Λάμπρος Σκόντζος: Ἁγία Θεοφανώ - Ἡ ἐλεήμων καί προδομένη βυζαντινή Βασίλισσα

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου – Καθηγητοῦ

 

Πολλοὶ βυζαντινοὶ αὐτοκράτορες ἔζησαν ἁγία ζωὴ καὶ συγκαταλέγονται στοὺς ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας, καθ᾿ ὅτι δὲν ἀλλοτριώθηκαν ἀπὸ τὴν ἐγκόσμια δόξα καὶ ἐξουσία, γενόμενοι διάκονοι τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ λαοῦ Του. Ἀνάμεσά τους συγκαταλέγεται ἡ ἁγία Θεοφανὼ ἡ ἐλεήμων βασίλισσα τοῦ Βυζαντίου.
 

Γεννήθηκε τὸ 862 στὴν Κωνσταντινούπολη ἀπὸ γονεῖς πατρικίους, τὸν Κωνσταντῖνο καὶ τὴν Ἄννα. Τὴν ἀπέκτησαν κατόπιν προσευχῆς, καθ᾿ ὅτι ἦταν ἄτεκνοι. Ἀλλὰ ἡ χαρά τους γιὰ τὴ γέννηση τῆς μικρῆς Θεοφανοὺς μεταβλήθηκε σὲ λύπη, ἀφοῦ ἡ μητέρα της πέθανε ἀπὸ δυστοκία. Τὴν ἀνατροφή της ἀνάλαβε μιὰ ἀφοσιωμένη τροφὸς τοῦ ἀρχοντικοῦ της. Ὁ πατέρας της φρόντισε νὰ τὴ μορφώσει, ὅπως ταίριαζε στὶς βυζαντινὲς ἀρχοντοποῦλες. Ἕνας εὐλαβὴς καὶ σοφὸς δάσκαλος εἶχε ἀναλάβει τὴν διαπαιδαγώγησή της. Ἡ Θεοφανὼ μεγάλωσε μὲ θεοσέβεια καὶ ἀποκτοῦσε ἀρετὲς καὶ ἦταν προικισμένη μὲ σπάνιο σωματικὸ κάλλος.
 

Ὅταν ἔφτασε σὲ ἡλικία γάμου, ὁ αὐτοκράτορας Βασίλειος Α΄ (867-886) καὶ ἡ αὐτοκράτειρα Εὐδοκία ἔμαθαν γιὰ τὴν ὄμορφη, ἐνάρετη καὶ καλλιεργημένη Θεοφανώ, τὴν ὁποία ζήτησαν ὡς σύζυγο, ἀπὸ τὸν πατέρα της, γιὰ τὸν γιό τους Λέοντα, (τὸν μετέπειτα αὐτοκράτορα) ΣΤ΄ τὸν Σοφό. Ὅμως ὁ Λέων δὲν τὴν ἤθελε, διότι συμπαθοῦσε τὴν Ζωὴ Ζαούτζαινα. Ὅμως ὁ τραχὺς Βασίλειος τὸν νύμφευσε μὲ τὸ ζόρι μὲ τὴν Θεοφανώ, χωρὶς ὁ Λέων νὰ τὸ θέλει καὶ ἡ Θεοφανὼ νὰ τὸ γνωρίζει! Ὁ γάμος πραγματοποιήθηκε μὲ μεγαλοπρέπεια, χωρὶς οὐσιαστικὰ τὴ θέληση τῶν νεόνυμφων! Ὁ πνευματικός της γέροντας Εὐσέβιος εἶχε ἀναλάβει νὰ τοὺς στηρίξει καὶ νὰ τοὺς ἑνώσει ψυχικά.
 

Σὲ λίγο καιρὸ ἡ Θεοφανὼ ἔμεινε ἔγκυος, γεγονὸς ποὺ γέμισε χαρὰ τὸ παλάτι. Γέννησε ἕνα πανέμορφο κοριτσάκι, τὴν Εὐδοκία. Ὁ Λέων προσποιήθηκε ὅτι χάρηκε, διότι εἶχε τὸ νοῦ του στὴ Ζωή, τὴν ὁποία δὲν μποροῦσε νὰ ξεχάσει. Τὸ συναισθηματικὸ κενὸ ποὺ τοὺς χώριζε ἦταν ἐμφανές. Ἡ Θεοφανὼ ἔβλεπε αὐτὴ τὴν ἀνυπόφορη κατάσταση καὶ ἡ μόνη παρηγοριά της ἦταν ἡ προσευχή. Ζοῦσε ὡς μοναχὴ καὶ μάλιστα λέγεται πὼς κάτω ἀπὸ τὰ πολυτελῆ της ἐνδύματα φοροῦσε τρίχινο ράκος!
 

Μιὰ φρικτὴ συκοφαντία ἀπὸ κάποιον μάγο καὶ ἀγύρτη ὁδηγεῖ τὸ Βασίλειο νὰ στείλει ἐξορία τὸν Λέοντα στὴ Θεσσαλονίκη, ὅτι δῆθεν ἑτοίμαζε δολοφονία του. Τὸν ἀκολούθησε καὶ ἡ Θεοφανὼ μὲ τὴν κόρη τους Εὐδοκία. Μαζί τους πῆγε καὶ ὁ πνευματικός τους Εὐσέβιος. Ἡ Θεοφανὼ συμπαραστέκεται στὸν Λέοντα καὶ τὸν ἀπέτρεψε ἀπὸ τὴν αὐτοκτονία. Μετὰ ἀπὸ τρία χρόνια ἀποκαλύφτηκε ἡ ἀλήθεια καὶ ἐπέστρεψε τὸ πριγκιπικὸ ζευγάρι στὴ Βασιλεύουσα.
 

Μετὰ ἀπὸ λίγο καιρὸ πέθανε ἡ πεθερά της Εὐδοκία καὶ ἡ Θεοφανὼ στέφτηκε Αὐγούστα. Ἀπὸ τὴ θέση της αὐτὴ ἀσκεῖ μιὰ πρωτόγνωρη φιλολαϊκὴ ἐξουσία. Γίνεται ἡ προστάτης τῶν φτωχῶν καὶ κατατρεγμένων. Ἱδρύει φιλανθρωπικὰ ἱδρύματα καὶ ἐνισχύει οἰκονομικὰ χιλιάδες ἐνδεεῖς. Ὅμως ἡ σχέση της μὲ τὸν Λέοντα χειροτερεύουν, ἀφοῦ ἐκεῖνος συνάπτει ἐρωτικὲς σχέσεις μὲ τὴ Ζωή, παραμελῶντας ἐπιδεικτικὰ τὴν Θεοφανώ. Ὁ Βασίλειος διέταξε τὴν μαστίγωση τοῦ Λέοντα καὶ τὴν ἐξορία τῆς Ζωῆς. Ἡ Θεοφανὼ κρατᾷ ἀπίστευτη στάση ἀξιοπρέπειας καὶ ἀνεξικακίας, προσευχόμενη γιὰ τὸ ἀτόπημα τοῦ συζύγου της.
 

Ὅμως τὸ 886 ὁ Βασίλειος πεθαίνει καὶ ὁ Λέων γίνεται αὐτοκράτορας. Πρῶτο του μέλημα ἦταν νὰ φέρει στὸ παλάτι τὴν Ζωὴ καὶ νὰ ἀνακηρύξει τὸν πατέρα της «βασιλοπάτορα» καὶ πρωθυπουργὸ καὶ νὰ ὑποβιβάσει τὴν Θεοφανὼ σὲ ἁπλὴ σύμβουλό του! Ἐπειδὴ δὲν εἶχε ἀποκτήσει ἀγόρι ἀπὸ τὴν Θεοφανὼ ζητοῦσε νὰ ἀποκτήσει ἀπὸ τὴ Ζωή.
 

Στὸ μεταξὺ ἔρχεται ἕνα ἀκόμα τραγικὸ συμβὰν γιὰ τὴν Θεοφανώ. Ἀρρώστησε ξαφνικὰ καὶ πέθανε ἡ ἐννιάχρονη κόρη της Εὐδοκία. Ὁ χαμός της γέμισε μὲ ἀπέραντη ἀπελπισία τὴν Θεοφανὼ καὶ τὴν ἀπομάκρυνε ἀκόμα περισσότερο ἀπὸ τὴν καρδιὰ τοῦ Λέοντα. Ἐπίσης ἡ ἀκόλαστη Ζωὴ τὴ διέβαλε συνεχῶς στὸν Λέοντα, ὥστε ἄρχισε νὰ καλλιεργεῖ στὴν ψυχή του, ὄχι ἁπλὰ ἀποστροφὴ γιὰ ἐκείνη, ἀλλὰ μῖσος. Ὅταν ὁ πνευματικός της Εὐσέβιος θέλησε νὰ μιλήσει στὸν αὐτοκράτορα γιὰ τὴν κατάσταση, ἐκεῖνος τὸν ἔστειλε ἐξορία.
 

Ἡ Θεοφανὼ δὲν ἔχει ἄλλο στήριγμα ἀπό τὸν Θεὸ καὶ τὴν Παναγία. Ὧρες ὁλόκληρες ἔμεινε κλεισμένη στὸ δωμάτιό της προσευχόμενη. Ἡ θερμὴ προσευχὴ τὴν γαληνεύει καὶ τῆς δίνει κουράγιο νὰ ζήσει. Παράλληλα ἄρχισε νὰ διαφαίνεται καὶ ἡ ἁγιότητά της. Σώζει θαυματουργικὰ ἕνα ἑτοιμοθάνατο κορίτσι. Ἡ εἴδηση ἔφτασε σὲ ὅλη τὴν αὐτοκρατορία. Ὁ λαὸς ἐκφράζει τὴν ἀγάπη του καὶ τὴν συμπάθειά του γιὰ ἐκείνη. Ἀλλὰ αὐτὴ παραμένει ταπεινὴ καὶ ἐντείνει τὴν φιλανθρωπική της δράση. Μεταβάλλει τὴ θλίψη της σὲ κοινωνικὴ προσφορά. Ὁλημερὶς τρέχει στὰ ἱδρύματα καὶ στὰ νοσοκομεῖα, περιθάλποντας τοὺς ἀσθενεῖς. Ἔκτισε δὲ καὶ τὴν Μονὴ τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας Φαρμακολύτριας στὴ Χαλκιδική.
 

Περὶ τὸ 893 ἀποσύρθηκε σὲ ἕνα μοναστήρι στὶς Βλαχέρνες, δίνοντας τὴν εὐκαιρία νὰ παντρευτεῖ ὁ Λέων τὴν Ζωή.
 

Ὅμως ἔρχεται καὶ ἡ ἀρρώστια. Οἱ συνεχεῖς θλίψεις, ἡ συζυγικὴ ἀπόρριψη καὶ κύρια ὁ θάνατος τῆς πολυαγαπημένης κόρης της κλόνισαν τὴν ὑγεία της. Ἀρρώστησε βαριά. Τὸ δυσάρεστο νέο διαδόθηκε σὲ ὅλη τὴν Πόλη. Ὁ λαός, ὁ ὁποῖος τὴν ὑπεραγαποῦσε, συγκλονίστηκε θρηνοῦσε καὶ προσεύχονταν γιὰ τὴν ἀγαπημένη του βασίλισσα. Πανέτοιμη γιὰ τὸ μεγάλο της ταξίδι, ξαπλωμένη στὸ νεκροκρέβατό της, βλέπει τὸν Κύριο νὰ τὴν περιμένει μέσα σὲ ἕνα ἐκτυφλωτικὸ φῶς. Τῆς ἐμφανίζεται ἐπίσης ἡ κορούλα της Εὐδοκία χαρούμενη νὰ τὴν περιμένει!
 

Ζήτησε νὰ δεῖ καὶ τὸν Λέοντα. Τοῦ φιλάει τὰ χέρια καὶ τοῦ ζητᾷ συγνώμη γιὰ τίς τυχὸν παραλήψεις της καὶ τοῦ εὔχεται μακροημέρευση καὶ ἐπιτυχία στὸ ἔργο του. Μετὰ κοιμήθηκε εἰρηνικά, τὸ 893. Ἡ ψυχή της φτερούγισε στὸν οὐρανό, νὰ συναντήσει τὸν Σωτῆρα Χριστὸ καὶ τὴν κορούλα της Εὐδοκία. Ἦταν μόλις 31 ἐτῶν! Τὸ τίμιο λείψανό της, ὅταν ἔγινε ἡ ἐκταφή του, βρέθηκε ἄφθορο καὶ πραγματοποιοῦσε ἄπειρα θαύματα. Ἡ Ἐκκλησία μας τὴν ἀνακήρυξε ἁγία καὶ ἡ μνήμη της ἑορτάζεται στὶς 16 Δεκεμβρίου. Τὸ χαριτόβρυτο λείψανό της βρίσκεται σήμερα στὸν Πατριαρχικὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στὸ Φανάρι.

___________________________________

Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ 

«Πᾶνος»