Εὐαγγελία Λάππα: Ἄγκυρα τῆς Ἑλλάδος

 

Ἱερὸς Ναὸς Ἁγίου Ἱερομάρτυρα Κλήμη, εἶναι ὁ τελευταῖος βυζαντινὸς ναὸς 

στὴν Ἄγκυρα - Πηγή: https://www.pontosnews.gr/348828/politika-

mikrasiatika/exafanizetai-o-teleftaios-vyzantino/

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
Μαθήτρια Γ' Λυκείου
2 Ἰανουαρίου 2022

 

Ἡ Ἄγκυρα, εἶναι μιὰ ἀρχαία Ἑλληνικὴ πόλη, ἡ ὁποία βρίσκεται σχεδὸν στὸ κέντρο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀνάμεσα στὸν Ἄλυ καὶ τὸν Σαγγάριο ποταμό. Εἶναι σπουδαῖος σιδηροδρομικὸς κόμβος πρὸς ὅλες τὶς κατευθύνσεις τοῦ ὁρίζοντα: Λυκαονία, Φρυγία, Βιθυνία, Παφλαγονία, Καππαδοκία, Ἀρμενία, Περσία, Συρία. Ἐντάσσεται στὴν ἐπαρχία τῆς ἀρχαίας Γαλατίας. Ἀπ᾿ τὴν Κωνσταντινούπολη ἀπέχει 578 χλμ. κι ἀπ᾿ τὴ Μαύρη θάλασσα 185 χλμ. Ὅλα αὐτὰ τὰ πλεονεκτήματα, βέβαια, τὴν κάνουν νὰ εἶναι καὶ σπουδαῖο κέντρο ἐμπορικό. Εἶναι χτισμένη ἀμφιθεατρικὰ πάνω σ᾿ ἕνα λόφο καὶ περιβάλλεται ἀπ᾿ τὸ Ἐλμὰ ντάγ (βουνό), τὸ Μιρὶν ντὰγ καὶ τὸ Μπογλήμ.
 

Ἡ ἵδρυσή της χάνεται μέσα στὶς διάφορες παραδόσεις. Σύμφωνα μὲ μιὰ ἐκδοχή, τὴν ἵδρυσε ὁ Μίδας, ὁ γιὸς τοῦ Γόρδιου, τὸν 8ο π.Χ. αἰῶνα καὶ ἀπὸ μιὰ ἄγκυρα ποὺ ἀνακάλυψε στὸν τόπο, τὴν ὀνόμασε τὴν πόλη Ἄγκυρα. Ἀπὸ τότε γνώρισε ἡ πόλη Ἕλληνες καὶ Ρωμαίους ἐκπολιτιστές, Ἄραβες καὶ Μογγόλους ἐπιδρομεῖς, ὥσπου μετὰ τὸ 1360 μ.Χ. ὑποτάχθηκε στοὺς Τούρκους. Σήμερα οἱ Τοῦρκοι τὴν ὀνομάζουν Ἄγκαρα, ἀλλὰ παλιότερα Τοῦρκοι καὶ χριστιανοί τὴν ἔλεγαν Ἐγκιουριού. Στὴ δίφθογγο ου-ιου σώζεται ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ προφορὰ τοῦ υ ποὺ οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες τὸ πρόφεραν ὡς τὴ δίφθογγο ου-ιου.
 

Ἡ πόλη ἦταν διάσημη ἀπ᾿ τὴν ἀρχαιότητα, ἀλλὰ ἡ μεγαλύτερή της ἀκμὴ συμπίπτει μὲ τὴ ρωμαϊκὴ κατοχή, ὕστερα ἀπὸ τὸ 25 π.Χ., ὁπότε μ᾿ ὅλη τὴ Γαλατία ἀποτέλεσε ρωμαϊκὴ ἐπαρχία. Ὁ Λιβάνιος τὴν παραβάλλει μὲ τὴν Ἀθήνα καὶ ὁ Θεομιτίων τὴν ὀνομάζει «Γαλατία ἡ Ἑλληνίς».

 

Ἐρείπια τοῦ ναοῦ τοῦ Αὐγούστου καὶ τῆς Ρώμης στὴν Ἄγκυρα (Ἄνκαρα).

Ὅταν τὴν ἐπισκέφθηκε ὁ Αὔγουστος τὴν ὀνόμασε Augusta, ποὺ σημαίνει Σεβαστή, καὶ οἱ κάτοικοί της σ'᾿ ἔνδειξη εὐγνωμοσύνης πρὸς τὸν αὐτοκράτορα ἀφιέρωσαν στὴ λατρεία του ἕναν παλαιότερο ναὸ ποὺ εἶναι γνωστὸς ὡς τὸ «Αὐγουσταίο» ἢ τὸ «Monumentum Ancyranum» ἢ καὶ ὡς «Marmor Ancyranum».
 

Ψηλὰ στὸ λόφο, στεφανωμένη ἀπ᾿ τὰ κάστρα ἦταν χτισμένη ἡ ἀρχαία ἀκρόπολη, τῆς ὁποίας τὰ τείχη τὰ ἐπεξέτειναν οἱ Ρωμαῖοι ὡς τὴν πεδιάδα καὶ ὅλες τὶς ψηλὲς συνοικίες τὶς μετάτρεψαν σ᾿ εὐρὺ φρούριο. Μέσα σ᾿ αὐτὸ τὸ φρούριο ἁπλώθηκαν ἀργότερα οἱ χριστιανοί. Ἔτσι ἡ παλιὰ πόλη ἀγνάντευε μιὰ εὔφορη πεδιάδα -σήμερα ἀσφυκτιᾷ ἀπ᾿ τὸ τσιμέντο- ποὺ τὴν διέσχιζαν οἱ ποταμοί: Ταμπαχανὲ Τσάϊ (χείμαρρος), Ἰντζέ Σοὺ καὶ τὸ Τσιμποὺκ Τσάϊ. Αὐτοὶ ὅλοι ἑνώνονται στὸ Ἄκ-Κιοπροὺ μὲ τὸν     Ἐγκιουριού Σοὺ κι ἐκβάλλουν στὸν Σαγγάριο.
 

Στοὺς χριστιανικοὺς χρόνους ἦταν μία ἀπ᾿ τὶς πρῶτες μητροπόλεις, μὲ τίτλο μητροπολίτη: «Ὁ Ἀγκύρας ὑπέρτιμος κι ἔξαρχος πάσης Γαλατίας». Στοὺς πρώτους αἰῶνες τοῦ χριστιανισμοῦ «πρώτη καὶ μεγίστη τῶν Γαλατῶν πόλις», ἀποτέλεσε τὸ κέντρο ἔντονης χριστιανικῆς ζωῆς, μὲ δύο τοπικὲς συνόδους, τὴ μία τὸ 314 καὶ τὴν ἄλλη τὸ 358 μ.Χ. Γιὰ τοὺς λόγους αὐτοὺς δὲν εἶναι τυχαῖο τὸ ὅτι ἐδῶ δίδαξαν οἱ ἀπόστολοι Παῦλος, Πέτρος κι Ἀνδρέας. Ὁ Παῦλος δυὸ φορὲς «διῆλθε τὴν Γαλατικὴν χώραν καὶ Φρυγίαν στηρίζων πάντας τοὺς μαθητάς», καὶ τὸ 57 μ.Χ. ὁ ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν ἀπηύθυνε τὴ γνωστὴ πρὸς τοὺς Γαλάτες ἐπιστολή του.
 

Ἀπ᾿ τοὺς Ρωμαίους, μ᾿ ἐνδιάμεση κατοχὴ ἀπ᾿ τοὺς Ἄραβες, πέρασε ἡ Ἄγκυρα στοὺς Βυζαντινοὺς κι ἀπ᾿ τὸ 1362 μ.Χ. ὑποτάχθηκε στὸν Σουλτᾶνο Μουρὰτ Α' τῶν Ὀσμανιδῶν. Ἀπὸ τότε ἡ Ἄγκυρα ἄρχισε νὰ παρακμάζει.

 

Ἀναπαράσταση τῆς Ἄγκυρας - Πηγή: https://prosemenov.ru/el/naselenie-ankara-stolica-turcii-obrazovanie-i-nauka/https://prosemenov.ru/el/naselenie-ankara-stolica-turcii-obrazovanie-i-nauka/

Στὶς 29 Αὐγούστου 1916, ἔχοντας προηγηθεῖ ἡ ἐξόντωση τῶν Ἀρμενίων τῆς πόλης, οἱ Τοῦρκοι ἔβαλαν φωτιὰ στὴ πόλη γιὰ νὰ κάψουν τὴν Ἑλληνικὴ καὶ τὴν ἀρμενικὴ συνοικία καὶ γιὰ νὰ μὴ φανοῦν οἱ σκοποί τους ἄφησαν νὰ καοῦν μερικὰ τουρκικὰ σπίτια. Μετὰ τὴν πυρκαγιά, ἦταν πιὰ ὁλοφάνερο πὼς ἡ ἔχθρα καὶ τὸ μῖσος τῶν Τούρκων εἶχαν στραφεῖ ἐναντίον τῆς ρωμιοσύνης. Οἱ Ἕλληνες λούφαξαν στὰ σπίτια τους. Σταμάτησε κάθε κοινωνικὴ ἐκδήλωση, ἔπαυσαν ν᾿ ἀνεβαίνουν στ᾿ ἀμπέλια, φρόντιζαν νὰ ζοῦν στὴν ἀφάνεια, ὡς τὴν ἀνακωχή.

Ἄγκυρα (1910) - Πηγή: https://eranistis.net/wordpress/2019/07/17/ἱστορικές-ἀπεικονίσεις/

Μετὰ τὴν ἧττα τῆς Τουρκίας, στὸν Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οἱ Ἕλληνες ἀναθάρρησαν πάλι, ἀπόκτησαν καὶ κάποια παρρησία ποὺ τὴν πλήρωσαν ἀργότερα. Νόμισαν πὼς ἡ Τουρκία εἶχε «πεθάνει» καὶ μοναχὰ ἡ ταφόπετρά της ἔμενε νὰ στηθεῖ. Δὲν ἄργησε ὅμως νὰ ξεσπάσει ἡ λαίλαπα τοῦ ἑλληνοτουρκικοῦ πολέμου μὲ τὰ γνωστὰ ἀποτελέσματα. Οἱ Ἕλληνες παγιδεύτηκαν ξανά, χειρότερα αὐτὴ τὴ φορὰ γιατί τοὺς βάρυνε καὶ ἡ διαγωγή τους γιὰ τὴν ἧττα τῆς Τουρκίας. Ἀκολούθησαν δημεύσεις, ἐξορίες, κάπου - κάπου ἐκτελέσεις. Οἱ ἄντρες ζούσανε πιὸ πολὺ στοὺς κρυψῶνες τῶν σπιτιῶν τους, ὥσπου νὰ τοὺς ἀνακαλύψουν οἱ Τοῦρκοι, παρὰ μὲ τὴν οἰκογένειά τους. Τὸ 1923 ὅλοι οἱ Ἕλληνες τῆς Ἄγκυρας ἦρθαν ὡς πρόσφυγες στὴν Ἑλλάδα.

Κειμήλια Μικρασιατῶν Προσφύγων: Χρυσοκέντητος ἐνεπίγραφος ἐπιτάφιος, εργασμένος ἀπὸ τὴ φημισμένη κεντήστρα Δεσποινέτα τὸ 1682, μὲ προορισμὸ τὸν μητροπολιτικὸ ναὸ τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας στὴν Ἄγκυρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας (σήμερα στὸ Μουσεῖο Μπενάκη).

Ἀπὸ τὸ 1923 ἡ Ἄγκυρα εἶναι πρωτεύουσα τοῦ Τουρκικοῦ κράτους, κάτι ποὺ ἀποτελεῖ ἱστορικὴ ἀδικία γιατί δὲν ἔχει ἱδρυθεῖ ἀπὸ Τούρκους, ἀλλὰ ἀπὸ Ἕλληνες καὶ δὲν τοὺς ἀνήκει. Θὰ ἔρθει ὅμως ἡ μέρα ποὺ θὰ ἀποκατασταθεῖ αὐτὴ ἡ ἀδικία καὶ ἡ Ἄγκυρα θὰ ἐπιστρέψει καὶ πάλι στὴν ἀγκαλιὰ τῆς μάνας Ἑλλάδας.

Ἄγκυρα τῆς Ἑλλάδος

Φρύγων[1] ὦ! πόλη σπουδαία,
σὺ ἀπ᾿ τὰ χρόνια τ᾿ ἀρχαῖα.
Μάνας Ἑλλάδος βλαστάρι,
τῆς Μικρασίας καμάρι.

Πόλη (μεγάλων) Ἁγίων μαρτύρων[2]
τῆς Ἐκκλησίας φωστήρων.
Σὺ Ρωμανίας τὸ κάστρο.
Ὦ! Μικρασίας μας ἄστρο.

Ἄγκυρα σὺ τῆς ἐλπίδας,.
τῆς δοξασμένης Πατρίδας.
Ἤσουν, στὴν ἔρημο, δᾶδα!
Ἄγκυρα ἴσον Ἑλλάδα!

Φλόγες φωτιᾶς, ἄχ! σὲ κάψαν[3]!
τοῦτες ποὺ Τοῦρκοι ἀνάψαν.
Ὅλη τὴ δόξα σου, (Ἄγκυρα,) θάψαν,
ὅμως ποιῶν μᾶς[4] τὰ μάτια ἐκλάψαν;

Πρώτη τῶν Τούρκων πιὰ πόλη.
Δύστυχη κόρη[5], σὲ ξέχασαν ὅλοι!
Στέκουν τ᾿ ἀρχαῖα (μνημεῖα) σου δᾶδα,
λένε πὼς πάντοτε θὰ ᾿σαι Ἑλλάδα!

Ὅσο κι ἂν χῶμα σου κάψαν,
σπόρος, ποὺ Ἕλληνες θάψαν,
μέρα Μαγιοῦ φωτεινὴ θὰ βλαστήσει,
κρίνος λευκὸς λευτεριᾶς θὰ ἀνθίσει.

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
Μαθήτρια Γ' Λυκείου
20 Νοεμβρίου 2021

Παραπομπές:

[1] Φρύγες ἢ Βρύγες: μακεδονικὸ (αὐτονόητα Ἑλληνικὸ) βασιλικὸ γένος ποὺ μετανάστευσε στὴ Μικρὰ Ἀσία. Πρῶτος βασιλιᾶς των Φρύγων ἦταν ὁ Γόρδιος. (Πηγή: el.wikipedia.org)
[2] Ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυρας Κλήμης Ἐπίσκοπος Ἄγκυρας, ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυρας Θεόδοτος, ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυρας Πρεσβύτερος Βασίλειος...
[3] Ἡ καταστροφὴ τῆς Ἄγκυρας ἀπὸ τοὺς Τούρκους στὶς 29 Αὐγούστου τοῦ 1916. (Πηγή: Εὐδοκία Επέογλου-Μπακαλάκη, Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὴ ζωὴ στὴν Ἄγκυρα, Βάνιας, 1997)
[4] Ποιῶν,Ποιών ἀπὸ ἐμᾶς.
[5] Κόρη τῆς μάνας Ἑλλάδας

Πηγές:

1. Εὐδοκία Επέογλου-Μπακαλάκη, Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὴ ζωὴ στὴν Ἄγκυρα, ἐκδόσεις Βάνιας, 1997.
2. Κέντρο Μικρασιατικῶν σπουδῶν, Ἡ Ἔξοδος, τόμος Β', μαρτυρίες ἀπὸ τὶς ἐπαρχίες τῆς κεντρικῆς  νότιας Μικρασίας, εἰσαγωγή - ἐποπτεία: Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη, ἐπιμέλεια: Γιάννη Μουρέλου, Ἀθήνα 2004, σελ 374.
3. https://el.wikipedia.org/wiki/Ἄγκυρα / Ἄγκυρα
4. https://el.wikipedia.org/wiki/Αρχαία Άγκυρα / Ἀρχαία Ἄγκυρα

«Πᾶνος»