Εὐαγγελία Λάππα: Νικηφόρος Φωκᾶς, ὁ Ἅγιος Αὐτοκράτορας καί Στρατηλάτης τῆς Ρωμανίας [919 - 11 Δεκεμβρίου τοῦ 969]

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
19 Σεπτεμβρίου 2022

Ὁ Ἅγιος Νικηφόρος Φωκᾶς γεννήθηκε στὴν Καππαδοκία, ὡς γιὸς τοῦ Βάρδα Φωκά¹ τὸ 919. Τὸ 955, διορίσθηκε δομέστικος² τῆς Ἀνατολῆς ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο Ζ' Πορφυρογέννητο³. Ὁ Νικηφόρος εἶχε νυμφευθεῖ σὲ νεαρὴ ἡλικία τὴ Στεφανῶ, μὲ τὴν ὁποία ἀπέκτησε ἕνα ἀγόρι, τὸν Βάρδα Φωκᾶ. Μητέρα καὶ γιὸς ὅμως πέθαναν νωρίς.
 

Ἐπὶ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ τοῦ Β'⁴ ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ἀνέλαβε τὴν προσπάθεια γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Κρήτης, ἡ ὁποία βρισκόταν ὑπὸ τὴν κατοχὴ τῶν Σαρακηνῶν⁵ ἀπὸ τὸ 827. Τὸν Ἰούλιο τοῦ 960, τὸ μεγάλο στράτευμά του ἀπεβιβάσθῃ καὶ ἀπέκλεισε τὸ νησί, μὲ σκοπὸ τὴ δυσχέρεια τῆς ἔξωθεν ἐνίσχυσης τῶν Σαρακηνῶν. Στὴ συνέχεια, ἐπιχειρήθηκε ἡ ἐκπόρθηση τῶν πόλεων τῆς νήσου, ἰδιαίτερα τοῦ Χάνδακα (Ἡρακλείου), τοῦ ὁποίου τελικά, ἡ ἀπελευθέρωση ἐπετεύχθῃ τὴν ἄνοιξη τοῦ 961.
 

Στὶς 2 Φεβρουαρίου 962, ὁ αὐτοκράτωρ τῶν Γερμανῶν Ὄθων Α'⁶ ἐστέφθῃ ἀπὸ τὸν Πάπα, Αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων τῆς «Ἁγίας Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας τοῦ Γερμανικοῦ ἔθνους», κάτι ποὺ προκάλεσε τὴ διαμάχη τῆς Δύσης καὶ τῆς Ρωμανίας.
 

Στὶς ἀρχὲς τοῦ 962, ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς, ὡς ἀρχιστράτηγος τῆς Ἀνατολῆς, ἀπελευθέρωσε ἀπὸ τοὺς Ἄραβες τίς πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, Ἀνάζορβο⁷, Ταρσό⁸, Δολίχη⁹, Ἰεράπολη¹⁰, Μοψουεστία¹¹ καὶ Γερμανίκεια Καισαρείας (Μαρὰς)¹². Στὶς 24 Δεκεμβρίου 962, μὲ τὴ συμβολὴ τοῦ Ἰωάννη Τσιμισκή¹³, κατέλαβε τὸ Χαλέπι¹⁴ τῆς Συρίας, ποὺ ἦταν καὶ ἡ ἕδρα τοῦ Ἄραβα ἐμίρη ἐνῶ κατέλαβε καὶ τὴν ἀκρόπολη τῆς πόλης στὶς Φεβρουαρίου 963.
 

Στὶς 15 Μαρτίου 963, ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ὁ Β' πέθανε καὶ ὕστερα ἀπὸ συσκέψεις ποὺ διενεργήθηκαν ἀνάμεσα σὲ Πατριάρχη, Σύγκλητο καὶ ἀνώτερους παλατιανούς, ἀπεφασίσθῃ νὰ ἀναγορευθοῦν Αὐτοκράτορες οἱ δύο ἀνήλικοι γιοὶ τοῦ Ρωμανοῦ, Βασίλειος¹⁵ καὶ Κωνσταντῖνος¹⁶ καὶ ἡ αὐτοκράτειρα Θεοφανώ¹⁷ νὰ εἶναι ἐπίτροπος τους, μέχρι τὴν ἐνηλικίωσή τους.
 

Ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς, μόλις ἐπληροφορήθῃ τὸ θάνατο τοῦ αὐτοκράτορα καὶ κατ᾿ ἐντολὴν τῆς Θεοφανούς, πῆγε στὴ Κωνσταντινούπολη, ὅπου διορίσθηκε Ἀρχιστράτηγος. Μόλις εἶδε τὴ Θεοφανώ, τὴν ἐρωτεύτηκε ἀλλὰ καὶ ἡ αὐτοκράτειρα τὸν ἤθελε γιατί ἔβλεπε στὸ πρόσωπό του ἕναν ἀδιάφθορο καὶ εἰλικρινῆ προστάτη τῶν συμφερόντων τῆς δυναστείας. Ὁ εὐνοῦχος Ἰωσὴφ Βρίγγας¹⁸ θέλοντας νὰ ἀποτρέψει τὴν ἐπιρροὴ τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ, ἐπιχείρησε νὰ τὸν συλλάβει (καὶ πιθανῶς νὰ τὸν σκοτώσει) στὴν Κωνσταντινούπολη. Τελικά, ὁ Νικηφόρος ἐσώθῃ, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Πολυεύκτου¹⁹, τοῦ ὁποίου εἶχε κερδίσει τὴν ὑποστήριξη. Ἔπειτα, ὁ Ἰωσὴφ Βρίγγας προσπάθησε, χωρὶς ὅμως ἀποτέλεσμα, νὰ προσεταιριστεῖ τοὺς στρατηγοὺς Ἰωάννη Τσιμισκὴ καὶ Ρωμανὸ Κουρκούα²⁰.
 

Στὶς 3 Ἰουλίου 963, τὰ στρατεύματα τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ, ποὺ ἕδρευαν στὴ Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας ἐπαναστάτησαν. Τὸν ἀνεκήρυξαν αὐτοκράτορα μὲ πρωτοβουλία τοῦ Τσιμισκὴ καὶ προήλασαν μέχρι τὴν Κωνσταντινούπολη. Μόλις ἔφτασαν ἀπέναντι ἀπὸ τὴν Βασιλεύουσα, ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ἀνακοίνωσε τὰ γεγονότα μὲ ἐπιστολὲς στὸν Βρίγγα, στὸν Πατριάρχη Πολύευκτο καὶ στὴ Σύγκλητο, τοὺς ὁποίους καὶ κάλεσε νὰ τὸν ἀναγνωρίσουν. Ὁ Βρίγγας κήρυξε «ἐκτὸς νόμου» τοὺς ὀπαδοὺς καὶ τοὺς συγγενεῖς τοῦ Φωκά²¹ καὶ προσπάθησε νὰ συλλάβει τὸν πατέρα του Βάρδα Φωκᾶ καὶ τὸν ἀδελφὸ του Λέοντα Φωκᾶ²². Ὁ Βάρδας Φωκᾶς κατέφυγε ὡς ἱκέτης στὴν Ἁγία Σοφία καὶ ἐτέθῃ ὑπὸ τὴν προστασία τοῦ Πατριάρχη Πολύευκτου ἐνῶ ὁ Λέων Φωκᾶς κατόρθωσε νὰ διαφύγει καὶ νὰ φτάσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Νικηφόρου. Ὁ λαὸς τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ ἕνα ἔνοπλο τμῆμα 3.000 ἀνδρῶν μὲ ἀρχηγὸ τὸν Βασίλειο Λακαπηνό²³ κατέλαβε τὸ Ναύσταθμο, προσμένοντας τὸ Νικηφόρο Φωκᾶ καὶ τὰ ἐπαναστατημένα στρατεύματά του. Ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς μπῆκε στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ὁ λαὸς τὸν ὑπεδέχθῃ καὶ στὶς 16 Αὐγούστου ἐστέφθῃ Αὐτοκράτωρ στὴν Ἁγία Σοφία. Ὁ Βρίγγας κατέφυγε ἱκέτης στὴν Ἁγία Σοφία ἀλλὰ ἐξορίστηκε.
 

Εἴσοδος τοῦ Νικηφόρου Β' Φωκᾶ στὴν Κωνσταντινούπολη (Πηγή: ellinondiktyo.blogspot.com)

Ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς συνέβαλε στὴν ἵδρυση τοῦ πρώτου στὴν ἱεραρχία μοναστηριοῦ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τὴν Ἱερὰ Μονὴ Μεγίστης Λαύρας τὸ 963 καὶ παρ᾿ ὅλο ποὺ ἐπιθυμοῦσε νὰ ἀποσυρθεῖ σὲ μοναστήρι, νυμφεύθηκε τὴν αὐτοκράτειρα Θεοφανὼ στὶς 20 Σεπτεμβρίου 963. Τὸ 964, περιόρισε τίς μοναστηριακὲς καὶ ἐκκλησιαστικὲς γαῖες, ποὺ ἀποδυνάμωναν τὴν ἐλεύθερη γεωργικὴ ἰδιοκτησία, βάση τῆς ἐθνικῆς στρατολόγησης. Ἐπίσης περιορίστηκαν οἱ μισθοὶ τῶν συγκλητικῶν, ἀπηγορεύθῃ ἡ δωρεὰ κτημάτων στὴν Ἐκκλησία καὶ στὰ μοναστήρια καθὼς καὶ ἡ πώληση τῶν στρατιοτόπιων ἀπὸ τοὺς στρατιῶτες.
 

Τὸν Ἰούλιο τοῦ 964, ὁ Φωκᾶς ἐκστράτευσε ἐναντίον τῶν Ἀράβων στὴ Συρία, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ὁποίας ἀπελευθέρωσε τὰ Ἄδανα²⁴, τὴν Ἀνάζαρβο, τὴν Ρωσσὸ τῆς Ἀλεξανδρέττας²⁵ καὶ ἄλλες πόλεις - προπύργια. Τὴν ἴδια περίοδο ἀπεστάλῃ ἐκστρατευτικὸ σῶμα ὑπὸ τὸν Μανουὴλ Φωκᾶ²⁶ στὴ Σικελία, μὲ σκοπὸ τὴν ἀπελευθέρωσή της. Παρὰ τίς ἀρχικὲς ἐπιτυχίες, τὸ στράτευμα περικυκλώθηκε καὶ συνετρίβῃ ἀπὸ τοὺς Σαρακηνούς. Τὸ 965, μοῖρα τοῦ στόλου, μέ τὸ στρατηγὸ Νικήτα Χαλκούτση ἀπελευθέρωσε τὴν Κύπρο ἀπὸ τοὺς Ἄραβες.
 

Στὶς 15 Ἰουλίου 965, ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς, ἔχοντας ἐκστρατεύσει γιὰ δεύτερη φορά, ἀπελευθέρωσε τὴ Μοψουεστία καί την Ταρσὸ στὶς 16 Αὐγούστου 965. Τὴν ἄνοιξη τοῦ 966, στὴν τρίτη ἐκστρατεία του, εἰσέβαλε στὴ Μεσοποταμία καὶ ἔπειτα, στὴ Συρία, ὅπου κατέλαβε τὴν Ἔδεσσα²⁷ καὶ τὴν Ἰεράπολη.
 

Τὸ 965 ἢ τὸ 966, ἀρνήθηκε τὴν πληρωμὴ ἐτήσιου φόρου στοὺς Βουλγάρους, μαστιγώνοντας καὶ ἐκδιώκοντας τοὺς ἐκπροσώπους τους ἀπὸ τὴ Κωνσταντινούπολη. Τὸ 967, διεξήγαγε ἐπιχειρήσεις στὰ βόρεια σύνορα, ὅπου κατέλαβε βουλγαρικὰ φρούρια. Ὄντας ὅμως ἐπιφορτισμένος γιὰ τὴν ἑτοιμασία τέταρτης ἐκστρατείας στὴν Ἀνατολή, ἀνέθεσε το πόλεμο ἐναντίον τῶν Βουλγάρων στὸν ἡγεμόνα τῶν Ρώσων Σβιατοσλάβο²⁸, ὁ ὁποῖος τοὺς ἀντιμετώπισε μὲ ἐπιτυχία. Ἡ ἐπιτυχία αὐτὴ ὅμως αὔξησε τὴν αὐτοπεποίθησή του. ἀποφάσισε ὄχι μόνο νὰ κρατήσει τίς καταληφθεῖσες περιοχὲς ἀλλὰ καὶ νὰ ἐπιτεθεῖ σὲ ἐδάφη τῆς Αὐτοκρατορίας. Ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς τότε συμμάχησε μὲ τοὺς Βουλγάρους ἐναντίον τῶν Ρώσων.
 

Στὴ Δύση ὅμως ὁ Γερμανὸς αὐτοκράτωρ Ὄθων, ἔχοντας κατακτήσει τὴν Βόρεια Ἰταλία, ἄρχισε νὰ ἀπειλεῖ τίς μουσουλμανικὲς κτήσεις τῆς Σικελίας καὶ τίς Ἑλληνικὲς τῆς Νότιας Ἰταλίας, στὶς ὁποῖες ἐπετέθῃ ἀνεπιτυχῶς. Στὶς 4 Ἰουνίου 968, ἔστειλε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸν ἐπίσκοπο τῆς Κρεμόνας Λιουτπράνδο²⁹ μὲ κύριο σκοπὸ τὴν ἐπίτευξη συνοικεσίου, μεταξὺ τῆς Πορφυρογέννητης κόρης τῆς Θεοφανοὺς καὶ τοῦ γιοῦ του Ὄθωνα, ἀπαιτῶντας παράλληλα ὡς προῖκα τίς Ἑλληνικὲς κτήσεις στὴν Ἰταλία. Αὐτὴ ἡ πρότασή του δὲν ἔγινε δεκτή.
 

Τὸ 967 ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ἐξέδωσε νόμους, μὲ τοὺς ὁποίους οἱ «δυνατοὶ» δηλαδὴ οἱ μεγαλοκτηματίες μποροῦσαν νὰ ἀγοράζουν κτήματα μόνο ἀπὸ «δυνατοὺς» καὶ οἱ φτωχοὶ κτήματα φτωχῶν καὶ ἀνατιμάτο ἡ ἀξία τῶν ἀπαλλοτριωμένων στρατιωτικῶν κτημάτων ἀπὸ 4 σὲ 12 λίτρα χρυσοῦ.
 

Τὴ Λαμπρή του 967, ὁ Αὐτοκράτωρ διοργάνωσε γιορτὲς στὸν ἱππόδρομο καὶ πρὸς τέρψη τοῦ λαοῦ διέταξε μιὰ ὁμάδα στρατιωτῶν νὰ μποῦν στὴ ἀρένα γιὰ μία προσομοίωση μονομαχίας. Οἱ θεατὲς πανικοβλήθηκαν μὲ αὐτὸ τὸ θέαμα, ἔτρεξαν πρὸς τίς ἐξόδους μὲ ἀποτέλεσμα πολλοὶ νὰ ποδοπατηθοῦν καὶ νὰ χάσουν τὴ ζωή τους. Μετὰ τὸ πέρας τῆς γιορτῆς ὁ Νικηφόρος βγῆκε στοὺς δρόμους, ὅπου ἀπεδοκιμάσθῃ ἀπὸ συγγενεῖς τῶν θυμάτων. Μάλιστα μία γυναῖκα τὸν πετροβόλησε ἀπὸ τὴν ταράτσα τοῦ σπιτιοῦ της, χωρὶς ὅμως νὰ τὸν πετύχει. Ἡ αὐτοκρατορικὴ φρουρὰ τὴ συνέλαβε καὶ κατεδικάσθῃ νὰ καεῖ ζωντανή.
 

Τὸν Ἰούλιο τοῦ 968, ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ξεκίνησε τὴν τέταρτη ἐκστρατεία του, στὴν ὁποία κατέλαβε τίς συριακὲς πόλεις Ἐπιφάνεια, Ἔμεσα³⁰, Γάβαλα, Ἄρκα³¹, Λαοδίκεια³² καὶ Τρίπολη³³. Οἱ πολυετεῖς του προσπάθειες δικαιώθηκαν ἀργότερα, μὲ τὴν ὁριστικὴ κατάκτηση τῆς Ἀντιόχειας³⁴, ἀπὸ τοὺς στρατηγοὺς Πέτρο Φωκᾶ³⁵ καὶ Μιχαὴλ Βούρτζη³⁶, στὶς 28 Ὀκτωβρίου τοῦ 969. Σύντομα κατελήφθῃ καὶ τὸ Χαλέπι, ὅπου ὁ Ἄραβας ἐμίρης ἀναγνώρισε τὴ κυριαρχία τῆς Ρωμανίας. Οἱ ἐπιτυχίες τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ στὴν Ἀνατολὴ ἐξουδετέρωσαν ὁλοκληρωτικὰ τὴν ἀραβικὴ ἀπειλὴ γιὰ πολλὲς δεκαετίες ἐνῶ παράλληλα ἀποκατέστησαν τὴν παρουσία τῆς Ρωμανίας μέχρι τὴ Μεσοποταμία.
 

Τὸ 969, μὲ τὴν εἰσβολὴ τοῦ Γερμανοῦ αὐτοκράτορος Ὄθωνος στὴν Κάτω Ἰταλία, ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς διέταξε τὸν στρατηγὸ τοῦ Θέματος τῆς Λογγιβαρδίας Εὐγένιο νὰ ἀντεπιτεθεῖ. Ὁ Εὐγένιος ξεκινῶντας ἀπὸ τὴν Βάρη³⁷, προήλασε μέχρι τὴν Καπύη, ἀπὸ ὅπου καὶ ἐπέβαλε στοὺς δοῦκες τῆς Νεάπολης³⁸ καὶ τοῦ Σαλέρνου νὰ δηλώσουν τὴ πίστη τους στὸν αὐτοκράτορα. Ἔτσι οἱ Γερμανοὶ ἐξεδιώχθηκαν γιὰ δεύτερη φορὰ ἀπὸ τὴ Κάτω Ἰταλία.
 

Ἡ συνεχὴς πολεμικὴ δραστηριότητα τῆς Ρωμανίας γιὰ μιὰ ὁλόκληρη ἑξαετία, κούρασαν κι ἔφθειραν τὸν στρατὸ τῆς Ρωμανίας καὶ ἐπροκλήθῃ λαϊκὴ δυσφορία. Οἱ σημαντικὲς φορολογικὲς καὶ γενικότερα οἱ οἰκονομικὲς ἐπιβαρύνσεις τοῦ πληθυσμοῦ μετέτρεψαν τὸν ἀρχικὸ ἐνθουσιασμό, γιὰ τίς στρατιωτικὲς νῖκες, σὲ δυσαρέσκεια καὶ σταδιακὰ σὲ ὀργὴ γιὰ τὸν αὐτοκράτορα.
 

Ἡ Θεοφανώ, εὑρισκόμενη σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν ἐξόριστο τότε Ἰωάννη Τσιμισκὴ ἔπεισε τὸν Νικηφόρο νὰ τὸν ἐπαναφέρει στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ νὰ τοῦ παραχωρήσει κάποια κτήματα στὴ Χαλκηδόνα. Αὐτὴ ὅμως ἡ ἀπόφαση, ἀπεδείχθῃ μοιραῖα γιὰ τὸν αὐτοκράτορα, καθὼς ὁ Τσιμισκής, μετὰ τὴν ἐπιστροφή του, ἄρχισε νὰ συνωμοτεῖ ἐναντίον του μὲ τοὺς συνεργάτες του, Μιχαὴλ Βούρτζη, Ἀρμένιο Ἰσαάκ, Λέοντα Βαλάντη, Λέοντα Πεδιάσιμο καὶ Ἰωάννη Ἀτζυποθεόδωρο.
 

Τὸ βράδυ τῆς 11ης Δεκεμβρίου τοῦ 969, ἡ Θεοφανὼ ἐπισκέφθηκε τὸ Φωκᾶ στὸ δωμάτιό του, σκοπεύοντας νὰ κατασκοπεύσει τὰ μέτρα φρούρησης καὶ μόλις εἶδε ὅτι δὲν ὑπῆρχαν, ἔφυγε. Ἔτσι, ὁ Τσιμισκὴς καὶ οἱ συνεργάτες του ὅρμησαν στὸ δωμάτιο τοῦ Νικηφόρου καὶ τὸν κατακρεούργησαν. Ὁ Αὐτοκράτωρ μόλις ποὺ πρόλαβε νὰ φωνάξει «Θεοτόκε βοήθει», πρὶν ξεψυχήσει.
 

Νόμισμα ἱστάμενον.  Ἡ Θεοτόκος καὶ ἀριστερά της ὁ Βασιλεὺς Νικηφόρος Β' Φωκᾶς (Πηγή: ellinondiktyo.blogspot.com)

Ὁ Λέων ὁ Διάκονος³⁹ στὴν Ἱστορία του, ἀναφερόμενος στὴ δολοφονία τοῦ Φωκᾶ, σχολιάζει ὅτι ἂν αὐτὴ δὲν εἶχε συμβεῖ, ὁ Αὐτοκράτωρ θὰ ἔφτανε τὰ σύνορα τῆς Ρωμανίας ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ ἀνατέλλει ὁ ἥλιος (Ἰνδία), ἕως ἐκεῖ ποὺ δύει (δηλαδὴ τὴν δυτικὴ Εὐρώπη). Στὸ τάφο τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ χαράχθηκε ἡ ἑξῆς ἐπιγραφή: «ὤ πλὴν γυναικός, τὰ δ' ἄλλα Νικηφόρος» (Ὁ Νικηφόρος τοὺς νίκησε ὅλους ἐκτὸς ἀπὸ μιὰ γυναῖκα).
 

Παραθέτω ἕνα ποίημα ποὺ ἔγραψα γιὰ αὐτὸν τὸν μέγα Αὐτοκράτορα:
 

Ἅγιος Νικηφόρος Φωκάς

Ἅγιε Νικηφόρε Φωκᾶ λαμπρέ.
Τῆς ἁγιοτόκου Καππαδοκίας βλαστέ.
Ἅγιε τῆς Ρωμανίας, τιμημένε στρατηγέ.
Τῶν ἀλύτρωτων πατρίδων ἐλευθερωτῆ.
Ἅγιε Αὐτοκράτωρ ἐσὺ καὶ ἀσκητή.

 
***
Ἦταν ἡ Ρωμανία βυθισμένη σὲ κρίση
δίχως Αὐτοκράτορα εἶχε μείνει...
Οἱ συνωμοσίες εἶχαν ξεχειλίσει...
Ποιός τὴν ἐξουσία θὰ κερδίσει;

 
***
Τότε αὐτοκράτορα σ᾿ ἀνέβασε ὁ στρατός,
τί κι ἂν ἤθελες νὰ γίνεις μοναχός.
Στὴ Βασιλεύουσα μπῆκες νικητής,
καὶ σώπασε κάθε παράνομος διεκδικητής.

 
***
Τὴν Κρήτη, τὴν Κύπρο, τὴν Κιλικία,
Συρία λευτέρωσες καὶ Καππαδοκία.
Πολέμησες πολλοὺς κατακτητὲς βαρβάρους,
Ἄραβες, Ρώσους, Γερμανοὺς καὶ Βουλγάρους.

 
***
Χαῖρε τοῦ Ἅγιου Ὄρους προστάτη.
Ἅγιε Νικηφόρε Φωκᾶ Στρατηλάτη.
Χάρισες νῖκες λαμπρὲς στὴ Ρωμανία,
ὁλόχρυσες σελίδες ἔγραψες στὴν ἱστορία.

 
***
Νὰ συγκρουστεῖς δὲν φοβήθηκες ἐσύ
μὲ τοὺς Φράγκους, ποὺ σ᾿ εἶχαν καπηλευτεῖ,
εἶχαν τὸ βασιλικό σου τίτλο σφετεριστεῖ,
γιὰ νὰ φανοῦν ἀπὸ ἐσὲ ἀνώτεροι αὐτοί!

 
***
Ἔπεσες θῦμα αἰσχρῆς συνωμοσίας,
μιᾶς ἀπ᾿ τίς πολλὲς στὴν πορεία τῆς ἱστορίας...

 
***
Ἑνδέκατη νύχτα ἦταν τοῦ Δεκέμβρη,
κρύο φυσοῦσε στὴν Πόλη ἀγέρι,
κόψαν διὰ ξίφους τὴν ἐγκόσμια ζωή σου,
ἔφυγε στὰ οὐράνια ἡ ἅγια ψυχή σου.

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
12 Σεπτεμβρίου 2022

 

Ἡ περίφημη τοιχογραφία τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ μὲ φωτοστέφανο στὸ καθολικὸ (=κεντρικὸ ναὸ) τῆς Μεγίστης Λαύρας, ἔργο τοῦ κορυφαίου ἁγιογράφου τοῦ 16ου αἰῶνα Θεοφάνη τοῦ Κρητὸς (Πηγή: Ἕλληνας Ὀρθόδοξος)

Ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης⁴⁰ χαρακτήρισε τὸν Νικηφόρο Φωκᾶ ὡς ζηλωτῆ τοῦ μοναχικοῦ βίου, «μέγαν ἐν βασιλεῦσι καὶ πολὺν τὴν ἀνδρείαν καὶ τὴν ἀρετήν», τὸν ὁποῖο ὁ Θεὸς ἀξίωσε «ὡς γέρας (βραβεῖον) ἄξιον» νὰ ἐκπορθήσει τίς βαρβαρικὲς πόλεις. Τὸν ἐπαίνεσε, διότι ἔζησε μέσα στὸν κόσμο ὡς μοναχὸς μὲ μακρὲς νηστεῖες καὶ κοιμώμενος κάτω στὸ σκληρὸ πάτωμα, γεγονὸς ποὺ βεβαιώνουν καὶ οἱ βιογράφοι τοῦ Αὐτοκράτορα. Τὸν τίμησε,  γράφοντας, ὅτι ξεπέρασε τοὺς μοναχοὺς τῶν ὀρέων μὲ τίς ἀγρυπνίες του, τίς συνεχεῖς γονυκλισίες καὶ μὲ τὴ σωφροσύνη του.
 

Ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ἀνεκηρύχθῃ Ἅγιος ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ ἡ μνήμη του τιμᾷται τὴν ἡμέρα τῆς φρικτῆς δολοφονίας του, την 11η Δεκεμβρίου ἑκάστου ἔτους. Τιμήθηκε ὡς ἅγιος ἀρκετὰ νωρίς, ἀφοῦ ἡ ἀσματικὴ ἀκολουθία του (τὸ ὑμνογραφικὸ ἔργο ποὺ ψάλλεται στὴν ἑορτή του) καταγράφεται σὲ παλαιὸ χειρόγραφο τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τὸ ἔργο αὐτὸ συμπληρώθηκε ἀπὸ τὸν σύγχρονο ὑμνογράφο μητροπολίτη Ρόδου Κύριλλο Κογεράκη, κρητικῆς καταγωγῆς, καὶ περιελήφθῃ στὸν τόμο Κρητικὸν Πανάγιον, ποὺ περιέχει τίς εἰκόνες καὶ τίς ἀκολουθίες ὅλων τῶν Κρητικῶν ἁγίων καὶ τῶν ἁγίων ποὺ ἔπαιξαν ἰδιαίτερο ρόλο στὴν ἱστορία τοῦ κρητικοῦ λαοῦ.
 

Πηγές

1. Φώτιος Χρ. Σταυρίδης, Ὁ Χρυσὸς Αἰῶνας τῆς Ρωμιοσύνης (960 - 1060), Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2021.
 

2. Μενελάου Παγουλάτου, Ἡ ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ Ἑλληνισμοῦ, Ἡ Δυναστεία τῶν Ἰσαύρων ἕως τὴν Δυναστεία τῶν Κομνηνῶν (Μέρος Α'), Ἐκδόσεις ΤΑΛΩΣ Φ.
 

3. Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022.
 

4. http://www.istorikathemata.com/2017/02/919-969.html / Νικηφόρος Φωκᾶς [919-969 μ.Χ.]: Ὁ ἀσκητὴς Αὐτοκράτωρ.
 

5. https://el.metapedia.org/wiki/Νικηφόρος_Β'_Φωκάς / Νικηφόρος Β' Φωκᾶς.
 

6. https://www.romfea.gr/psaltiki-kai-politismos/25660-o-buzantinos-autokratoras-pou-jeperase-monaxous-se-metanoies-kai-sofrosuni / Ὁ Βυζαντινὸς Αὐτοκράτορας ποὺ ξεπέρασε μοναχοὺς σὲ μετάνοιες καὶ σωφροσύνη.
 

7. https://www.imra.gr/id-2016/articles/o-eortasmos-toy-agioy-nikiforoy-foka-stoys-armenoys-rethymnoy.html    / Ὁ ἑορτασμὸς τοῦ ἁγίου Νικηφόρου Φωκᾶ στοὺς Ἀρμένους Ρεθύμνου, 11 Δεκεμβρίου 2016.

________________________________
                        
1. Ἦταν διαπρεπὴς στρατηγὸς μὲ διακεκριμένη ὑπηρεσία στὴν Ἰταλία. Τὸ 917, συμμετεῖχε ὑπὸ τίς διαταγὲς τοῦ μεγαλύτερου ἀδελφοῦ τοῦ Λέοντα στὴν καταστροφικὴ μάχη τῆς Ἀγχιάλου, ὅπου νίκησε ὁ Συμεών Α΄ τῆς Βουλγαρίας. Τὸ 941, ἦταν κυβερνήτης τοῦ θέματος τῶν Ἀρμενιακῶν (Ἀρμενίων), θέμα ποὺ περιελάμβανε καὶ τὴν Παφλαγονία. Τὸ 945, Διορίστηκε Δομέστικος τῶν Σχολῶν (Διοικητὴς τῶν Στρατευμάτων) τῆς Ἀνατολῆς ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο Ζ΄ τῶν Μακεδόνων. Ἀπὸ αὐτὴ τὴ θέση δὲν ἔκανε μεγάλη πρόοδο ἐναντίον τῶν ἀραβικῶν δυνάμεων, καθὼς ἡττήθῃ ἐπανειλημμένα ἀπὸ τὸν Σαΰφ ἄλ-Ντάουλα ἐμίρη τοῦ Χαλεπίου. Τὸ 953, ἡττήθῃ καὶ πληγώθηκε σοβαρὰ ἀπὸ τὸν Σαΰφ στὴ μάχη τοῦ Μαρὰς καὶ ἔπειτα, ἀπὸ περαιτέρω ἧττες, ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὸν γιό του Νικηφόρο Β΄ τὸ 955/956. Ὅταν ὁ Νικηφόρος Β΄ ἔγινε αὐτοκράτορας, τὸν τίμησε μὲ τὸ ἀξίωμα τοῦ Καίσαρα, ἕνα βαθμὸ κάτω ἀπὸ τὸν Αὐτοκρατορικὸ τίτλο. Ἀπεβίωσε σὲ ἡλικία 90 ἐτῶν τὸ 968. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Βάρδας_Φωκάς_ο_πρεσβύτερος / Βάρδας Φωκᾶς ὁ πρεσβύτερος)
 

2. Ἀρχικὰ «Δομέστικος τῶν Σχολῶν» ἦταν τίτλος ἀξιωματικοῦ κατώτερος ἀπὸ κεῖνον τοῦ στρατηγοῦ. Κατόπιν δομέστικος λεγόταν ὁ ἀρχιστράτηγος.
 

3. Ὁ Κωνσταντῖνος γεννήθηκε ὄντας ἐξώγαμο παιδὶ τοῦ αὐτοκράτορα Λέοντος ΣΤ΄ τοῦ Σοφοῦ καὶ τῆς ἀριστοκράτισσας τῆς Ρωμανίας Ζωῆς Καρβουνοψίνας (μαυρομάτας) τὸ 905 μ. Χ. Τὸ 945 μ. Χ., μὲ τὸ θάνατο τοῦ ἀντιβασιλέα Λεκαπηνοῦ, ὁ Κωνσταντῖνος ὁ πορφυρογέννητος ἀνέλαβε οὐσιαστικὰ τὴ διακυβέρνηση τῆς Ρωμανίας μὲ τὴν ὑποστήριξη τῆς ἰσχυρῆς οἰκογένειας τῶν Φωκάδων, ποὺ πολλὰ μέλη της ὑπηρέτησαν ἀπὸ διάφορες θέσεις τὴν Αὐτοκρατορία. Ἦταν ἐξαιρετικὰ μορφωμένος καὶ διανοούμενος, ὅπως καὶ ὁ πατέρας του Λέοντας ὁ Σοφός. Μὲ τοὺς ἱκανοὺς στρατηγοὺς τοῦ Βάρδα Φωκᾶ, Νικηφόρο Φωκᾶ καὶ Ἰωάννη Τσιμισκή, κατόρθωσε νὰ ἐξουδετερώσει τοὺς Ἄραβες, ἐνῶ μὲ τοὺς Βούλγαρους σύναψε εἰρήνη. Ὁ αὐτοκράτωρ Κωνσταντῖνος διεύρυνε τίς οἰκονομικὲς καὶ πολιτιστικὲς σχέσεις μὲ τοὺς Ρώσους. μὲ τὴ βάπτιση τῆς Ρωσίδας πριγκίπισσας Ὄλγας. Ὁ Πορφυρογέννητος ἔγινε περισσότερο γνωστὸς γιὰ τὴν τεράστια μόρφωσή του καὶ γιὰ τὸ πολύτιμο συγγραφικό του ἔργο. (Πηγή: https://vizantinaistorika.blogspot.com/2014/09/k.html / KΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ)
 

4. Ἦταν γιὸς καὶ διάδοχος τοῦ Κωνσταντίνου Ζ' τοῦ Πορφυρογέννητου καὶ ἀνέλαβε τὴ διακυβέρνηση τῆς Ρωμανίας τὸ 959. Ξόδευε τίς ὧρες του σὲ γλέντια καὶ κραιπάλες χωρὶς νὰ ἀσχολεῖται μὲ τὰ θέματα τοῦ κράτους καὶ γι αὐτό, σύμφωνα μὲ τὸν Ζωναρά, ἂν καὶ ἐνήλικα τὸν χαρακτήριζαν παιδαρέλι. Ἐπίσης φέρεται ὅτι παραμελοῦσε τὴν σύζυγό του, γεγονὸς ποὺ φαινόταν νὰ δυσαρεστοῦσε ἔντονα τὴν τελευταῖα. (Πηγές: Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022 καὶ https://www.istorikathemata.com/2017/02/919-969.html / Νικηφόρος Φωκᾶς ( 919-969 μ. Χ.): ὁ ἀσκητὴς Αὐτοκράτωρ)
 

5. Οἱ Σαρακηνοὶ ἦταν μουσουλμᾶνοι κουρσάροι ποὺ λυμαίνονταν τὴν Μεσόγειο προβαίνοντας σὲ πολλὲς ἐπιθέσεις καὶ λεηλασίες. (Πηγή: http://www.istorikathemata.com/2017/02/919-969.html / Νικηφόρος Φωκάς [919-969 μ. Χ.]: Ὁ ἀσκητὴς Αὐτοκράτωρ)
 

6. Ἀπὸ τὸ 936 ὁ Ὄθων Α΄ ἦταν βασιλιᾶς τῆς Γερμανίας καὶ αὐτοκράτωρ τῆς Γερμανίας ἀπὸ τὸ 962 μέχρι τὸ θάνατό του τὸ 973. Ἦταν ὁ μεγαλύτερος γιὸς τοῦ Ἑρρίκου Α΄ τοῦ Ὀρνιθοθήρα καὶ τῆς Ματθίλδης, κόρης τοῦ Ντήτριχ κόμη τοῦ Ρίνγκελχαϊμ. Τὸ 936 διαδέχθηκε  τὸν πατέρα του στὴ Σαξονία. Τὸ 962 κατάφερε νὰ κατακτήσει τὸν αὐτοκρατορικὸ τίτλο μέσῳ τῆς νομιμοποίησης τοῦ αἰτήματός του ποὺ ἀπέκτησε ἀπὸ τὸν γάμο του μὲ τὴ Ἀδελαΐδα τῆς Ἰταλίας τὸ 951. Ὁ Ὄθωνας καὶ ἡ Ἀδελαΐδα στέφθηκαν ταυτόχρονα καὶ ἀπὸ κοινοῦ αὐτοκράτορες τῆς Ἁγίας Ρωμαΐκῆς Αὐτοκρατορίας στὴν πρωτεύουσα τοῦ Καρλομάγνου, Ἄαχεν, ἀπὸ τὸν Χιλδελβέρτο, ἀρχιεπίσκοπο τοῦ Μάϊν μὲ τὴν παρουσία τῶν δουκῶν τῆς Φρανκονίας, Σουηβίας, Βαυαρίας καὶ Λωρραίνης. Ὁ Ὄθων ἐστράφῃ στὴν ἐκκλησία ποὺ εἶχε πολὺ μεγάλη δύναμη, μὲ σκοπὸ νὰ ἱδρύσει ἕνα θεοκρατικὸ καθεστώς, μὲ τὸ ὁποῖο θὰ μπορέσει νὰ ὑποτάξει ὅλους τοὺς εὐγενεῖς. Κατὰ τὴν πρώιμη βασιλεία του, ὁ Ὄθων ἀνέπτυξε στενὲς σχέσεις μὲ τὸν Αὐτοκράτορα τῆς Ρωμανίας Κωνσταντῖνο Ζ΄. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Όθων_Α΄_της_Αγίας_Ρωμαϊκής_Αυτοκρατορίας / Ὄθων Α΄ τῆς Ἁγίας Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας)
 

7. Ἀρχαία Ἑλληνικὴ πόλη τῆς Κιλικίας. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Ανάζαρβος / Ἀνάζαρβος)
 

8. Ἱδρύθηκε ἀπὸ Ἕλληνες Ἀργείους ὑπὸ τὸν Τριπτόλεμο καὶ ὑπῆρξε γενέτειρα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. (Πηγή: www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=10228&-V=limmata / Ταρσός)
 

9. Ἱδρύθηκε τὸν 2ο αἰῶνα π. Χ.. ἐπὶ Σελευκιδῶν μὲ ἀποίκους ἀπὸ τὴ Δολίχη τῆς Θεσσαλίας. (Πηγή: Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022).
 

10. Ἀρχικὰ ὀνομαζόταν Βαμβύκη καὶ μετονομάστηκε σὲ Ἰεράπολη ἀπὸ τὸν Σέλευκο τὸν Νικάνορα. Εἶναι ἡ σημερινὴ Μανμπὶτζ τῆς Συρίας. (Πηγή: Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022).
 

11. Ἡ ἵδρυση τῆς πόλης τῆς Μοψουεστίας ἀποδίδεται στὸ μῦθο τοῦ μάντη Μόψη. Ἀπὸ τὸν 6o αἰ. π.Χ. ὑπαγόταν στὴν Περσικὴ Αὐτοκρατορία, ἐνῶ μετὰ τὴ ἐκστρατεία ποὺ πραγματοποίησε ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος (333 π.Χ.) καὶ τὸν θάνατο αὐτοῦ, ἡ πόλη ἐντάχθηκε στὸ βασίλειο τῶν Σελευκιδῶν, ὅπου καὶ πῆρε τὸ ὄνομα Σελεύκεια Πύραμος. Τὸν 1o αἰ. π.Χ. ἡ Μοψουεστία ὑπετάχθῃ στοὺς Ρωμαίους καὶ ὡς ρωμαϊκὴ κτήση ὁ αὐτοκράτωρ Ἀδριανὸς τὴν ὀνόμασε Ἀδριανὴ Πύραμος ἢ Ἀδριανὴ Κιλικίας, ὁ αὐτοκράτωρ Δέκιος τὴν ὀνόμασε Δέκια Πύραμος ἢ Δέκια Κιλικίας καὶ ἡ ἐπίσημη ὀνοματολογία αὐτὴ τῆς πόλης συνεχίσθηκε καὶ ἀπὸ ἄλλους Ρωμαίους καὶ αὐτοκράτορες τῆς Ρωμανίας, ὅπως εἶναι γνωστὸ ἀπὸ τίς ἐπιγραφὲς καὶ τὰ νομίσματα τῆς πόλης. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Μοψουεστία / Μοψουεστία)
 

12. Ἡ πόλη ἱδρύθηκε ὡς χιττικὴ πόλη-κράτος περίπου τὸ 1000 π.Χ. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Καχραμάνμαρας)
 

13. Ὁ Ἰωάννης Κουρκούας, ὁ λεγόμενος Τσιμισκὴς ἦταν ἀνιψιὸς τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ, ὁ ὁποῖος τὸν ὅρισε δομέστικο τῶν Σχολῶν τῆς Ἀνατολῆς. Οἱ διαφωνίες του μὲ τὸν Φωκᾶ ὁδήγησαν σὲ συνωμοσία μὲ ἄλλους στρατιωτικούς, ποὺ δολοφόνησαν στὶς 11 Δεκεμβρίου 969 τὸν Νικηφόρο καὶ ὁ Ἰωάννης Τσιμισκὴς ἔγινε Αὐτοκράτωρ. Κατὰ τὴ βασιλεία του συνέχισε τίς ἐκστρατεῖες στὴν ἀνατολὴ στὰ βήματα τοῦ Φωκᾶ καὶ πέθανε ἀπὸ ἀσθένεια ἢ δηλητηρίαση λίγο μετὰ τὴν ἐπιστροφή του στὴν Κωνσταντινούπολη στὶς 10 Ἰανουαρίου 976. Τὸ παρωνύμιό του τσιμισκὴς σημαίνει στὰ ἀρμενικὰ σμιχτοφρύδης. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Ιωάννης_Α΄_Τσιμισκής / Ἰωάννης Α' Τσιμισκής)
 

14. Πρόκειται γιὰ τὴν ἀρχαία Ἑλληνικὴ πόλη τῆς Συρίας, Βέροια. (Πηγή: Φώτιος Χρ. Σταυρίδης, Ὁ Χρυσὸς Αἰῶνας τῆς Ρωμιοσύνης (960 - 1060), Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2021)
 

15. Ὁ αὐτοκράτωρ. Βασίλειος ὁ Β' ὁ ἐπονομαζόμενος Βουλγαροκτόνος, ἀνέλαβε οὐσιαστικὰ τὴ διακυβέρνηση τῆς Ρωμανίας σὲ ἡλικία 18 ἐτῶν τὸ 976. Κατέστησε οἰκονομικὰ καὶ στρατιωτικὰ πανίσχυρη τὴ Ρωμανία, ἐπέκτεινε τὰ σύνορά της ὡς τὴ Συρία, τὴ Καλαβρία καὶ τὸ Δούναβη καὶ ἀπώθησε ὅλους τοὺς ἐχθρούς της. Δὲν ἄφησε ὅμως ἄξιο διάδοχο στὸ θρόνο του, διότι μεταξὺ ἄλλων δὲν εἶχε νυμφευτεῖ καὶ γι αὐτὸ ὁ ἀδελφός του, ὁ Κωνσταντῖνος ὁ Η', ποὺ τὸν διαδέχτηκε, διέλυσε ὅ,τι εἶχε δημιουργήσει τόσα χρόνια. (Πηγές: Φωτίου Σταυρίδη, Βυζάντιο, τὰ χίλια χρόνια ποὺ θέλουν νὰ ξεχάσουμε, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2015 καὶ Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022).
 

16. Ἀνέλαβε οὐσιαστικὰ τὴ διακυβέρνηση μετά τὸ θάνατο τοῦ ἀδελφοῦ του, Βασιλείου τὸ 1025. Ποτὲ δὲν ἐνδιαφέρθηκε γιὰ τὸ κράτος, δὲν εἶχε διάθεση γιὰ ἐκστρατεῖες καὶ γιὰ πολεμικὰ κατορθώματα ἀλλὰ οὔτε καὶ γνώριζε ἀπὸ πολεμικὴ τέχνη. Ἀνέθεσε τὴ κρατικὴ διοίκηση στοὺς λογίους καὶ στοὺς διεφθαρμένους εὐνούχους. Στὴ δημοσιονομικὴ πολιτικὴ κατέστρεψε τὸ ἔργο τοῦ ἀδελφοῦ του καθὼς κατάργησε τὴν πενταετῆ ἀναστολὴ τῆς φορολογίας τῶν φτωχότερων τάξεων καὶ ἀπαίτησε τὴν ἀναδρομικὴ εἴσπραξη δύο δασμοφοριῶν, ποὺ ἔδωσε πλῆγμα σ᾿ ὅλες τίς τάξεις. Παράλληλα θέσπισε νόμο, μὲ τὸν ὁποῖο ἀναθεματιζόταν ὅποιος στασίαζε ἐνῶ τύφλωσε προληπτικά (!) ἄτομα ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ διεκδικήσουν τὴν ἐξουσία. Πέθανε στὶς 11 Νοεμβρίου 1028. (Πηγή: Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022).
 

17. Τὸ πραγματικό της ὄνομα ἦταν Ἀναστασὼ καὶ ἦταν κόρη τοῦ Κρατεροῦ, ἑνὸς φτωχοῦ ταβερνιάρη ἀπὸ τὴ Λακωνία. Τὸ ὄνομα Θεοφανὼ τὸ πῆρε ὅταν ἔγινε αὐτοκράτειρα. (Πηγές: http://www.istorikathemata.com/2017/02/919-969.html / Νικηφόρος Φωκᾶς [919-969 μ.Χ.]: Ὁ ἀσκητὴς Αὐτοκράτωρ, Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022 καὶ https://cognoscoteam.gr/archives/3649 / Ὁ πραγματικὸς Βασίλειος Β΄ ὁ Βουλγαροκτόνος)
 

18. Ὁ Ἰωσὴφ Βρίγγας ἦταν εὐνοῦχος ἀξιωματοῦχος τῆς Ρωμανίας κατὰ τὴ διάρκεια τῆς βασιλείας τοῦ αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ' (945-959) καὶ τοῦ αὐτοκράτορα Ρωμανοῦ Β' (959-963), ὑπηρετῶντας ὡς ἀντιβασιλέας κατὰ τὴ βασιλεία τοῦ τελευταίου. Ἀπεβίωσε στὴν ἐξορία τὸ 965. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Ιωσήφ_Βρίγγας / Ἰωσὴφ Βρίγγας)
 

19. Ὁ Ὅσιος Πολύευκτος γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ σὲ νεαρὴ ἡλικία ἔγινε Μοναχὸς σὲ μοναστήρι τῆς νήσου Πρώτης. Ἦταν κάτοχος μεγάλης θεολογικῆς παιδείας καὶ διακρινόταν γιὰ τὴ σεμνότητά του, τὸ ἦθος του, τὴν ἐγκράτεια καὶ ἀντικειμενικότητα τοῦ χαρακτῆρα του. Τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 956 χειροτονήθηκε πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Τὸ 957 βάπτισε στὴν Κωνσταντινούπολη τὴν Ρωσίδα ἠγεμονίδα Ὄλγα. Κοιμήθηκε εἰρηνικὰ τὸ 970. Τιμᾷται ὡς Ἅγιος ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὶς 5 Φεβρουαρίου. (Πηγή: https://sites.google.com/site/wwwsynaxaristis/5φεβρουαριου / 5 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ)
 

20. Ὁ Ρωμανὸς Κουρκούας ἦταν ἀριστοκράτης καὶ ἀνώτερος στρατιωτικὸς ἡγέτης τῆς Ρωμανίας στὰ μέσα τοῦ 10ου αἰ. Τὸ 963, ὅταν ἀπεβίωσε ὁ Ρωμανὸς Β΄ Μακεδόνων, ὁ Ρωμανὸς Κουρκούας ἦταν ἤδη μάγιστρος καὶ στρατηλάτης τῆς Ἀνατολῆς. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Ρωμανός_Κουρκούας / Ρωμανὸς Κουρκούας)
 

21. Γιὰ νὰ τὸν μιμηθοῦν σ᾿ αὐτὸ καὶ ἄλλοι ἐθνικοὶ ὀλετῆρες καὶ ἐφιάλτες αἰῶνες μετά... Μόνο ποὺ ἡ συγκεκριμένη ἐνέργεια δὲν διάρκεσε πολὺ καὶ δὲν πρόλαβε νὰ σκοτώσει κανέναν.
 

22. Ὁ Λέων Φωκᾶς ἦταν στρατηγὸς τῆς Ρωμανίας, ὁ ὁποῖος μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του, Νικηφόρο Φωκᾶ, πολέμησαν ἐπιτυχῶς στὰ ἀνατολικὰ σύνορα τῆς Αὐτοκρατορίας, ἐναντίον τῶν Ἀράβων. Τὸ 963 μετὰ τὴν ἀνακήρυξη τοῦ ἀδελφοῦ του, Νικηφόρου ὡς Αὐτοκράτορα, ὁ Λέων ἐδιορίσθη ὡς κουροπαλάτης, λογοθέτης τοῦ δρόμου καὶ σύμβουλός του. Τὸ 969, μετὰ τὴ δολοφονία τοῦ Αὐτοκράτορα καὶ τὴν ἄνοδο τοῦ Ἰωάννη Τσιμισκὴ στὸν θρόνο, ἔπεσε σὲ δυσμένεια καὶ ἐξορίστηκε. Δύο φορὲς προσπάθησε νὰ ἀνακτήσει ἀνεπιτυχῶς τὴν ἐξουσία γιὰ τὴν οἰκογένειά του. Πέθανε στὴν ἐξορία τυφλὸς γύρω στὸ 971. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Λέων_Φωκάς_ο_Νεότερος / Λέων Φωκὰς ὁ Νεότερος)
 

23. Ὁ Βασίλειος Λακαπηνὸς ἦταν νόθος γιὸς τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Α' Λακαπηνοῦ ἀπὸ μιὰ δούλη καὶ εὐνουχίσθηκε ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο Ζ' Πορφυρογέννητο γιὰ νὰ μὴ διεκδικήσει τὸ θρόνο. Ἀπέκτησε μεγάλη ἐπιρροὴ ἐπὶ Νικηφόρου Φωκᾶ καὶ Ἰωάννου Τσιμισκή. Γιὰ ἕνα διάστημα κηδεμόνευσε τοὺς ἀνήλικους διαδόχους τοῦ θρόνου Βασίλειο καὶ Κωνσταντίνου. Πέθανε παράλυτος καὶ ἐξορισμένος ἀπὸ τὸν Βασίλειο τὸ Βουλγαροκτόνο στὴ Κριμαία τὸ 996. (Πηγές: https://el.wikipedia.org/wiki/Βασίλειος_Λεκαπηνός / Βασίλειος Λεκαπηνὸς καὶ Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022)
 

24. Τὰ Ἄδανα τῆς Κιλικίας λέγεται ὅτι τὰ ἵδρυσε ὁ μυθικὸς Ἄδανος. Ὁ Ἀντίοχος Δ΄ εἶχε μετονομάσει προσωρινὰ τὴν πόλη σε Ἀντιόχεια (τῆς Κιλικίας ἢ Ἀντιόχεια ἡ πρὸς Σάρο). Αὐτὸ μαρτυρεῖται ἀπὸ σωζόμενα νομίσματα ποὺ φέρουν στὴ μία ὄψη προσωπογραφία τοῦ Βασιλέως μὲ τὴν ἐπιγραφὴ ΑΝΤΙΟΧΕΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΩ ΣΑΡΩ καὶ στὴν ἄλλη παραστάσεις θεῶν. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Άδανα / Ἄδανα)
 

25. Ἦταν μιὰ ἀπὸ τίς πόλεις ποὺ ἱδρύθηκαν ἀπό τὸν Μέγα Ἀλέξανδρο καὶ τὸ ἀρχαῖο της ὄνομα ἦταν Ἀλεξάνδρεια κατ᾿ Ἴσσον. Τὸν 7ο αἰῶνα μ. Χ, μετὰ τὴν κατάκτησή της ἀπὸ τοὺς Ἄραβες πῆρε τὸ ὄνομα ἄλ-Ἰσκανταροὺν (Ἰσκάνταρ εἶναι στὰ περσικὰ ὁ Ἀλέξανδρος) καὶ ἀποκαλοῦνταν ἀπὸ τοὺς δυτικοὺς προσκυνητὲς καὶ σταυροφόρους τὸ ὑποκοριστικὸ Ἀλεξανδρέττα. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Αλεξανδρέττα / Ἀλεξανδρέττα)
 

26. Νόθος γιὸς τοῦ θείου του αὐτοκράτορα, Λέοντος Φωκᾶ. (Πηγή: Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αὐτοκρατορικὸς Ἑλληνισμός, 324 - 1081 π. Χ.., πρώιμη & μέση βυζαντινὴ περίοδος: ἀπό τον Μέγα Κωνσταντῖνο ἕως τὴν ἄνοδο τῶν Κομνηνῶν, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2022)
 

27. Ἡ ἑλληνιστικὴ πόλη βρισκόταν πάνω στὴν παλαιότερη πόλη Ὀρχόη ἢ Ὀσρόη, Κατὰ τὸν Ἀντιοχέα ἱστορικὸ Ἰωάννη Μαλάλα, λόγῳ τῶν καταστροφῶν τῆς πόλεως ἀπὸ πλημμύρες, ὁ Σέλευκος Α΄ Νικάτωρ τὴν ἐπανίδρυσε μὲ τὸ ὄνομα Ἀντιόχεια Μιξοβάρβαρο καὶ στὴν συνέχεια τὴν ὀνομάτισε Ἔδεσσα (305/4 π.Χ.). Στὴ θέση της βρίσκεται ἡ σημερινὴ Οὔρφα τῆς Τουρκίας. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Έδεσσα_Μεσοποταμίας / Ἔδεσσα Μεσοποταμίας)
 

28. Ὁ Σβιατοσλάβος ἦταν γιὸς τῆς βασίλισσας τῶν Ρώσων Ὄλγας, ἡ ὁποία εἶχε βαπτιστεῖ Ὀρθόδοξη Χριστιανὴ δέκα χρόνια νωρίτερα. (Πηγή: Φώτιος Χρ. Σταυρίδης, Ὁ Χρυσὸς Αἰῶνας τῆς Ρωμιοσύνης (960 - 1060), Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2021)
 

29. Ὁ Λιουτπράνδος ἢ Λουιτπράνδος ἦταν Λομβαρδὸς ἱστορικός, συγγραφέας καὶ χριστιανὸς ἐπίσκοπος τῆς Κρεμόνας ἀπὸ τὸ 961 ἕως τὸ 972. Ἀπὸ ἀριστοκρατικὴ λομβαρδικὴ οἰκογένεια καὶ μὲ ἀξιόλογη μόρφωση, ἀπὸ νεαρὴ ἡλικία ἐτέθῃ στὴν ἰταλικὴ Αὐλὴ καὶ κατόπιν στὴ γερμανική, ὅπου καὶ ἔγινε ὁ κυριότερος ὑπέρμαχος τοῦ Γερμανοῦ βασιλιᾶ Ὄθωνα A΄. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Λιουτπράνδος της κρεμόνας / Λιουτπράνδος τῆς Κρεμόνας)
 

30. Ἡ πόλη ἦταν γνωστὴ ὑπὸ τὴν κυριαρχία τῶν Σελευκιδῶν,. μὲ τὸ ὄνομα Ἔμεσα ἀπὸ τὸν 1ο αἰῶνα π. Χ.. Ἦταν ἐπίσης ξακουστὴ γιά το ναὸ τοῦ παγανιστικοῦ προέλευσης, θεοῦ τοῦ ἥλιου, Ἠλιογάβαλου. Ἀπὸ τὸν κύκλο τῶν ἱερέων-βασιλέων τῆς Ἔμεσας λέγεται ὅτι καταγόταν ἡ οἰκογένεια τοῦ Ἰάμβλιχου. Τὸν καιρὸ τῆς ἐξάπλωσης τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τῆς Ρωμανίας, ἀνεδείχθῃ ὡς πόλη μεγάλης σημασίας. Ὑπῆρξε ἐπίσης πατρίδα τοῦ Πάπα Ἀνίκητου καὶ τοῦ Ρωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ. Σήμερα ὀνομάζεται Χομς. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Χομς)
 

31. Πρόκεται γιὰ τὴν ἀρχαία πόλη Καισάρεια, ἡ ὁποία σήμερα ἀνήκει στὸ σημερινὸ Λίβανο. (Πηγή: Φώτιος Χρ. Σταυρίδης, Ὁ Χρυσὸς Αἰῶνας τῆς Ρωμιοσύνης (960 - 1060), Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2021)
 

32. Ἡ Λαοδίκεια ἡ κατὰ Λίβανον ἢ «πρὸς Λιβάνου» ἦταν ἀρχαία ὀχυρὴ πόλη τοῦ Λιβάνου, φρούριο τῶν Χετταίων κτισμένο στὴ νότια ὄχθη τῆς λίμνης Χὸμς στὴν Κοίλη Συρία. Ἀναφέρεται καὶ ὡς Κάδης ἡ ἐπὶ τοῦ Ὀρόντου. Ἡ πόλη ἄκμασε κατὰ τὴν ἑλληνιστικὴ ἐποχή. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Λαοδίκεια_η_κατά_Λίβανον / Λαοδίκεια ἡ κατὰ Λίβανον)
 

33. Ἀνήκει σήμερα στὸ Λίβανο.
 

34. Ἡ Ἀντιόχεια ἡ Μεγάλη τῆς Συρίας ἱδρύθηκε ἀπὸ τὸν Σέλευκο Α' τὸν Νικάτορα πρὸς τιμὴν τοῦ πατέρα του, Ἀντίοχου τὸ 301 π. Χ.. Ὁ Σέλευκος ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς στρατηγοὺς καὶ διαδόχους τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου καὶ εἶχε ἀναλάβει τὴ διοίκηση τῆς Συρίας καὶ τῶν περισσότερων ἀσιατικῶν ἑλληνιστικῶν ἐπαρχιῶν. Ἡ Ἀντιόχεια ἐποικίστηκε μὲ Ἀθηναίους, Μακεδόνες καὶ Κρῆτες. Στὸ διάβα τῶν αἰώνων ἡ Ἀντιόχεια ἀπετέλεσε μεγάλο χριστιανικὸ κέντρο. Ὁ Ἀπόστολος Πέτρος ἵδρυσε τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀντιόχειας, ἡ ὁποία μετὰ τὴ Σύνοδο τῆς Χαλκηδόνας, ἀνεδείχθῃ σὲ Πατριαρχεῖο, ἀποκτῶντας δικαιοδοσία σὲ ὅλες τίς ἐπισκοπὲς τῆς Ἀνατολῆς. Ἦταν ἡ τρίτη μεγαλύτερη πόλη τῆς Ρωμανίας τόσο σὲ πληθυσμὸ ὅσο καὶ σὲ οἰκονομικὴ ἄνθηση. Μετὰ τὴν κατάκτησή της ἀπὸ τοὺς Μουσουλμάνους, πολλοὶ κάτοικοί της σφαγιάστηκαν καὶ ἄλλοι τόσοι ἐξισλαμίστηκαν, μὲ ἀποτέλεσμα τὸ Πατριαρχεῖο Ἀντιόχειας νὰ κινδυνέψει μὲ ἐξαφάνιση. (Πηγή: Φώτιος Χρ. Σταυρίδης, Ὁ Χρυσὸς Αἰῶνας τῆς Ρωμιοσύνης (960 - 1060), Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2021)
 

35. Ὁ Πέτρος Φωκᾶς ἦταν εὐνοῦχος στρατηγὸς τῆς Ρωμανίας καὶ νόθος γιὸς τοῦ Λέοντος Φωκᾶ τοῦ Νεότερου ἐνῶ ἦταν ἀνιψιὸς τοῦ αὐτοκράτορα Νικηφόρου Β' Φωκᾶ καὶ μακρινὸς συγγενὴς τοῦ αὐτοκράτορα Ἰωάννη Α' Τσιμισκή. Ὑπῆρξε σημαντικὸς στρατηγὸς τόσο στὴ μάχη τῆς Ἀρκαδιούπολης (970) ὅσο καὶ στὸν πόλεμο τῆς Ρωμανίας μὲ τοὺς Ρώσους. Ὁ Πέτρος Φωκᾶς ἐστάθῃ, ἀπὸ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς βασιλείας τοῦ Βασιλείου Β' τοῦ Βουλγαροκτόνου, στὸ πλευρὸ τοῦ νεαροῦ βασιλιᾶ καὶ ἀντιστάθηκε στὸν ἀποστάτη καὶ ἐπαναστάτη Βάρδα Σκληρό. Συμμετεῖχε σὲ πολλὲς μάχες ἐνῶ στὴ Μάχη τῶν Ραγεῶν τὸ 977 σκοτώθηκε μαζὶ μὲ τοὺς περισσότερους στρατηγοὺς τῆς Ρωμανίας. (Πηγές: https://el.wikipedia.org/wiki/Πέτρος_Φωκάς / Πέτρος Φωκᾶς καὶ     φώτιος Χρ. Σταυρίδης, Ὁ Χρυσὸς Αἰῶνας τῆς Ρωμιοσύνης (960 - 1060), Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2021)
 

36. Ὁ Μιχαὴλ Βούρτζης (περίπου 930/935 - μετὰ ἀπὸ τὸ 996) ἦταν ὁ κορυφαῖος στρατηγὸς τῆς Ρωμανίας στὰ τέλη τοῦ 10ου αἰῶνα. Ἔπαιξε ἐξέχοντα ρόλο στὸν ἐμφύλιο πόλεμο μεταξὺ αὐτοκράτωρ Βασιλείου Β΄ καὶ τοῦ ἐπαναστάτη Βάρδα Σκληροῦ, ὅπου ἄλλαξε στρατόπεδα, ἀπὸ ὑποταγὴ στὸν αὐτοκράτορα κι ἔπειτα, στοὺς ἀντάρτες καὶ πάλι στὸν Βασίλειο Β΄. Παρ᾿ ὅλα αὐτά, διορίστηκε ἐκ νέου ὡς δούκας τῆς Ἀντιόχειας ἀπὸ τὸν Βασίλειο, μιὰ θέση ποὺ κατεῖχε μέχρι τὸ 995. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Μιχαήλ_Βούρτζης / Μιχαὴλ Βούρτζης)
 

37. Ἱδρύθηκε ὡς Βάριον ἀπὸ Πευκέτιους, οἱ ὁποῖοι σύμφωνα μὲ τὸν Διονύσιο τὸν Ἀλικαρνασσέα, ἦταν Ἕλληνες. Ὄντας ὑπὸ ρωμαϊκὴ κατοχή τον 3ο αἰῶνα π.Χ. ἀπέκτησε στρατηγικὴ σημασία σὰν σημεῖο σύνδεσης τοῦ παραλιακοῦ δρόμου καί τῆς Βία Τραιάνα καὶ σὰν λιμάνι γιὰ τὸ ἐμπόριο πρὸς ἀνατολάς. Τὸ λιμάνι του ἦταν πιθανότατα τὸ κύριο τῆς περιοχῆς στὴν Ἀρχαιότητα ὅπως καὶ σήμερα, ἀλλὰ καὶ ἁλιευτικὸ κέντρο. Ὁ πρῶτος Ἐπίσκοπος Μπάρι ἦταν ὁ Γερβάσιος, ποὺ ὁρίστηκε στὴ Σύνοδο τῆς Σαρδικὴς τὸ 347. Τὴ Βάρη κατέκτησε ὁ ἀρχηγὸς τῶν Νορμανδῶν Ροβέρτος Γυϊσκάρδος μετὰ ἀπὸ τρίχρονη πολιορκία (1071). (Πηγές: https://el.wikipedia.org/wiki/Μπάρι / Μπάρι καὶ https://el.wikipedia.org/wiki/Πευκέτιοι / Πευκέτιοι)
 

38. Σημερινὴ Νάπολη τῆς Κάτω Ἰταλίας.
 

39. Ὁ Λέων ὁ Διάκονος ἦταν ἱστορικὸς καὶ χρονογράφος τῆς Ρωμανίας. Γεννήθηκε κοντὰ στὴ Φιλαδέλφεια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας γύρω στὰ 950 καὶ μορφώθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἔγινε διάκονος στὸ αὐτοκρατορικὸ παλάτι. Ὅσο βρισκόταν στὴν Πόλη, ἔγραψε ἱστορία γιὰ τοὺς αὐτοκράτορες Ρωμανὸ Β΄, Νικηφόρο Β΄, Ἰωάννη Τσιμισκὴ καὶ τὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Βασίλειου Β΄. Συχνὰ ὑπῆρξε αὐτόπτης μάρτυρας τῶν γεγονότων ποὺ κατέγραψε. (Πηγή: https://vizantinaistorika.blogspot.com/2013/12/blog-post%2028.html / Ἰωάννης Τσιμισκής: ἡ περιγραφὴ τοῦ ἀπὸ τὸ Λέοντα Διάκονο)
 

40. Ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης γεννήθηκε στὴν πρωτεύουσα τοῦ Πόντου Τραπεζοῦντα μεταξὺ τῶν ἐτῶν 927-930. Οἱ γονεῖς του ἦσαν πλούσιοι καὶ εὐγενεῖς. Τὸ κοσμικό του ὄνομα ἦταν Ἀβραάμιος. Ὁ πατέρας καταγόταν ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια τῆς Συρίας καὶ ἡ μητέρα ἀπὸ τὴν Κολχίδα τοῦ Πόντου. Ἐκάρῃ μοναχός, μὲ τὸ ὄνομα Ἀθανάσιος, στὴν λαύρα τοῦ Κυμινᾶ καὶ στὴ συνέχεια μετέβῃ στὸ Ἅγιον Ὄρος. Ἔζησε βίο ὁσιακό. Ἡ ἀρετή του ἀνεγνωρίσθῃ ἀπὸ πολλούς. Διεκρίνετο γιὰ τὴν σοφία, τὴν εὐγένεια, τὴν πραότητα, τὴν ἀγάπη πρὸς ὅλους, τὴν φιλοξενία, τὴν ἀσκητικότητα. Ὑπῆρξε κατὰ τὸν βιογράφο του: «Ἀρχὴ πάντων καὶ τέλος ... πᾶσι τύπος καὶ νόμος ἦν ... πολύτροπος καὶ πολυειδὴς τὴν κυβέρνησιν ... Χριστόν τὸν ἑαυτοῦ ποιμένα μιμούμενος». Ὁ Ἀθανάσιος ἐκοιμήθῃ περὶ τὸ 1000 μ.Χ. Πάνδημος ὑπῆρξε ἡ ἐκφορὰ τοῦ ἱεροῦ σκηνώματος του, ὁποῦ παρέστῃ ἡ τοῦ «Ὄρους Γερουσία». Ἀνεγνωρίσθῃ Ὅσιος καὶ ἡ μνήμη του ἑορτάζεται την 5η Ἰουλίου. (Πηγή: https://www.impantokratoros.gr/17f101c7.el.aspx / Παύλου Μον. Λαυριώτη, Ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης καὶ ὁ Ἁγιορείτικος Μοναχισμός)

 

__________________________________

Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ

«Πᾶνος»