ἑλλάδα - στὸν Ι.Ν. Ἁγ. Νικολάου Πύργου, διαδόθηκε γρήγορα σὲ ὅλα τὰ μέρη ποὺ ἐγκαταστάθηκαν πρόσφυγες ἀπὸ τὴν Ἀττάλεια. Μέσα στὴ συμφορά τους, τὸ νέο αὐτὸ τοὺς γέμισε ἐλπίδες γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς νέας ζωῆς. (Πηγή: https://m.facebook.com/1084320211620071/posts/2498030110249067/ - Σύνδεσμος Ἀλαγιωτῶν Ν. Ἰωνίας Ἀττικῆς)
 

[16] Οἱ κρυπτοχριστιανοὶ ποὺ ἔμειναν καὶ ζοῦν ἀκόμη στὴ Μικρὰ Ἀσία.
 

«Πᾶνος»