Τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου
Ἔνδον τρέφει σε Γαβριὴλ ναοῦ, Κόρη,
Ἥξει δὲ μικρὸν καὶ τὸ Χαῖρέ σοι λέξων.
Βῆ ἱερὸν Μαρίη τέμενος παρὰ εἰκάδι πρώτῃ.
Ἡ εὐσεβὴς Ἄννα σύζυγος τοῦ Ἰωακείμ, πέρασε τὴν ζωή της χωρὶς νὰ μπορέσει νὰ τεκνοποιήσει, καθὼς ἦταν στείρα. Μαζὶ μὲ τὸν Ἰωακεὶμ προσευχόταν θερμὰ στὸν Θεὸ νὰ τὴν ἀξιώσει νὰ φέρει στὸν κόσμο ἕνα παιδί, μὲ τὴν ὑπόσχεση ὅτι θὰ ἀφιέρωνε τὸ τέκνο της σὲ Αὐτόν.
Πράγματι, ὁ Πανάγαθος Θεὸς ὄχι μόνο τῆς χάρισε ἕνα παιδί, ἀλλὰ τὴν ἀξίωσε νὰ φέρει στὸν κόσμο τὴν γυναίκα ποὺ θὰ γεννοῦσε τὸν Μεσσία, τὸν Σωτήρα μας Ἰησοῦ Χριστό.
Ὅταν ἡ Παναγία ἔγινε τριῶν χρόνων, σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, ἡ Ἄννα καὶ ὁ Ἰωακείμ, κρατώντας τὴν ὑπόσχεσή τους, τὴν ὁδήγησαν στὸ Ναὸ καὶ τὴν παρέδωσαν στὸν ἀρχιερέα Ζαχαρία. Ὁ ἀρχιερέας παρέλαβε τὴν Παρθένο Μαρία καὶ τὴν ὁδήγησε στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων, ὅπου δὲν ἔμπαινε κανεὶς ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἴδιο, ἐπειδὴ γνώριζε ἔπειτα ἀπὸ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ τὸ μελλοντικὸ ρόλο τῆς Ἁγίας κόρης στὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Κυρίου.
Στὰ ἐνδότερά του Ναοῦ ἡ Παρθένος Μαρία ἔμεινε δώδεκα χρόνια. Ὅλο αὐτὸ τὸ διάστημα ὁ ἀρχάγγελος Γαβριὴλ προμήθευε τὴν Παναγία μὲ τροφὴ οὐράνια. Ἐξῆλθε ἀπὸ τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων, ὅταν ἔφθασε ἡ ὥρα τοῦ Θείου Εὐαγγελισμοῦ.
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ’.
Σήμερον τῆς εὐδοκίας Θεοῦ τὸ προοίμιον, καὶ τῆς τῶν ἀνθρώπων σωτηρίας ἡ προκήρυξις· ἐν Ναῷ τοῦ Θεοῦ, τρανῶς ἡ Παρθένος δείκνυται, καὶ τὸν Χριστὸν τοῖς πᾶσι προκαταγγέλεται. Αὐτῇ καὶ ἡμεῖς, μεγαλοφώνως βοήσωμεν· χαῖρε τῆς οἰκονομίας, τοῦ Κτίστου ἡ ἐκπλήρωσης.
Κοντάκιον. Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεῖς ἐν τῷ Σταυρῷ.
Ὁ καθαρώτατος ναὸς τοῦ Σωτῆρος, ἡ πολυτίμητος παστὰς καὶ Παρθένος, τὸ ἱερὸν θησαύρισμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, σήμερον εἰσάγεται, ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου, τὴν χάριν συνεισάγουσα, τὴν ἐν Πνευματι θείῳ· ἣν ἀνυμνοῦσιν Ἄγγελοι Θεοῦ. Αὕτη ὑπάρχει σκηνὴ ἐπουράνιος.
Μεγαλυνάριον.
Ἔνδον τῶν ἀδύτων, ἐν τῷ Ναῷ, ἡ τῷ Θεῷ Λόγῳ, ἐκλεχθεῖσα πρὸ γενεῶν, ἀφιερωθεῖσα, τὴν οἴκησιν ποιεῖται, ἡ Πάναγνος Παρθένος, ἣν μεγαλύνομεν.
Όσιος Προκόπιος της Βιάτκα ο δια Χριστόν σαλός
Ο Όσιος Προκόπιος γεννήθηκε το 1568 μ.Χ. στο χωριό Κοριανκισκόι στη Ρωσική πόλη Βιάτκα. Σε ηλικία 12 χρονών, όταν χτυπήθηκε από ένα κεραυνό που τον άφησε αναίσθητο και σε πολύ κακή κατάσταση, τον πήγαν στον ηγούμενο της μονής της Κοίμησης της Θεοτόκου μετέπειτα Άγιο Τρύφωνα (βλέπε 8 Οκτωβρίου), ο οποίος προσευχήθηκε και τον γιάτρεψε. Το γεγονός τον συγκίνησε και έτσι πήγε σε ένα γειτονικό χωριό, οπού υπηρέτησε τον εκεί ναό της Αγίας Αικατερίνης κοντά στον Άγιο Ιλαρίωνα.
Οι γονείς του, Μάξιμος και Ειρήνη ήταν φτωχοί αγρότες και μόλις ο Προκόπιος έφτασε στην ηλικία των 20 χρόνων, θέλησαν να τον παντρέψουν με μια κοπέλα της αρεσκείας τους. Ο άγιος θέλοντας να αποφύγει τον γάμο έφυγε για την πόλη Βιάτκα, οπού έκανε τον τρελό. Αργότερα αποφάσισε να υποδυθεί τη δια Χριστόν σαλότητα και έτσι άρχισε να τριγυρνά στους δρόμους ημίγυμνος και να κοιμάται οπουδήποτε έκτος από κρεβάτι. Σταμάτησε να μιλά και συνεννοούνταν με τους άλλους μόνο με νοήματα ή σημάδια που έκανε με τα χέρια του. Μιλούσε μόνο με τον πνευμα¬τικό του πατέρα, ιερέα Ιωάννη του ναού της Αναλήψεως, που ήταν και ο μόνος που γνώριζε για την άσκηση του, εξάλλου ήταν και ο μόνος που τον είχε ακούσει να μιλάει. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Προκόπιος εξομολογούνταν και κοινωνούσε κάθε Κυριακή απαραίτητα.
Όταν του έδιναν κάποιο ρούχο για να κρύβει τη γύμνια του ή για να ζεσταίνεται, το φόραγε για λίγο δείχνοντας υπακοή και ακολούθως το έδινε σε κάποιον φτωχό. Συνήθιζε να επισκέπτεται τα νοσοκομεία και αν έβλεπε κάποιον που θα γινόταν καλά, έβαζε φωτιά στα σκεπάσματά του, ενώ αν πρόβλεπε ότι κάποιος δε θα γιατρευόταν τον τύλιγε στα σεντόνια του, θέλοντας να του υπενθυμίσει τα σάβανά του για να μετανοήσει όσο είχε ακόμα καιρό. Έκανε αρκετές προβλέψεις με διάφορα προφητικά σημάδια, οι οποίες πάντοτε πραγματοποιούνταν. Κάποτε πριν ξεσπάσει μια μεγάλη πυρκαγιά πήγαινε στο καμπαναριό ενός ναού και για μια εβδομάδα κτυπούσε το συναγερμό της πυρκαγιάς.
Άλλη φορά πήγε στο γραφείο του αστυνομικού διευθυντή της περιοχής και αφού πήρε το πηλίκιό του το φόρεσε στο δικό του κεφάλι. Ο διοικητής που τον γνώριζε, αστειευόμενος του πρότεινε και τη θέση του στο γραφείο. Ο Προκόπιος αφού τον πήρε από το χέρι τον οδήγησε στο τμήμα με τα κελιά των φυλακισμένων. Σε μια εβδομάδα ο Τσάρος έστειλε διαταγή να συλληφθεί ο διοικητής για κάποιο παράπτωμά του.
Ο επόμενος διοικητής της πόλης και η σύζυγός του τον ευλαβούνταν πολύ και τον πήραν σπίτι τους. Εκεί τον έπλυναν και τον έντυσαν με καθαρά ρούχα. Ο Όσιος βλέποντας την καλή τους προαίρεση δέχτηκε την φιλοξενία τους, αλλά σε λίγες μέρες ξαναβγήκε στους δρόμους , όπου κυλίστηκε στις λάσπες έσκισε τα καινούρια του ρούχα και συνέχισε να ζει όπως προηγουμένως.
Άλλοτε πήγε στον ναό του Τιμίου Προδρόμου, σε μια γειτονική πόλη κι έπιασε από το μπράτσο ένα νεαρό ονόματι Κορνήλιο την ώρα που έψαλλε και τον έσυρε με βία μπροστά από την Ωραία Πύλη στο Ιερό. Μετά από έξι χρόνια ο νεαρός αυτός χειροτονήθηκε ιερέας.
Έτσι έζησε με την άσκηση της σαλότητας για 30 χρόνια, μέχρι την ειρηνική κοίμησή του στις 21 Δεκεμβρίου 1627 μ. Χ. Ενταφιάστηκε στο μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της πόλης Βιάτκα, όπου τα λείψανά του βρίσκονται μέχρι σήμερα. Μετά την 3η Μαρτίου 1666 μ.Χ. άρχισε να γίνεται πιο γνωστός όταν θεράπευσε κάποια Μάρθα η οποία υπέφερε από κάποια σοβαρή ασθένεια και στην οποία ο άγιος είχε εμφανιστεί σε όραμα.
Ο βίος του Οσίου γράφτηκε στο τέλος του 17ου αιώνα μ.Χ.
Οι γονείς του, Μάξιμος και Ειρήνη ήταν φτωχοί αγρότες και μόλις ο Προκόπιος έφτασε στην ηλικία των 20 χρόνων, θέλησαν να τον παντρέψουν με μια κοπέλα της αρεσκείας τους. Ο άγιος θέλοντας να αποφύγει τον γάμο έφυγε για την πόλη Βιάτκα, οπού έκανε τον τρελό. Αργότερα αποφάσισε να υποδυθεί τη δια Χριστόν σαλότητα και έτσι άρχισε να τριγυρνά στους δρόμους ημίγυμνος και να κοιμάται οπουδήποτε έκτος από κρεβάτι. Σταμάτησε να μιλά και συνεννοούνταν με τους άλλους μόνο με νοήματα ή σημάδια που έκανε με τα χέρια του. Μιλούσε μόνο με τον πνευμα¬τικό του πατέρα, ιερέα Ιωάννη του ναού της Αναλήψεως, που ήταν και ο μόνος που γνώριζε για την άσκηση του, εξάλλου ήταν και ο μόνος που τον είχε ακούσει να μιλάει. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Προκόπιος εξομολογούνταν και κοινωνούσε κάθε Κυριακή απαραίτητα.
Όταν του έδιναν κάποιο ρούχο για να κρύβει τη γύμνια του ή για να ζεσταίνεται, το φόραγε για λίγο δείχνοντας υπακοή και ακολούθως το έδινε σε κάποιον φτωχό. Συνήθιζε να επισκέπτεται τα νοσοκομεία και αν έβλεπε κάποιον που θα γινόταν καλά, έβαζε φωτιά στα σκεπάσματά του, ενώ αν πρόβλεπε ότι κάποιος δε θα γιατρευόταν τον τύλιγε στα σεντόνια του, θέλοντας να του υπενθυμίσει τα σάβανά του για να μετανοήσει όσο είχε ακόμα καιρό. Έκανε αρκετές προβλέψεις με διάφορα προφητικά σημάδια, οι οποίες πάντοτε πραγματοποιούνταν. Κάποτε πριν ξεσπάσει μια μεγάλη πυρκαγιά πήγαινε στο καμπαναριό ενός ναού και για μια εβδομάδα κτυπούσε το συναγερμό της πυρκαγιάς.
Άλλη φορά πήγε στο γραφείο του αστυνομικού διευθυντή της περιοχής και αφού πήρε το πηλίκιό του το φόρεσε στο δικό του κεφάλι. Ο διοικητής που τον γνώριζε, αστειευόμενος του πρότεινε και τη θέση του στο γραφείο. Ο Προκόπιος αφού τον πήρε από το χέρι τον οδήγησε στο τμήμα με τα κελιά των φυλακισμένων. Σε μια εβδομάδα ο Τσάρος έστειλε διαταγή να συλληφθεί ο διοικητής για κάποιο παράπτωμά του.
Ο επόμενος διοικητής της πόλης και η σύζυγός του τον ευλαβούνταν πολύ και τον πήραν σπίτι τους. Εκεί τον έπλυναν και τον έντυσαν με καθαρά ρούχα. Ο Όσιος βλέποντας την καλή τους προαίρεση δέχτηκε την φιλοξενία τους, αλλά σε λίγες μέρες ξαναβγήκε στους δρόμους , όπου κυλίστηκε στις λάσπες έσκισε τα καινούρια του ρούχα και συνέχισε να ζει όπως προηγουμένως.
Άλλοτε πήγε στον ναό του Τιμίου Προδρόμου, σε μια γειτονική πόλη κι έπιασε από το μπράτσο ένα νεαρό ονόματι Κορνήλιο την ώρα που έψαλλε και τον έσυρε με βία μπροστά από την Ωραία Πύλη στο Ιερό. Μετά από έξι χρόνια ο νεαρός αυτός χειροτονήθηκε ιερέας.
Έτσι έζησε με την άσκηση της σαλότητας για 30 χρόνια, μέχρι την ειρηνική κοίμησή του στις 21 Δεκεμβρίου 1627 μ. Χ. Ενταφιάστηκε στο μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της πόλης Βιάτκα, όπου τα λείψανά του βρίσκονται μέχρι σήμερα. Μετά την 3η Μαρτίου 1666 μ.Χ. άρχισε να γίνεται πιο γνωστός όταν θεράπευσε κάποια Μάρθα η οποία υπέφερε από κάποια σοβαρή ασθένεια και στην οποία ο άγιος είχε εμφανιστεί σε όραμα.
Ο βίος του Οσίου γράφτηκε στο τέλος του 17ου αιώνα μ.Χ.
Σύναξη της Παναγίας Χαβιαράς στην Βέροια
Ο Ιερός Ναός της Παναγίας Χαβιαράς είναι τρίκλιτη βασιλική του 15ου αιώνα μ.Χ. Διατηρούνται το ιερό και ο δυτικός τοίχος του κυρίως ναού. Τη σημερινή μορφή έλαβε ο ναός το 16ο αιώνα μ.Χ. με την κατασκευή των δύο κιονοστοιχιών. Στη φάση ίδρυσης του ανήκουν οι τοιχογραφίες που κοσμούν τον ανατολικό τοίχο του ιερού. Η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας στο νάρθηκα έγινε το έτος 1497/8 μ.Χ. Μερικές τοιχογραφίες στην πρόθεση χρονολογούνται πιθανώς στο 16ο αιώνα μ.Χ.
Σύναξη της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό
Στην Αμοργό, πάνω σ’ ένα γκρεμό 300 μέτρων με θέα τη θάλασσα, δεσπόζει σαν λευκό περιστέρι το ιστορικό και ξακουστό μοναστήρι της Παναγίας Χοζοβιώτισσας που τιμάται στα Εισόδια της Θεοτόκου.
Κτίστηκε το 1088 μ.Χ. από το βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό σύμφωνα με επιγραφή της Ι. Μονής και με τα πατριαρχικά σιγίλια Ιερεμίου Β΄ (1583 μ.Χ.) και Τιμοθέου Β΄ (1613 μ.Χ.).
Για τον τρόπο άφιξης της εικόνας στην Αμοργό υπάρχουν δύο παραδόσεις: Η πρώτη λεει ότι η εικόνα βρέθηκε μέσα σε μια βάρκα εκεί ακριβώς που είναι κτισμένο το σημερινό μοναστήρι. Λέγεται ότι την εικόνα τοποθέτησε μια ευσεβής κυρία μέσα σε βάρκα από την πόλη Χόζοβα της Παλαιστίνης και την άφησε να ταξιδέψει μόνη της στην θάλασσα, για να γλιτώσει από τα χέρια των εικονομάχων.
Η δεύτερη εκδοχή λέει ότι τη θαυματουργική εικόνα έφεραν στην Αμοργό μοναχοί από το μοναστήρι του Χοτζεβά της Παλαιστίνης, που βρίσκεται κοντά στην Ιεριχώ, οι οποίοι έφυγαν λόγω των διωγμών από τους εικονομάχους.
Περνώντας από την Κύπρο οι μοναχοί έπεσαν πάνω σε ληστές που βεβήλωσαν, έσχισαν στα δύο και έριξαν στη θάλασσα την εικόνα. Τα δύο τεμάχια ήρθαν με θαυματουργικό τρόπο κάτω από το βράχο της Αμοργού κι ενώθηκαν μόνα τους χωρίς να διακρίνεται τίποτε. Άλλοι λένε ότι συγκολλήθηκαν από τους μοναχούς που συνέχισαν το ταξίδι τους, έφτασαν στην Αμοργό και έκτισαν το μοναστήρι στον τόπο που τους υπέδειξε η Παναγία. Μάρτυρας για τον τόπο αυτό ήταν η σμίλη, που για αιώνες βρισκόταν σφηνωμένη στο βράχο και έπεσε το 1952 μ.Χ.
Η Ι. Μονή ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Θήρας, Αμοργού και Νήσων.
Κτίστηκε το 1088 μ.Χ. από το βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό σύμφωνα με επιγραφή της Ι. Μονής και με τα πατριαρχικά σιγίλια Ιερεμίου Β΄ (1583 μ.Χ.) και Τιμοθέου Β΄ (1613 μ.Χ.).
Για τον τρόπο άφιξης της εικόνας στην Αμοργό υπάρχουν δύο παραδόσεις: Η πρώτη λεει ότι η εικόνα βρέθηκε μέσα σε μια βάρκα εκεί ακριβώς που είναι κτισμένο το σημερινό μοναστήρι. Λέγεται ότι την εικόνα τοποθέτησε μια ευσεβής κυρία μέσα σε βάρκα από την πόλη Χόζοβα της Παλαιστίνης και την άφησε να ταξιδέψει μόνη της στην θάλασσα, για να γλιτώσει από τα χέρια των εικονομάχων.
Η δεύτερη εκδοχή λέει ότι τη θαυματουργική εικόνα έφεραν στην Αμοργό μοναχοί από το μοναστήρι του Χοτζεβά της Παλαιστίνης, που βρίσκεται κοντά στην Ιεριχώ, οι οποίοι έφυγαν λόγω των διωγμών από τους εικονομάχους.
Περνώντας από την Κύπρο οι μοναχοί έπεσαν πάνω σε ληστές που βεβήλωσαν, έσχισαν στα δύο και έριξαν στη θάλασσα την εικόνα. Τα δύο τεμάχια ήρθαν με θαυματουργικό τρόπο κάτω από το βράχο της Αμοργού κι ενώθηκαν μόνα τους χωρίς να διακρίνεται τίποτε. Άλλοι λένε ότι συγκολλήθηκαν από τους μοναχούς που συνέχισαν το ταξίδι τους, έφτασαν στην Αμοργό και έκτισαν το μοναστήρι στον τόπο που τους υπέδειξε η Παναγία. Μάρτυρας για τον τόπο αυτό ήταν η σμίλη, που για αιώνες βρισκόταν σφηνωμένη στο βράχο και έπεσε το 1952 μ.Χ.
Η Ι. Μονή ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Θήρας, Αμοργού και Νήσων.
Σύναξη της Παναγίας της Οδηγήτριας στην Κίμωλο
H Παναγία η Οδηγήτρια είναι ο μητροπολιτικός ναός της Κιμώλου. Η ανέγερσή της έγινε μεταξύ των ετών 1867 και 1874 μ.Χ. και αποτελεί την δεύτερη μητροπολιτική εκκλησία του νησιού. Η πρώτη έχει εγκαταλειφθεί και βρισκόταν μέσα στο Κάστρο.
Στον Ναό της Παναγίας, που γιορτάζει στα Εισόδια της Θεοτόκου, είναι ενθρονισμένη η Εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, του 15ου μ.Χ. αιώνα, και πιθανότατα προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη ή τη Θεσσαλονίκη.
Στον Ναό της Παναγίας, που γιορτάζει στα Εισόδια της Θεοτόκου, είναι ενθρονισμένη η Εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, του 15ου μ.Χ. αιώνα, και πιθανότατα προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη ή τη Θεσσαλονίκη.
Σύναξη της Παναγίας της Μαλτέζας στην Σαντορίνη
Η Παναγία η Μαλτέζα (ή Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου) πήρε το όνομά της από εικόνα που βρέθηκε στη θάλασσα κοντά στην Μάλτα. Σύμφωνα με την παράδοση, σε ένα ταξίδι από τη Σαντορίνη στην Μάλτα, για μεταφορά βινσάντο, ο Μεροβιγλιανός καπετάνιος Θεόδωρος Μπορλής, σπρωγμένος από όνειρο με την Παναγία, μάζεψε την εικόνα Της από την θάλασσα και την έφερε στο Ημεροβίγλι όπου και έκτισε την εκκλησία προς χάρη Της. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της έχει παραστάσεις από την Παλαιά Διαθήκη. Η αρχική εκκλησία της Παναγίας της Μαλτέζας ήταν του 19ου αιώνα μ.Χ., καταστράφηκε, όμως, με τον σεισμό του 1956 μ.Χ. και στην θέση της οικοδομήθηκε νέος ναός.
Σύναξη της Παναγίας της Κουνίστρας στην Σκιάθο
Το μοναστήρι της Παναγίας της Κουνίστρας ιδρύθηκε τον 17ο μ.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε κρεμασμένη σε ένα πεύκο και κουνιόταν. Από εκεί βγήκε και η ονομασία «Κουνίστρα».
Η Παναγία η Κουνίστρα είναι η πολιούχος της Σκιάθου. Η ομώνυμη εικόνα της βρίσκεται στο μητροπολιτικό ναό της Σκιάθου και κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου, οργανώνεται μεγάλο πανηγύρι. Κάθε προσκυνητής εντυπωσιάζεται από το ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο του ναού, καθώς και από τις εξαιρετικές αγιογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν σε δύο διαφορετικές ιστορικές περιόδου, το 1741 μ.Χ. και το 1805 μ.Χ.
Ποίημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Στην Παναγία την Κουνίστρα
Εις όλην την Χριστιανοσύνη
μια είναι μόνη Παναγία αγνή,
κόρη παιδίσκη, Άσμα των Άσμάτων,
χωρίς Χριστόν, θείο παιδί, στά χέρια,
και τρεφομένη με αγγέλων άρτον!..
Εσύ' σαι η μόνη Παναγία Κουνίστρα,
που εφανερώθης στης Σκιάθου το νησί,
εις δένδρον πεύκου επάνω καθημένη,
κ' αιωρουμένη εις τερπνήν αιώραν,
όπως αι κορασίδες συνηθίζουν...
Εφανερώθης, κι όλος ο λαός
μετά θυμιαμάτων και λαμπάδων
εν θεία λιτανεία σε παρέπεμψε -
κ' εσήκωσεν ωραίον λευκόν ναόν,
που με πιατάκια ελληνικά σου στόλισε!..
Κι όλος ο ήλιος έλαμπεν εις τον ναόν σου,
και φως τον πλημμυρούσε μαργαρώδες,
όλα τ' άστέρια εφεγγοβολούσαν,
και η σελήνη εχάιδευε γλυκά
τα απλά της εκκλησίας σου καντιλάκια !..
Κ' είδες, η Κόρη, του λαού την πίστιν,
είδες και την πτωχείαν κ' ευσπλαχνίσθης,
όπως το πάλαι είχε σπλαχνισθή ο Υιός σου
τους προγόνους του ίδιου του λαού,
ως πρόβατα μη έχοντα ποιμένα...
Κι άρχισες να γιατρεύης τους αρρώστους
και να γιατρεύης τους δαιμονισμένους -
που ήρχετο ώρα κ' εις τους τοίχους εχτυπώντο
με φοβερόν συγκλονισμόν -
κι άρχισες, θεία, να θαυματουργής!..
Κ' η χάρη σου ξαπλώθηχε ως τα πέρατα
του ειρηνικού νησιού της Σκιάθου -
ω Παναγιά μου, κόρη πάναγνη, καλή!
...Κ' ίσως να φτάση κι ως εμένα και ν' απλώση
γαλήνη στην ψυχή μου, την αμαρτωλή...
Η Παναγία η Κουνίστρα είναι η πολιούχος της Σκιάθου. Η ομώνυμη εικόνα της βρίσκεται στο μητροπολιτικό ναό της Σκιάθου και κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου, οργανώνεται μεγάλο πανηγύρι. Κάθε προσκυνητής εντυπωσιάζεται από το ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο του ναού, καθώς και από τις εξαιρετικές αγιογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν σε δύο διαφορετικές ιστορικές περιόδου, το 1741 μ.Χ. και το 1805 μ.Χ.
Ποίημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Στην Παναγία την Κουνίστρα
Εις όλην την Χριστιανοσύνη
μια είναι μόνη Παναγία αγνή,
κόρη παιδίσκη, Άσμα των Άσμάτων,
χωρίς Χριστόν, θείο παιδί, στά χέρια,
και τρεφομένη με αγγέλων άρτον!..
Εσύ' σαι η μόνη Παναγία Κουνίστρα,
που εφανερώθης στης Σκιάθου το νησί,
εις δένδρον πεύκου επάνω καθημένη,
κ' αιωρουμένη εις τερπνήν αιώραν,
όπως αι κορασίδες συνηθίζουν...
Εφανερώθης, κι όλος ο λαός
μετά θυμιαμάτων και λαμπάδων
εν θεία λιτανεία σε παρέπεμψε -
κ' εσήκωσεν ωραίον λευκόν ναόν,
που με πιατάκια ελληνικά σου στόλισε!..
Κι όλος ο ήλιος έλαμπεν εις τον ναόν σου,
και φως τον πλημμυρούσε μαργαρώδες,
όλα τ' άστέρια εφεγγοβολούσαν,
και η σελήνη εχάιδευε γλυκά
τα απλά της εκκλησίας σου καντιλάκια !..
Κ' είδες, η Κόρη, του λαού την πίστιν,
είδες και την πτωχείαν κ' ευσπλαχνίσθης,
όπως το πάλαι είχε σπλαχνισθή ο Υιός σου
τους προγόνους του ίδιου του λαού,
ως πρόβατα μη έχοντα ποιμένα...
Κι άρχισες να γιατρεύης τους αρρώστους
και να γιατρεύης τους δαιμονισμένους -
που ήρχετο ώρα κ' εις τους τοίχους εχτυπώντο
με φοβερόν συγκλονισμόν -
κι άρχισες, θεία, να θαυματουργής!..
Κ' η χάρη σου ξαπλώθηχε ως τα πέρατα
του ειρηνικού νησιού της Σκιάθου -
ω Παναγιά μου, κόρη πάναγνη, καλή!
...Κ' ίσως να φτάση κι ως εμένα και ν' απλώση
γαλήνη στην ψυχή μου, την αμαρτωλή...
Σύναξη της Παναγίας στο Κακόβολο της Κύθνου
Δεν έχουμε λεπτομέρειες για το γεγονός.
Σύναξη της Παναγίας των Εισοδίων (του Λαγκαδιού) στην Αγριλιά Θηρασιάς
Η εκκλησιά των Εισοδίων της Παναγίας, ή Παναγιά του Λαγκαδιού, βρίσκεται στην είσοδο του εγκαταλελειμμένου χωριού της Αγριλιάς, στο νοτιοδυτικό μέρος του νησιού της Θηρασιάς.
Χτισμένη το 1887 μ.Χ., ξεχωρίζει για τον ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και διακοσμητικό της πλούτο. Είναι πολύ ψηλή, σε αντίθεση με τις εκκλησιές των Κυκλάδων. Έχει τρεις εισόδους και στην κεντρική, σε μαρμάρινη πλάκα αναγράφεται το όνομα της εκκλησίας. Ο τρούλος στηρίζεται σε τέσσερις κολώνες, στις βάσεις των οποίων βρίσκονται γελαστοί άγγελοι. Ψηλά, κοντά στον τρούλο, τέσσερις δικέφαλοι αετοί βρίσκονται ανάμεσα στα παράθυρα. Στο κέντρο του ναού κρέμεται ένας ρώσικος πολυέλαιος, τάμα ενός ναυτικού που η Παναγία τον έσωσε.
Χτισμένη το 1887 μ.Χ., ξεχωρίζει για τον ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και διακοσμητικό της πλούτο. Είναι πολύ ψηλή, σε αντίθεση με τις εκκλησιές των Κυκλάδων. Έχει τρεις εισόδους και στην κεντρική, σε μαρμάρινη πλάκα αναγράφεται το όνομα της εκκλησίας. Ο τρούλος στηρίζεται σε τέσσερις κολώνες, στις βάσεις των οποίων βρίσκονται γελαστοί άγγελοι. Ψηλά, κοντά στον τρούλο, τέσσερις δικέφαλοι αετοί βρίσκονται ανάμεσα στα παράθυρα. Στο κέντρο του ναού κρέμεται ένας ρώσικος πολυέλαιος, τάμα ενός ναυτικού που η Παναγία τον έσωσε.
Σύναξη της Παναγιάς της Εικοσιφοίνισσας
Για την εορτή της Παναγιάς της Εικοσιφοίνισσας βλέπε στις 15 Αυγούστου.
Σύναξη της Παναγιάς της Καπνικαρέας στην Αθήνα
Καπνικαρέα ή Εκκλησία της Παναγίας Καπνικαρέας ονομάζεται μικρή, βυζαντινή εκκλησία που χρονολογείται από τον 11ο μ.Χ. αιώνα και η οποία βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Ερμού, τον εμπορικότερο δρόμο του ιστορικού κέντρου της πόλης. Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου και ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έτσι λοιπόν ονομάζεται «Ιερός Πανεπιστημιακός Ναός».
Ο αρχιτεκτονικός της ρυθμός είναι Βυζαντινός, σταυροειδής με τρούλο. Αναφέρεται ότι έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερης εκκλησίας την οποία είχε αναγείρει η Ευδοκία, Αθηναία σύζυγος του αυτοκράτορα Θεοδόσιου του Μικρού.
Η αρχική εκκλησία είχε χτιστεί με τη σειρά της (όπως συνηθιζόταν) πάνω στα θεμέλια αρχαίου ελληνικού ναού, αφιερωμένου σε γυναικεία θεότητα, πιθανότατα την Αθηνά ή την Δήμητρα. Στο ναό βρίσκονται ενσωματωμένα οικοδομικά στοιχεία όπως κίονες με ρωμαϊκά κιονόκρανα και εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές. Στη βόρεια πλευρά του ναού έχει προστεθεί παρεκλήσσι με τρούλο στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας.
Το όνομα της εκκλησίας θεωρείται ότι προέρχεται από αυτόν που την έκτισε, ο οποίος εισέπραττε ένα φόρο οικοδομών στα χρόνια του Βυζαντίου, τον καπνικό φόρο. Πιο παλιά είχε το όνομα Καμουχαρέα, από το όνομα των χρυσοΰφαντων υφασμάτων (καμουχάς) τα οποία πιθανότατα έφτιαχναν σε εργαστήρια στην περιοχή.
Κατά την Τουρκοκρατία ονομαζόταν εκκλησία της Βασιλοπούλας και του Πρέντζα. Το 1834 μ.Χ. υπήρξε σχέδιο κατεδάφισης του ναού το οποίο δεν εκτελέσθηκε με παρέμβαση του Λουδοβίκου της Βαυαρίας, του πατέρα του Όθωνα και του Μητροπολίτη Αθηνών Μισαήλ Α΄.
Ο Φώτης Κόντογλου έχει αγιογραφήσει την εικόνα της Πλατυτέρας στο Ιερό του Ναού.
Ο αρχιτεκτονικός της ρυθμός είναι Βυζαντινός, σταυροειδής με τρούλο. Αναφέρεται ότι έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερης εκκλησίας την οποία είχε αναγείρει η Ευδοκία, Αθηναία σύζυγος του αυτοκράτορα Θεοδόσιου του Μικρού.
Η αρχική εκκλησία είχε χτιστεί με τη σειρά της (όπως συνηθιζόταν) πάνω στα θεμέλια αρχαίου ελληνικού ναού, αφιερωμένου σε γυναικεία θεότητα, πιθανότατα την Αθηνά ή την Δήμητρα. Στο ναό βρίσκονται ενσωματωμένα οικοδομικά στοιχεία όπως κίονες με ρωμαϊκά κιονόκρανα και εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές. Στη βόρεια πλευρά του ναού έχει προστεθεί παρεκλήσσι με τρούλο στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας.
Το όνομα της εκκλησίας θεωρείται ότι προέρχεται από αυτόν που την έκτισε, ο οποίος εισέπραττε ένα φόρο οικοδομών στα χρόνια του Βυζαντίου, τον καπνικό φόρο. Πιο παλιά είχε το όνομα Καμουχαρέα, από το όνομα των χρυσοΰφαντων υφασμάτων (καμουχάς) τα οποία πιθανότατα έφτιαχναν σε εργαστήρια στην περιοχή.
Κατά την Τουρκοκρατία ονομαζόταν εκκλησία της Βασιλοπούλας και του Πρέντζα. Το 1834 μ.Χ. υπήρξε σχέδιο κατεδάφισης του ναού το οποίο δεν εκτελέσθηκε με παρέμβαση του Λουδοβίκου της Βαυαρίας, του πατέρα του Όθωνα και του Μητροπολίτη Αθηνών Μισαήλ Α΄.
Ο Φώτης Κόντογλου έχει αγιογραφήσει την εικόνα της Πλατυτέρας στο Ιερό του Ναού.
Σύναξη της Παναγιάς της Αρχαγγελιώτισσας στην Ξάνθη
Η Ιερά Μονή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας βρίσκεται βορειοανατολικά της Ξάνθης και σε υψόμετρο 160 μέτρων. Το μοναστήρι αυτό, καθ' όλη την διάρκεια του χρόνου και μάλιστα στη δεκαπενταύγουστο - αν και το καθολικό του είναι άφιερωμένο στα Εισόδια της θεοτόκου - γίνεται τύπος πανθρακικού προσκυνήματος.
Απο που ακριβώς πήρε το ονομά το μοναστήρι είναι άγνωστο. Κατά μια εκδοχή το πήρε απο την μικρή θαυματουργή εικόνα του 16ου αιώνα μ.Χ. που παριστάνει την Θεοτόκο να παραστέκεται απο τους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ και η οποία εχει την επιγραφή: Αρχαγγελιώτισσα. Είναι δυνατό όμως ο ζωγράφος να εμπνεύσθηκε την εικόνα απο την ονομασία του μοναστηριού. Παράλληλα με την ονομασία Αρχαγγελιώτισσα εκεινα τα χρόνια - ίσως και απο πιό μπροστά - το μοναστήρι αυτό λεγόταν και Παναγία η Χαλκαλιώτισσα. Επίσης, άλλη μια ονομασία του Μοναστηριού είναι και η Σαμακωβιαvή, επειδή κτίστηκε από κατοίκους της συvοικίας Σαμακώβ.
Στη σημερινή της μορφή η Μονή ανοικοδομήθηκε γύρω στο 1840 μ.Χ. από το Μητροπολίτη Ξάνθης Ευγένιο (1831-1848 μ.Χ.). Οι δαπάνες καλύφθηκαν από χρήματα που συγκέντρωσαν οι κάτοικοι με εράνους. Σημαντική υπήρξε η οικονομική υποστήριξη των καπνεμπόρων της Ξάνθης.
Το 1913 μ.Χ., κατά την Πρώτη Βουλγαρική Κατοχή, τα κειμήλια της Μονής αφαιρέθηκαν και μεταφέρθηκαν στη Σόφια.
Σήμερα, η Μονή είναι ανδρώα και στην ανατολική της πτέρυγα στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητροπόλεως Ξάνθης.
Μεγαλυνάριον
Ἀρχαγγελιώτισσα ἀγαθή, σκέπε τήν Μονήν Σου, ἀπό πάσης ἐπιβουλῆς καί ἐχθροῦ μανίας, εὐχαῖς Σου παναγίαις, ὅπως σεπτήν μορφήν Σου, κατασπαζώμεθα.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Χαῖρε ἐνωτίσθης εκ Γαβριήλ, Μῆτερ Θεοτόκε, καί τό χαῖρε δέχου ἡμῶν, τῶν καταφιλούντων Εἰκόνα Σου ἁγίαν καί χάριν λαμβανόντων, ψυχοσωτήριον.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Ἔχουσα, Παρθένε, τό συμπαθές καί τήν παῤῥησίαν, πρός Υἱόν Σου Μονογενῆ, πάντων αἰτουμένων ἐκπλήρου τάς αἰτήσεις, τῶν καταπροσκυνούντων θείαν Εἰκόνα Σου.
Απο που ακριβώς πήρε το ονομά το μοναστήρι είναι άγνωστο. Κατά μια εκδοχή το πήρε απο την μικρή θαυματουργή εικόνα του 16ου αιώνα μ.Χ. που παριστάνει την Θεοτόκο να παραστέκεται απο τους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ και η οποία εχει την επιγραφή: Αρχαγγελιώτισσα. Είναι δυνατό όμως ο ζωγράφος να εμπνεύσθηκε την εικόνα απο την ονομασία του μοναστηριού. Παράλληλα με την ονομασία Αρχαγγελιώτισσα εκεινα τα χρόνια - ίσως και απο πιό μπροστά - το μοναστήρι αυτό λεγόταν και Παναγία η Χαλκαλιώτισσα. Επίσης, άλλη μια ονομασία του Μοναστηριού είναι και η Σαμακωβιαvή, επειδή κτίστηκε από κατοίκους της συvοικίας Σαμακώβ.
Στη σημερινή της μορφή η Μονή ανοικοδομήθηκε γύρω στο 1840 μ.Χ. από το Μητροπολίτη Ξάνθης Ευγένιο (1831-1848 μ.Χ.). Οι δαπάνες καλύφθηκαν από χρήματα που συγκέντρωσαν οι κάτοικοι με εράνους. Σημαντική υπήρξε η οικονομική υποστήριξη των καπνεμπόρων της Ξάνθης.
Το 1913 μ.Χ., κατά την Πρώτη Βουλγαρική Κατοχή, τα κειμήλια της Μονής αφαιρέθηκαν και μεταφέρθηκαν στη Σόφια.
Σήμερα, η Μονή είναι ανδρώα και στην ανατολική της πτέρυγα στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητροπόλεως Ξάνθης.
Μεγαλυνάριον
Ἀρχαγγελιώτισσα ἀγαθή, σκέπε τήν Μονήν Σου, ἀπό πάσης ἐπιβουλῆς καί ἐχθροῦ μανίας, εὐχαῖς Σου παναγίαις, ὅπως σεπτήν μορφήν Σου, κατασπαζώμεθα.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Χαῖρε ἐνωτίσθης εκ Γαβριήλ, Μῆτερ Θεοτόκε, καί τό χαῖρε δέχου ἡμῶν, τῶν καταφιλούντων Εἰκόνα Σου ἁγίαν καί χάριν λαμβανόντων, ψυχοσωτήριον.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Ἔχουσα, Παρθένε, τό συμπαθές καί τήν παῤῥησίαν, πρός Υἱόν Σου Μονογενῆ, πάντων αἰτουμένων ἐκπλήρου τάς αἰτήσεις, τῶν καταπροσκυνούντων θείαν Εἰκόνα Σου.
Σύναξη της Παναγίας Μετόχι στην Σαντορίνη
Ο ναός της Παναγίας το Μετόχι βρίσκεται στη συνοικία Λότζα της Οίας και είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου. Έχει το Θεοτοκωνύμιο «Μετόχι» γιατί αποτελεί μετόχι της Ιεράς Μονής Χοζοβιώτισσας Αμοργού.
Σύναξη της Παναγίας της Μηλεσιώτισσας στον Ωρωπό
Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μηλεσιώτισσας βρίσκεται εντός του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου στο Μήλεσι του Ωρωπού.
Ἀπολυτίκιον
Ήχος α'.
Τὴν πλουσίαν σου χάριν ἐπιχέεις, Πανάχραντε, καὶ τῶν δωρεῶν σου τὸν πλοῦτον ἐνσταλάζεις ἑκάστοτε· ὣς κρήνη ἁγιάσματος ἡμῖν ἐφάνη γὰρ εἰκών σου τῆς μορφῆς, διὰ τοῦτό σοι προσπίπτομεν εὐλαβῶς βοῶντες ἀκαταπάυστως· Χαῖρε, τοῦ Μηλεσίου κορωνὶς· Χαῖρε ἡμῶν ἡ ἀντίληψις· Χαῖρε, τῶν ἐν ἀνάγκαις ἀρωγέ, Ὢ Μηλεσιώτισσα.
Ἀπολυτίκιον
Ήχος α'.
Τὴν πλουσίαν σου χάριν ἐπιχέεις, Πανάχραντε, καὶ τῶν δωρεῶν σου τὸν πλοῦτον ἐνσταλάζεις ἑκάστοτε· ὣς κρήνη ἁγιάσματος ἡμῖν ἐφάνη γὰρ εἰκών σου τῆς μορφῆς, διὰ τοῦτό σοι προσπίπτομεν εὐλαβῶς βοῶντες ἀκαταπάυστως· Χαῖρε, τοῦ Μηλεσίου κορωνὶς· Χαῖρε ἡμῶν ἡ ἀντίληψις· Χαῖρε, τῶν ἐν ἀνάγκαις ἀρωγέ, Ὢ Μηλεσιώτισσα.
Σύναξη της Παναγίας της Γλυκογαλούσας στην Σαντορίνη
Η Εκκλησία της Παναγίας της Γλυκογαλούσας βρίσκεται στο χωριό Καρτεράδος της Σαντορίνης και εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου (Εισόδια της Θεοτόκου).
Σύναξη της Παναγίας της Κατακεκρυμμένης (ή Πορτοκαλούσας) στο Άργος
Στην Βορειοδυτική πλευρά του ορεινού όγκου της Λάρισας που υψώνεται στα δυτικά της πόλεως του Άργους βρίσκεται το παμπάλαιο μοναστήρι της Παναγίας. Ονομάζεται Κατακεκρυμμένη εξ’ αιτίας της παλαιάς εικόνας της Παναγίας που βρέθηκε κατά την προφορική παράδοση στη σπηλιά ακριβώς κάτω από το ναό, χώρος, ο οποίος μέχρι σήμερα καλείται «Εύρεση». Σύμφωνα με την παράδοση, μια ισχυρή λάμψη μέσα στη νύχτα οδήγησε τους χριστιανούς στη σπηλιά ή κάποιος ευσεβής χριστιανός, ύστερα από σχετικό όνειρο, οδήγησε κληρικούς και λαϊκούς στο ίδιο σημείο, όπου βρήκαν την εικόνα και αποφάσισαν στη συνέχεια να κτίσουν εκκλησία.
Επίσης ονομάζεται και Πορτοκαλούσα λόγω ενός παλαιού εθίμου, κατά το οποίο οι Αργείοι έριχναν πορτοκάλια στα νεόνυμφα ζευγάρια που επισκέπτονταν τη μονή κατά την πανήγυρή της στα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου).
Η εικόνα ευρίσκεται μετά το νάρθηκα, αριστερά σε ξυλόγλυπτο κουβούκλιο και πρέπει να τη θεωρήσουμε έργο τέχνης ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας. Η όλη «κατασκευή» είναι εντυπωσιακή, διότι πρόκειται για μια «δίφυλλη» δημιουργία. Στο αριστερό φύλλο εικονίζεται η Παναγία Γλυκοφιλούσα, η οποία σαν τρυφερή και στοργική μάνα σκύβει στο παιδί της με αγάπη. Το δεξιό φύλλο φέρει την ίδια επικάλυψη και επάνω ψηλά την επιγραφή «Αγίου Δημητρίου του Νέου» και σε δεύτερο επίπεδο (στο βάθος) δύο ανάγλυφες μορφές. Το ανάγλυφο αυτό είναι «αρνητικό» όπως τα καλούπια δηλαδή των γλυπτών. Οι δύο μορφές δεν διακρίνονται καθαρά, γιατί υπάρχει στο μέσο του φύλλου ένας σταυρός, προφανώς μεταγενέστερη προσθήκη. Πιθανότατα και με βάση την επιγραφή, η μία ανάγλυφη μορφή παριστάνει το Νεομάρτυρα Δημήτριο από το χωριό Λιγουδίτσα Τριφυλλίας, ο οποίος αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Τρίπολη το 1803 μ.Χ. και του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 14 Απριλίου. Η άλλη μορφή παριστά πιθανότατα τον Οσιομάρτυρα Παύλο, ο οποίος καταγόταν από το Σοπωτό Καλαβρύτων και μαρτύρησε επίσης στην Τρίπολη το 1818 μ.Χ. και του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 22 Μαΐου. Η κάρα του Αγ. Δημητρίου του νέου φυλάσσεται στο μητροπολιτικό ναό Αγίου Βασιλείου Τρίπολης, ενώ τα υπόλοιπα λείψανά του και ορισμένα από τα λείψανα του οσίου Παύλου φυλάσσονται στη Ιερα Μονή Βαρσών Μαντινείας.
Το μοναστήρι αυτό έχει μεγάλη ιστορία η οποία χάνεται στα βάθη των αιώνων. Μία γραπτή μαρτυρία στα μέσα του 10ου αιώνος μ.Χ. από τον αδελφό του Αγίου Πέτρου επισκόπου Άργους (βλέπε 3 Μαΐου), Άγιο Παύλο επίσκοπο Κορίνθου (βλέπε 27 Μαρτίου) μας πληροφορεί για μια γυναικεία μονή της Παναγίας στο Άργος στην οποία ηγουμένη ήταν η Μάρθα. Στη συνέχεια έχουμε πληροφορίες για επανίδρυση της μονής ως ανδρώας γύρω στα 1700 μ.Χ. και η δράση της συνεχίστηκε ως τα 1856 μ.Χ. οπότε γίνεται ενοριακός ναός. Το 1906 μ.Χ., το Μεγάλο Σάββατο προς Κυριακή του Πάσχα, 4 Απριλίου, καταστράφηκε από πυρκαγιά, που προήλθε πιθανότατα από πυροτέχνημα. Από το 1911 μ.Χ. λειτουργεί ως παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου.
Η Μονή συνδέθηκε με διάφορα γεγονότα της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου. Λειτούργησε το πρώτο σχολείο του Άργους (1798 μ.Χ.) με πρωτοβουλία των Περουκαίων (γνωστή οικογένεια του Άργους). Εκεί δίδαξε ο περίφημος Αγάπιος Λεονάδρος, ιδρυτής της σχολής της Δημητσάνας, έχοντας ανάμεσα σε άλλους μαθητή του τον Παλαιών Πατρών Γερμανό (που χειροτονήθηκε διάκονος στη Μονή από το θείο του, επίσκοπο Άργους, Ιάκωβο, αλλά και ο αδερφός του Ησαίας, καθώς και ο Η. Καλαράς από το Αγιονόρι της Νεμέας, που ήταν σχολάρχης την περίοδο 1805 - 1821 μ.Χ., ο ιερομόναχος Νικηφόρος Παμπούκης από τα Καλάβρυτα και οι μοναχοί Ιερεμίας και Ραφαήλ. Ως σχολείο λειτούργησε και μετά το 1821 μ.Χ. Μετά την ήττα των Ελλήνων στον Ξεριά (25 Απριλίου 1821 μ.Χ.) ο άμαχος πληθυσμός αλλά και αρκετοί μάχιμοι, όπως ο Παπαρσένης Κρέστας από το Κρανίδι, κατέφυγαν στη Μονή, για να αποφύγουν την οργή του Κεχαγιάμπεη. Επίσης, ιδρύθηκε εκεί το 1822 μ.Χ. το πρώτο ελληνικό νομισματοκοπείο, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να λειτουργήσει αφού καταστράφηκε κατά την εισβολή του Δράμαλη στο Άργος.
Στις 27 Απριλίου 1941 μ.Χ. βομβαρδίστηκε από τους Γεμανούς και σκοτώθηκαν περί τα 10 άτομα.
Ο προσανατολισμός του ναού είναι υποταγμένος σε αυτόν του απόκρημνου βράχου. Υπάρχουν εκτός από το ναό που είναι αφιερωμένος στα Εισόδια, το βόρειο κλίτος του Ευαγγελισμού. Έξω στο μεγάλο προαύλιο δεσπόζει το καμπαναριό του 1907 μ.Χ. φτιαγμένο από δωρεές των εν Αμερική Αργείων καθώς επίσης και το μεγάλο νεοκλασικό κτίριο, ενώ στο υπόγειο της μονής βρίσκονται διάδρομοι με διακλαδώσεις που οδηγούν σε διάφορους χώρους όπως κελιά, το ναΐδριο του Αγίου Θεοδοσίου του Κοινοβιάρχου, το οστεοφυλάκιο της μονής, αποθήκες, δεξαμενές αλλά και στην «Εύρεση».
Τα σημαντικότερα από τα σωζόμενα ιερά κειμήλια της Μονής είναι ένα Ευαγγέλιο έκδοσης Βενετίας (1776 μ.Χ.) και δύο εικόνες, μία των Εισοδίων της Θεοτόκου (1705 μ.Χ.) και άλλη μία, της Παναγίας Γλυκοφιλούσας.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ΄. Θείας πίστεως.
Νύμφη Πάναγνε, Εὐλογημένη, Θεοτόκε, Κατακεκρυμμένη, σκέπε λαὸν Ἀργολίδος Πανάμωμε· τοὺς Σοὶ προστρέχοντας Δέσποινα λύτρωσαι, παθῶν παντοίων ψυχῆς τε καὶ σώματος, ὅπως ἅπαντες ὑμνοῦντες τὰ σὰ θαυμάσια, δοξάζωμεν Χριστὸν τὸν Φιλάνθρωπον.
Μεγαλυνάριον
Θαυμάτων ἀστείρευτος ὡς πηγή, Κατακεκρυμμένη ἡ Εἰκών Σου ἡ ἱερά, θεραπεύει νόσους, τῶν ἐν εὐλαβείᾳ, καὶ πίστει προσκυνούντων Σε Θεονύμφευτε.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Ἔχει πόλις Ἄργους τὴν Σὴν μορφήν, Κατακεκρυμμένη, Θεοτόκε ὡς θησαυρόν, καὶ τιμᾷ ἐν ὕμνοις, τὸν πλοῦτον τῶν θαυμάτων, τῶν τελουμένων πᾶσι τοῖς προσκυνοῦσί Σε.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Ὁ Ναός Σου Δέσποινα ὁ σεπτός, τοῖς πιστοὶς ὑπάρχει καταφύγιον ἀσφαλές, ἐν παντοίᾳ βλάβῃ, ἀνάγκῃ καὶ κινδύνῳ, καὶ Ἄργους πύργος ἄσειστος καὶ περίβλεπτος.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Τοὺς ἐν εὐλαβείᾳ τῷ Σῷ Ναῷ, Κατακεκρυμμένη Θεοδόξαστε Μαριάμ, ταπεινῶς ὑμνοῦντας, Σὲ καὶ διακονοῦντας, ἐμπιπλᾷς χαρίτων Θεοχαρίτωτε.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Οὐρανίων ἔμπλησον δωρεῶν, Ἄχρταντε Παρθένε τοὺς τιμῶντας τὴν Σὴν μορφήν, τὴν ἐν τῷ σπηλαίῳ, Κατακεκρυμμένην, ὕστερον φανεῖσαν τὴν χαριτόβρυτον.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Κάθαρον Σοὺς δούλους Μῆτερ Θεοῦ, πάσης ἁμαρτίας τῇ πρεσβείᾳ Σου τῇ θερμῇ, πρὸς τὸν Ἐλεήμονα, Κτίστην καὶ Υἱόν Σου, ποιῶν ἡμᾶς ἀξίους ναοὺς Θεότητος.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Ἔχει πόλις Ἄργους τὴν Σὴν μορφήν, στέφος δόξα κλέος καὶ θησαύρισμα ἱερόν, Κατακεκρυμμένη, Θεοῦ Μῆτερ Ἁγία, Ἀνάκτορον Πανάγιον τοῦ Παντάνακτος.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Δεῦτε Ἀργολίδος οἱ οἰκισταί, ἐν χαρᾷ καὶ δέει τῇ Παρθένῳ προσπέσωμεν, ἀγγέλοντες τὴν χάριν, τῆς Κατακεκρυμμένης, καὶ τὴν πολλὴν πρὸς πάντας Αὐτῆς ἀντίληψιν.
Επίσης ονομάζεται και Πορτοκαλούσα λόγω ενός παλαιού εθίμου, κατά το οποίο οι Αργείοι έριχναν πορτοκάλια στα νεόνυμφα ζευγάρια που επισκέπτονταν τη μονή κατά την πανήγυρή της στα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου).
Η εικόνα ευρίσκεται μετά το νάρθηκα, αριστερά σε ξυλόγλυπτο κουβούκλιο και πρέπει να τη θεωρήσουμε έργο τέχνης ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας. Η όλη «κατασκευή» είναι εντυπωσιακή, διότι πρόκειται για μια «δίφυλλη» δημιουργία. Στο αριστερό φύλλο εικονίζεται η Παναγία Γλυκοφιλούσα, η οποία σαν τρυφερή και στοργική μάνα σκύβει στο παιδί της με αγάπη. Το δεξιό φύλλο φέρει την ίδια επικάλυψη και επάνω ψηλά την επιγραφή «Αγίου Δημητρίου του Νέου» και σε δεύτερο επίπεδο (στο βάθος) δύο ανάγλυφες μορφές. Το ανάγλυφο αυτό είναι «αρνητικό» όπως τα καλούπια δηλαδή των γλυπτών. Οι δύο μορφές δεν διακρίνονται καθαρά, γιατί υπάρχει στο μέσο του φύλλου ένας σταυρός, προφανώς μεταγενέστερη προσθήκη. Πιθανότατα και με βάση την επιγραφή, η μία ανάγλυφη μορφή παριστάνει το Νεομάρτυρα Δημήτριο από το χωριό Λιγουδίτσα Τριφυλλίας, ο οποίος αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Τρίπολη το 1803 μ.Χ. και του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 14 Απριλίου. Η άλλη μορφή παριστά πιθανότατα τον Οσιομάρτυρα Παύλο, ο οποίος καταγόταν από το Σοπωτό Καλαβρύτων και μαρτύρησε επίσης στην Τρίπολη το 1818 μ.Χ. και του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 22 Μαΐου. Η κάρα του Αγ. Δημητρίου του νέου φυλάσσεται στο μητροπολιτικό ναό Αγίου Βασιλείου Τρίπολης, ενώ τα υπόλοιπα λείψανά του και ορισμένα από τα λείψανα του οσίου Παύλου φυλάσσονται στη Ιερα Μονή Βαρσών Μαντινείας.
Το μοναστήρι αυτό έχει μεγάλη ιστορία η οποία χάνεται στα βάθη των αιώνων. Μία γραπτή μαρτυρία στα μέσα του 10ου αιώνος μ.Χ. από τον αδελφό του Αγίου Πέτρου επισκόπου Άργους (βλέπε 3 Μαΐου), Άγιο Παύλο επίσκοπο Κορίνθου (βλέπε 27 Μαρτίου) μας πληροφορεί για μια γυναικεία μονή της Παναγίας στο Άργος στην οποία ηγουμένη ήταν η Μάρθα. Στη συνέχεια έχουμε πληροφορίες για επανίδρυση της μονής ως ανδρώας γύρω στα 1700 μ.Χ. και η δράση της συνεχίστηκε ως τα 1856 μ.Χ. οπότε γίνεται ενοριακός ναός. Το 1906 μ.Χ., το Μεγάλο Σάββατο προς Κυριακή του Πάσχα, 4 Απριλίου, καταστράφηκε από πυρκαγιά, που προήλθε πιθανότατα από πυροτέχνημα. Από το 1911 μ.Χ. λειτουργεί ως παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου.
Η Μονή συνδέθηκε με διάφορα γεγονότα της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου. Λειτούργησε το πρώτο σχολείο του Άργους (1798 μ.Χ.) με πρωτοβουλία των Περουκαίων (γνωστή οικογένεια του Άργους). Εκεί δίδαξε ο περίφημος Αγάπιος Λεονάδρος, ιδρυτής της σχολής της Δημητσάνας, έχοντας ανάμεσα σε άλλους μαθητή του τον Παλαιών Πατρών Γερμανό (που χειροτονήθηκε διάκονος στη Μονή από το θείο του, επίσκοπο Άργους, Ιάκωβο, αλλά και ο αδερφός του Ησαίας, καθώς και ο Η. Καλαράς από το Αγιονόρι της Νεμέας, που ήταν σχολάρχης την περίοδο 1805 - 1821 μ.Χ., ο ιερομόναχος Νικηφόρος Παμπούκης από τα Καλάβρυτα και οι μοναχοί Ιερεμίας και Ραφαήλ. Ως σχολείο λειτούργησε και μετά το 1821 μ.Χ. Μετά την ήττα των Ελλήνων στον Ξεριά (25 Απριλίου 1821 μ.Χ.) ο άμαχος πληθυσμός αλλά και αρκετοί μάχιμοι, όπως ο Παπαρσένης Κρέστας από το Κρανίδι, κατέφυγαν στη Μονή, για να αποφύγουν την οργή του Κεχαγιάμπεη. Επίσης, ιδρύθηκε εκεί το 1822 μ.Χ. το πρώτο ελληνικό νομισματοκοπείο, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να λειτουργήσει αφού καταστράφηκε κατά την εισβολή του Δράμαλη στο Άργος.
Στις 27 Απριλίου 1941 μ.Χ. βομβαρδίστηκε από τους Γεμανούς και σκοτώθηκαν περί τα 10 άτομα.
Ο προσανατολισμός του ναού είναι υποταγμένος σε αυτόν του απόκρημνου βράχου. Υπάρχουν εκτός από το ναό που είναι αφιερωμένος στα Εισόδια, το βόρειο κλίτος του Ευαγγελισμού. Έξω στο μεγάλο προαύλιο δεσπόζει το καμπαναριό του 1907 μ.Χ. φτιαγμένο από δωρεές των εν Αμερική Αργείων καθώς επίσης και το μεγάλο νεοκλασικό κτίριο, ενώ στο υπόγειο της μονής βρίσκονται διάδρομοι με διακλαδώσεις που οδηγούν σε διάφορους χώρους όπως κελιά, το ναΐδριο του Αγίου Θεοδοσίου του Κοινοβιάρχου, το οστεοφυλάκιο της μονής, αποθήκες, δεξαμενές αλλά και στην «Εύρεση».
Τα σημαντικότερα από τα σωζόμενα ιερά κειμήλια της Μονής είναι ένα Ευαγγέλιο έκδοσης Βενετίας (1776 μ.Χ.) και δύο εικόνες, μία των Εισοδίων της Θεοτόκου (1705 μ.Χ.) και άλλη μία, της Παναγίας Γλυκοφιλούσας.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ΄. Θείας πίστεως.
Νύμφη Πάναγνε, Εὐλογημένη, Θεοτόκε, Κατακεκρυμμένη, σκέπε λαὸν Ἀργολίδος Πανάμωμε· τοὺς Σοὶ προστρέχοντας Δέσποινα λύτρωσαι, παθῶν παντοίων ψυχῆς τε καὶ σώματος, ὅπως ἅπαντες ὑμνοῦντες τὰ σὰ θαυμάσια, δοξάζωμεν Χριστὸν τὸν Φιλάνθρωπον.
Μεγαλυνάριον
Θαυμάτων ἀστείρευτος ὡς πηγή, Κατακεκρυμμένη ἡ Εἰκών Σου ἡ ἱερά, θεραπεύει νόσους, τῶν ἐν εὐλαβείᾳ, καὶ πίστει προσκυνούντων Σε Θεονύμφευτε.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Ἔχει πόλις Ἄργους τὴν Σὴν μορφήν, Κατακεκρυμμένη, Θεοτόκε ὡς θησαυρόν, καὶ τιμᾷ ἐν ὕμνοις, τὸν πλοῦτον τῶν θαυμάτων, τῶν τελουμένων πᾶσι τοῖς προσκυνοῦσί Σε.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Ὁ Ναός Σου Δέσποινα ὁ σεπτός, τοῖς πιστοὶς ὑπάρχει καταφύγιον ἀσφαλές, ἐν παντοίᾳ βλάβῃ, ἀνάγκῃ καὶ κινδύνῳ, καὶ Ἄργους πύργος ἄσειστος καὶ περίβλεπτος.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Τοὺς ἐν εὐλαβείᾳ τῷ Σῷ Ναῷ, Κατακεκρυμμένη Θεοδόξαστε Μαριάμ, ταπεινῶς ὑμνοῦντας, Σὲ καὶ διακονοῦντας, ἐμπιπλᾷς χαρίτων Θεοχαρίτωτε.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Οὐρανίων ἔμπλησον δωρεῶν, Ἄχρταντε Παρθένε τοὺς τιμῶντας τὴν Σὴν μορφήν, τὴν ἐν τῷ σπηλαίῳ, Κατακεκρυμμένην, ὕστερον φανεῖσαν τὴν χαριτόβρυτον.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Κάθαρον Σοὺς δούλους Μῆτερ Θεοῦ, πάσης ἁμαρτίας τῇ πρεσβείᾳ Σου τῇ θερμῇ, πρὸς τὸν Ἐλεήμονα, Κτίστην καὶ Υἱόν Σου, ποιῶν ἡμᾶς ἀξίους ναοὺς Θεότητος.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Ἔχει πόλις Ἄργους τὴν Σὴν μορφήν, στέφος δόξα κλέος καὶ θησαύρισμα ἱερόν, Κατακεκρυμμένη, Θεοῦ Μῆτερ Ἁγία, Ἀνάκτορον Πανάγιον τοῦ Παντάνακτος.
Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Δεῦτε Ἀργολίδος οἱ οἰκισταί, ἐν χαρᾷ καὶ δέει τῇ Παρθένῳ προσπέσωμεν, ἀγγέλοντες τὴν χάριν, τῆς Κατακεκρυμμένης, καὶ τὴν πολλὴν πρὸς πάντας Αὐτῆς ἀντίληψιν.
Σύναξη της Παναγίας της Βλασσαρούς στην Αθήνα
Στις 21 Νοεμβρίου γιόρταζε το μικρό εκκλησάκι της Παναγίας της Βλασσαρούς, που βρισκόταν στη σκιά του βράχου της Ακρόπολης, στον ομώνυμο συνοικισμό ο οποίος εκτεινόταν περίπου στο μέσο της ευθείας του αρχαίου ναού του Ηφαίστου με τη σημερινή Στοά Αττάλου, στο χώρο της Αρχαίας Αγοράς. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην απογραφή της 26ης Οκτωβρίου 1824 μ.Χ. (που έγινε υπό την υψηλή επιστασία του στρατηγού Γκούρα) η γειτονιά της Παναγίας της Βλασσαρούς είχε 66 σπίτια και 329 κατοίκους και ήταν η πέμπτη ή έκτη σε μέγεθος γειτονιά της Αθήνας (από τις 35 συνολικά).
Η παλαιά εικόνα της Παναγίας της Βλασσαρούς φυλάσσεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Φιλίππου και κάθε χρόνο γίνεται πανηγυρική Αγρυπνία στην εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου.
Η παλαιά εικόνα της Παναγίας της Βλασσαρούς φυλάσσεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Φιλίππου και κάθε χρόνο γίνεται πανηγυρική Αγρυπνία στην εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου.
Σύναξη της Παναγίας Ελώνης στην Αρκαδία
Για την Σύναξη της Παναγίας Ελώνα βλέπε στις 23 Αυγούστου.
Σύναξη της Παναγίας Επίσκεψης στα Τρίκαλα
Για την Σύναξη της Παναγίας Επίσκεψης στα Τρίκαλα βλέπε στις 15 Αυγούστου.
Σύναξη της Παναγίας της Μαχαιριώτισσας
Για την Σύναξη της Παναγίας της Μαχαιριώτισσας βλέπε στις 18 Οκτωβρίου όπου και η μνήμη του Αγ. Αποστόλου Λουκά, που κατά την παράδοση έχει αγιογραφήσει την εικόνα της Μαχαιριώτισσας. Στις 21 Νοεμβρίου στα Εισόδια της θεοτόκου, πανηγυρίζει το Καθολικό της Μονής Μαχαιρά.
Σύναξη της Παναγίας της Καταπολιανής στην Τήνο
Πληροφορίες για την Σύναξη της Παναγίας της Καταπολιανής στην Τήνο βλέπε στις 1 Σεπτεμβρίου.
Σύναξη της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας στην Νάξο
Δεν έχουμε λεπτομέριες για το γεγονός.
Σύναξη της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας στον Οξύλιθο Ευβοίας
Η Παναγία Μεσοσπορίτισσα βρίσκεται στον οικισμό Κληματάρι του Οξύλιθου Ευβοίας και εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου.
Σύναξη της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας στα Καλύβια (Εννέα Πύργοι)
Η Παναγία Μεσοσπορίτισσα βρίσκεται ένα χλμ. δυτικά των Καλυβίων, στην περιοχή των εννέα Πύργων, ένα μεσαιωνικό οικισμό με αρκετά βυζαντινά μνημεία. Πολύ κοντά άλλωστε είναι ένα άλλο βυζαντινό μνημείο, ο ναός του Αγίου Πέτρου.
Η περιοχή είναι υπαίθρια, ανάμεσα σε αγρούς και σε αμπέλια, και προξενεί έκπληξη στον ανύποπτο περαστικό η συνάντηση - σε αυτή την εκ πρώτης όψεως αδιάφορη αγροτική τοποθεσία - δύο τόσο κομψών και όμορφων μνημείων από το μεσαιωνικό παρελθόν.
Ο ναός αρχικά ήταν ένας συνεπτυγμένος σταυροειδής ναός του 11ου ή 12ου αιώνα μ.Χ. με κομψό τρούλλο «αθηναϊκού τύπου». Η σημερινή μορφή του ναού είναι διαφοροποιημένη, αφού στα μεταβυζαντινά χρόνια, προστέθηκε δυτικά του ναού θολωτός νάρθηκας και στα βόρεια παρεκκλήσιο με λίγες αξιόλογες τοιχογραφίες του 18ου αιώνα μ.Χ. Ο αρχικός ναός έχει όλα τα χαρίσματα των βυζαντινών ναών, όπου το αίσθημα του Υψηλού - που αναδύεται από τη διακριτική υπερίσχυση του κατακόρυφου στοιχείου - έχει ενσωματώσει το αίσθημα του Ωραίου που αναδύεται από τελειότητα των αναλογιών και την αρμονική συνύπαρξη των επί μέρους στοιχείων. Μοναδική παραφωνία οι αγιογραφίες του τέμπλου και του Ιερού του 1902 μ.Χ., που έχουν πιθανότατα επικαλύψει το παλαιότερο βυζαντινό στρώμα τοιχογραφιών ενώ έχει απομείνει ένα μικρό τμήμα τοιχογραφίας της βυζαντινής περιόδου.
Τα κλειδιά για την επίσκεψη του ναού βρίσκονται στο ναό της Ευαγγελιστρίας στην ενορία του οποίου ανήκει. Η Παναγία Μεσοσπορίτισσα πανηγυρίζει την ημέρα των Εισοδίων της Θεοτόκου, στις 21 Νοεμβρίου με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.
Περιγραφή του Ναού
Στη σημερινή μορφή του ο ναός είναι ένας μονόχωρος τρουλλαίος συνεπτυγμένος σταυροειδής ναός με νάρθηκα και βόρεια προσθήκη παρεκκλησίου, συνολικών διαστάσεων 7.20 x 10.20 μ. περίπου. Η μορφή αυτή έχει προκύψει σε δύο οικοδομικές φάσεις.
Η παλαιότερη φάση αφορά τον κυρίως ναό, που είναι ένας μονόχωρος, συνεπτυγμένος σταυροειδής, τρουλλαίος ναός των μεσοβυζαντινών χρόνων (11ος ή 12ος αιώνας μ.Χ.). Καταλήγει σε επιμελημένη ημιεξαγωνική κόγχη, που καταλαμβάνει ολόκληρη σχεδόν την ανατολική πλευρά και φέρει τρίλοβο παράθυρο. Ο τρούλλος είναι κομψότατος, οκταγωνικός εξωτερικά και κυλινδροειδής εσωτερικά. Έχει οκτώ μονόλοβα επιμήκη παράθυρα, καμπύλα γείσα, λιθίνους κιονίσκους στις ακμές και υδρορροές. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά των τρούλλων των αθηναϊκών ναών του 11ου - 12ου αιώνα μ.Χ., γι αυτό και χαρακτηρίζεται σαν τρούλλος «αθηναϊκού τύπου», με βάση τον οποίο έχει γίνει και η χρονολόγηση του μνημείου.
Σε δεύτερη μεταβυζαντινή οικοδομική φάση - πιθανόν στα χρόνια της τουρκοκρατίας - προστέθηκαν στον αρχικό ναό, παρεκκλήσι και νάρθηκας. Το παρεκκλήσι βορείως του ναού είναι καμαροσκέπαστο, και καταλήγει σε ημιεξαγωνική κόγχη Ιερού κατά πολύ μικρότερη της κόγχης του κυρίως ναού, που φέρει παράθυρο τύπου πολεμίστρας. Για την επικοινωνία με τον αρχικό ναό, ανοίχτηκαν δύο τοξωτές καμάρες, μία μεγαλύτερη και μία μικρότερη, ενώ μια ακόμα μικρότερη καμάρα συνδέει τα δύο Ιερά.
Δυτικά του ναού προστέθηκε ο επίσης καμαροσκέπαστος νάρθηκας, που επικοινωνεί με τον κυρίως ναό και με το παρεκκλήσι με τοξωτή καμάρα.
Πάνω από την είσοδο υπάρχει τοξωτό προσκυνητάρι, με αετωματική επίστεψη, αλλά χωρίς την τοιχογραφία του Αγίου του ναού (εν προκειμένω των Εισοδείων) που έχει καταστραφεί.
Εσωτερικό του Ναού - Τοιχογραφικός διάκοσμος
Ο φωτισμός του κυρίως ναού εισβάλλει άπλετος από τα οκτώ παράθυρα του τρούλλου και λιγότερο από το τρίλοβο παράθυρο της κόγχης και το μονόλοβο παράθυρο, ψηλά στο αψίδωμα του νοτίου τοίχου. Στο παρεκκλήσι και στο νάρθηκα ο φωτισμός είναι έμμεσος και σαφώς χαμηλότερος.
Η είσοδος στο ναό είναι χαμηλή και μας αναγκάζει να σκύψουμε. Σε συνδυασμό με το κατέβασμα κατά τρία σκαλοπάτια, το πέρασμα από το νάρθηκα και την κατά μήκος καμάρα, μας προετοιμάζει για το πλησίασμα στην κεντρική περιοχή του κυρίως ναού, όπου κυριαρχεί ο τρούλλος, καθόσον καταλαμβάνει ολόκληρο σχεδόν το εύρος του και μας υποβάλει τη διάσταση του ύψους μαζί με ένα αίσθημα ανάτασης. Να σημειώσουμε ότι το ύψος στον τρούλλο είναι 8.00 μ. περίπου, ενώ το εσωτερικό πλάτος του κυρίως ναού περίπου 3.00 μ. Παρ’ όλα αυτά η κλιμάκωση των υψών, το πλήθος των αψιδωμάτων και των θόλων που ελαφραίνουν τις κατασκευές, ο άπλετος φωτισμός που απορροφάται ανομοιόμορφα από τις πέτρινες επιφάνειες, συνιστούν μια όμορφη αρχιτεκτονική σύνθεση που, μαζί με το αίσθημα της ανάτασης, υποθάλπει τη χαρά και την αγαλλίαση.
Το τέμπλο του κυρίως ναού είναι κτιστό με πάχος 0.36 μ., με δύο χαμηλά βάθρα εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης. Είναι σχετικά χαμηλό και επιτρέπει την θέαση στο πάνω μέρος της αψίδας του Ιερού. Το τέμπλο του παρεκκλησίου είναι επίσης κτιστό με πάχος 0.50 μ. με μία είσοδο.
Οι τοιχογραφίες του τέμπλου και του Ιερού του κυρίως ναού, είναι μια παραφωνία στο υπόλοιπο περιβάλλον καθόσον είναι αγιογραφημένες το 1902 μ.Χ., πάνω πιθανότατα στις παλαιότερες βυζαντινές εικόνες, που ίσως ήταν ημικατεστραμμένες. Στο παρεκκλήσι όμως έχουν διασωθεί πέντε αξιόλογες, μη επιζωγραφημένες, αγιογραφίες, όπως η Παναγία και ο Χριστός στο τέμπλο και στο πλάι οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, κ.α., που χρονολογούνται το 18ο αιώνα μ.Χ. και έχουν πιθανά αγιογραφηθεί από μαθητές της σχολής του Γ. Μάρκου.
Ιστορικά
Στην περιοχή των Εννέα Πύργων υπήρχε αξιόλογος μεσαιωνικός οικισμός, όπως διαφαίνεται από τα μνημεία που έχουν καταγραφεί είτε με μορφή ερειπίων είτε διασωσμένα, όπως ο Άγιος Πέτρος και η Παναγία Μεσοσπορίτισσα.
Γύρω από τις δύο αυτές εκκλησίες υπάρχουν σωροί λίθων από ερείπια και άλλων βυζαντινών μνημείων, ενώ ανασκαφές μπορεί να αποκαλύψουν και άλλες εκκλησίες, όπως το ερείπιο του πιθανολογούμενου Άγιου Ιωάννη του Γκουριμπίμ, που ερευνάται τα τελευταία χρόνια.
Η περιοχή είναι υπαίθρια, ανάμεσα σε αγρούς και σε αμπέλια, και προξενεί έκπληξη στον ανύποπτο περαστικό η συνάντηση - σε αυτή την εκ πρώτης όψεως αδιάφορη αγροτική τοποθεσία - δύο τόσο κομψών και όμορφων μνημείων από το μεσαιωνικό παρελθόν.
Ο ναός αρχικά ήταν ένας συνεπτυγμένος σταυροειδής ναός του 11ου ή 12ου αιώνα μ.Χ. με κομψό τρούλλο «αθηναϊκού τύπου». Η σημερινή μορφή του ναού είναι διαφοροποιημένη, αφού στα μεταβυζαντινά χρόνια, προστέθηκε δυτικά του ναού θολωτός νάρθηκας και στα βόρεια παρεκκλήσιο με λίγες αξιόλογες τοιχογραφίες του 18ου αιώνα μ.Χ. Ο αρχικός ναός έχει όλα τα χαρίσματα των βυζαντινών ναών, όπου το αίσθημα του Υψηλού - που αναδύεται από τη διακριτική υπερίσχυση του κατακόρυφου στοιχείου - έχει ενσωματώσει το αίσθημα του Ωραίου που αναδύεται από τελειότητα των αναλογιών και την αρμονική συνύπαρξη των επί μέρους στοιχείων. Μοναδική παραφωνία οι αγιογραφίες του τέμπλου και του Ιερού του 1902 μ.Χ., που έχουν πιθανότατα επικαλύψει το παλαιότερο βυζαντινό στρώμα τοιχογραφιών ενώ έχει απομείνει ένα μικρό τμήμα τοιχογραφίας της βυζαντινής περιόδου.
Τα κλειδιά για την επίσκεψη του ναού βρίσκονται στο ναό της Ευαγγελιστρίας στην ενορία του οποίου ανήκει. Η Παναγία Μεσοσπορίτισσα πανηγυρίζει την ημέρα των Εισοδίων της Θεοτόκου, στις 21 Νοεμβρίου με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.
Περιγραφή του Ναού
Στη σημερινή μορφή του ο ναός είναι ένας μονόχωρος τρουλλαίος συνεπτυγμένος σταυροειδής ναός με νάρθηκα και βόρεια προσθήκη παρεκκλησίου, συνολικών διαστάσεων 7.20 x 10.20 μ. περίπου. Η μορφή αυτή έχει προκύψει σε δύο οικοδομικές φάσεις.
Η παλαιότερη φάση αφορά τον κυρίως ναό, που είναι ένας μονόχωρος, συνεπτυγμένος σταυροειδής, τρουλλαίος ναός των μεσοβυζαντινών χρόνων (11ος ή 12ος αιώνας μ.Χ.). Καταλήγει σε επιμελημένη ημιεξαγωνική κόγχη, που καταλαμβάνει ολόκληρη σχεδόν την ανατολική πλευρά και φέρει τρίλοβο παράθυρο. Ο τρούλλος είναι κομψότατος, οκταγωνικός εξωτερικά και κυλινδροειδής εσωτερικά. Έχει οκτώ μονόλοβα επιμήκη παράθυρα, καμπύλα γείσα, λιθίνους κιονίσκους στις ακμές και υδρορροές. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά των τρούλλων των αθηναϊκών ναών του 11ου - 12ου αιώνα μ.Χ., γι αυτό και χαρακτηρίζεται σαν τρούλλος «αθηναϊκού τύπου», με βάση τον οποίο έχει γίνει και η χρονολόγηση του μνημείου.
Σε δεύτερη μεταβυζαντινή οικοδομική φάση - πιθανόν στα χρόνια της τουρκοκρατίας - προστέθηκαν στον αρχικό ναό, παρεκκλήσι και νάρθηκας. Το παρεκκλήσι βορείως του ναού είναι καμαροσκέπαστο, και καταλήγει σε ημιεξαγωνική κόγχη Ιερού κατά πολύ μικρότερη της κόγχης του κυρίως ναού, που φέρει παράθυρο τύπου πολεμίστρας. Για την επικοινωνία με τον αρχικό ναό, ανοίχτηκαν δύο τοξωτές καμάρες, μία μεγαλύτερη και μία μικρότερη, ενώ μια ακόμα μικρότερη καμάρα συνδέει τα δύο Ιερά.
Δυτικά του ναού προστέθηκε ο επίσης καμαροσκέπαστος νάρθηκας, που επικοινωνεί με τον κυρίως ναό και με το παρεκκλήσι με τοξωτή καμάρα.
Πάνω από την είσοδο υπάρχει τοξωτό προσκυνητάρι, με αετωματική επίστεψη, αλλά χωρίς την τοιχογραφία του Αγίου του ναού (εν προκειμένω των Εισοδείων) που έχει καταστραφεί.
Εσωτερικό του Ναού - Τοιχογραφικός διάκοσμος
Ο φωτισμός του κυρίως ναού εισβάλλει άπλετος από τα οκτώ παράθυρα του τρούλλου και λιγότερο από το τρίλοβο παράθυρο της κόγχης και το μονόλοβο παράθυρο, ψηλά στο αψίδωμα του νοτίου τοίχου. Στο παρεκκλήσι και στο νάρθηκα ο φωτισμός είναι έμμεσος και σαφώς χαμηλότερος.
Η είσοδος στο ναό είναι χαμηλή και μας αναγκάζει να σκύψουμε. Σε συνδυασμό με το κατέβασμα κατά τρία σκαλοπάτια, το πέρασμα από το νάρθηκα και την κατά μήκος καμάρα, μας προετοιμάζει για το πλησίασμα στην κεντρική περιοχή του κυρίως ναού, όπου κυριαρχεί ο τρούλλος, καθόσον καταλαμβάνει ολόκληρο σχεδόν το εύρος του και μας υποβάλει τη διάσταση του ύψους μαζί με ένα αίσθημα ανάτασης. Να σημειώσουμε ότι το ύψος στον τρούλλο είναι 8.00 μ. περίπου, ενώ το εσωτερικό πλάτος του κυρίως ναού περίπου 3.00 μ. Παρ’ όλα αυτά η κλιμάκωση των υψών, το πλήθος των αψιδωμάτων και των θόλων που ελαφραίνουν τις κατασκευές, ο άπλετος φωτισμός που απορροφάται ανομοιόμορφα από τις πέτρινες επιφάνειες, συνιστούν μια όμορφη αρχιτεκτονική σύνθεση που, μαζί με το αίσθημα της ανάτασης, υποθάλπει τη χαρά και την αγαλλίαση.
Το τέμπλο του κυρίως ναού είναι κτιστό με πάχος 0.36 μ., με δύο χαμηλά βάθρα εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης. Είναι σχετικά χαμηλό και επιτρέπει την θέαση στο πάνω μέρος της αψίδας του Ιερού. Το τέμπλο του παρεκκλησίου είναι επίσης κτιστό με πάχος 0.50 μ. με μία είσοδο.
Οι τοιχογραφίες του τέμπλου και του Ιερού του κυρίως ναού, είναι μια παραφωνία στο υπόλοιπο περιβάλλον καθόσον είναι αγιογραφημένες το 1902 μ.Χ., πάνω πιθανότατα στις παλαιότερες βυζαντινές εικόνες, που ίσως ήταν ημικατεστραμμένες. Στο παρεκκλήσι όμως έχουν διασωθεί πέντε αξιόλογες, μη επιζωγραφημένες, αγιογραφίες, όπως η Παναγία και ο Χριστός στο τέμπλο και στο πλάι οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, κ.α., που χρονολογούνται το 18ο αιώνα μ.Χ. και έχουν πιθανά αγιογραφηθεί από μαθητές της σχολής του Γ. Μάρκου.
Ιστορικά
Στην περιοχή των Εννέα Πύργων υπήρχε αξιόλογος μεσαιωνικός οικισμός, όπως διαφαίνεται από τα μνημεία που έχουν καταγραφεί είτε με μορφή ερειπίων είτε διασωσμένα, όπως ο Άγιος Πέτρος και η Παναγία Μεσοσπορίτισσα.
Γύρω από τις δύο αυτές εκκλησίες υπάρχουν σωροί λίθων από ερείπια και άλλων βυζαντινών μνημείων, ενώ ανασκαφές μπορεί να αποκαλύψουν και άλλες εκκλησίες, όπως το ερείπιο του πιθανολογούμενου Άγιου Ιωάννη του Γκουριμπίμ, που ερευνάται τα τελευταία χρόνια.
Σύναξη της Παναγίας της Κασσωπίτρας στην Κέρκυρα
Για την Σύναξη της Παναγίας της Κασσωπίτρας στην Κέρκυρα βλέπε στις 8 Μαΐου.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος α´. Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Εἴς Μονήν Κασσωπίτρας, ἐν Κερκύρᾳ προστρέχομεν, σοῦ τήν σεβάσμιαν εἰκόνα, Θεοτόκε ἀσπάσασθαι. Στεφάνῳ τυφλωθέντι ἐν ὁδῷ, δεδώρησαι καινούς γάρ ὀφθαλμούς, νῦν δέ ὄμματα φωτίζεις τῶν καρδιῶν, λαμπρύνουσα τούς ᾄδοντας. Χαίροις ἡ θεία πύλη τοῦ φωτός, χαίροις ζωῇς ἡ τράπεζα, χαίροις τοῦ Κανονίου ὁ λιμήν, εἰρήνης τό ἐπίνειον.
Μεγαλυνάριον
Θαῦμα πολυθαύμαστον καί φρικτόν, ξένον τερατῶδες, ὅτι Στέφανος ὁ τυφλός, ὄψεως ἑτέρας ὀμμάτωσιν λαμβάνει, παρά της Θεοτόκου, ἥν μεγαλύνομεν.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος α´. Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Εἴς Μονήν Κασσωπίτρας, ἐν Κερκύρᾳ προστρέχομεν, σοῦ τήν σεβάσμιαν εἰκόνα, Θεοτόκε ἀσπάσασθαι. Στεφάνῳ τυφλωθέντι ἐν ὁδῷ, δεδώρησαι καινούς γάρ ὀφθαλμούς, νῦν δέ ὄμματα φωτίζεις τῶν καρδιῶν, λαμπρύνουσα τούς ᾄδοντας. Χαίροις ἡ θεία πύλη τοῦ φωτός, χαίροις ζωῇς ἡ τράπεζα, χαίροις τοῦ Κανονίου ὁ λιμήν, εἰρήνης τό ἐπίνειον.
Μεγαλυνάριον
Θαῦμα πολυθαύμαστον καί φρικτόν, ξένον τερατῶδες, ὅτι Στέφανος ὁ τυφλός, ὄψεως ἑτέρας ὀμμάτωσιν λαμβάνει, παρά της Θεοτόκου, ἥν μεγαλύνομεν.
Σύναξη της Παναγίας της Κουκουζέλισσας στο Άγιον Όρος
Η Παναγία η Κουκουζέλισσα είναι θαυματουργή Eικόνα, η οποία βρίσκεται στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας, στο Άγιον Όρος. Ενώπιόν της ετελείτο από πολύ παλιά στη Λαύρα η Αγρυπνία του Σαββάτου του Ακαθίστου Ύμνου.
Μετά το τέλος, λοιπόν, αυτής της Αγρυπνίας και απέναντι απ' αυτήν την Εικόνα, συνέβη να αποκοιμηθεί ελαφρά στο στασίδι του ο κουρασμένος Πρωτοψάλτης της Μονής και τέως αρχιμουσικός του παλατιού Άγιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης (βλέπε 1 Οκτωβρίου).
Τότε είδε μπροστά του την Παναγία μας να του ανταποδίδει τα τόσα «Χαίρε» και να του λέει: «Χαίρε Ιωάννη! Ψάλλε μου και εγώ δεν θα σε εγκαταλείψω»! Συγχρόνως έβαλε στο χέρι του και ένα χρυσό νόμισμα, το οποίο κρατούσε πράγματι ο Άγιος όταν ξύπνησε.
Όταν, χρόνια αργότερα, από την πολύωρη αγρυπνία και ορθοστασία, στις οποίες επιδόθηκε με ζήλο, ασθένησαν σοβαρά τα πόδια του, η Θεοτόκος πάλι του εμφανίστηκε σε ενύπνιο και τον εθεράπευσε.
Η θαυματουργή Εικόνα σήμερα βρίσκεται τοποθετημένη σε ξύλινο θρόνο, μέσα στο ομώνυμο παρεκκλήσι της Μονής.
Μετά το τέλος, λοιπόν, αυτής της Αγρυπνίας και απέναντι απ' αυτήν την Εικόνα, συνέβη να αποκοιμηθεί ελαφρά στο στασίδι του ο κουρασμένος Πρωτοψάλτης της Μονής και τέως αρχιμουσικός του παλατιού Άγιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης (βλέπε 1 Οκτωβρίου).
Τότε είδε μπροστά του την Παναγία μας να του ανταποδίδει τα τόσα «Χαίρε» και να του λέει: «Χαίρε Ιωάννη! Ψάλλε μου και εγώ δεν θα σε εγκαταλείψω»! Συγχρόνως έβαλε στο χέρι του και ένα χρυσό νόμισμα, το οποίο κρατούσε πράγματι ο Άγιος όταν ξύπνησε.
Όταν, χρόνια αργότερα, από την πολύωρη αγρυπνία και ορθοστασία, στις οποίες επιδόθηκε με ζήλο, ασθένησαν σοβαρά τα πόδια του, η Θεοτόκος πάλι του εμφανίστηκε σε ενύπνιο και τον εθεράπευσε.
Η θαυματουργή Εικόνα σήμερα βρίσκεται τοποθετημένη σε ξύλινο θρόνο, μέσα στο ομώνυμο παρεκκλήσι της Μονής.
Σύναξη της Παναγίας Μπάμπιανης στην Λάκκα Πέλλας
Για την Σύναξη της Παναγίας Μπάμπιανης στην Λάκκα Πέλλας βλέπε στις 15 Αυγούστου.
Σύναξη της Παναγίας Νησιώτισσας στην Φολέγανδρο
Για την Σύναξη της Παναγίας Νησιώτισσας στην Φολέγανδρο βλέπε στις 8 Σεπτεμβρίου.
Σύναξη της Παναγίας της Λεμονίτισσας στην Σύμη
Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Λεμονίτισσας δεσπόζει πάνω από το Γιαλό, στην Σύμη.
«Πᾶνος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου