(Θεολογικὸ σχόλιο στὴ μεγάλη ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων)
Τὰ Ἅγια Θεοφάνεια εἶναι μιὰ ἀπὸ τίς μεγαλύτερες ἑορτὲς τῆς Χριστιανοσύνης. Κατ᾿ αὐτὴν ἑορτάζεται τὸ μεγάλο γεγονὸς τῆς Βαπτίσεως τοῦ Κυρίου στὰ ἰορδάνεια νάματα καὶ ἡ θαυμαστὴ καὶ σπάνια φανέρωση τῆς Τριαδικῆς Θεότητος στὸν κόσμο.
Ἡ σπουδαιότητα τῆς μεγάλης ἑορτῆς φαίνεται ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι αὐτή, μετὰ τὸ Πάσχα, εἶναι ἡ ἀρχαιότερη χριστιανικὴ ἑορτή. Ἱστορικὲς μαρτυρίες ἀναφέρουν ὅτι καθιερώθηκε νωρίτερα ἀπὸ τὸ 140 μ.Χ. ἀπὸ τὴν ὁμάδα τοῦ αἱρετικοῦ Γνωστικοῦ Βασιλείδη στὴν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου. Οἱ Γνωστικοὶ ἑόρταζαν τὴ Βάπτιση τοῦ Χριστοῦ καὶ ταυτόχρονα τὴν Γέννησή του στὶς 6 Ἰανουαρίου, διότι πίστευαν πὼς κατὰ τὴ βάπτιση ἑνώθηκε τὸ ὅν «Αἰῶνας Χριστὸς» μὲ τὸν «ἄνθρωπο Ἰησοῦ», κακοδοξία, τὴν ὁποία υἱοθέτησαν ἀργότερα καὶ οἱ αἱρετικοὶ Νεστοριανοί. Ἡ καθιέρωσή της δὲν εἶναι ἐπίσης ἄμοιρη μὲ τὴν ὀργιαστικὴ εἰδωλολατρικὴ ἑορτὴ τοῦ χειμερινοῦ ἡλιοστασίου τῶν Αἰγυπτίων καὶ τῶν Ἀράβων, ἡ ὁποία συνέπιπτε τὴν ἴδια ἡμερομηνία.
Φαίνεται πὼς ἡ ἑορτὴ αὐτὴ ἔτυχε μεγάλης ἀποδοχῆς τόσο ἀπὸ τοὺς αἱρετικοὺς Γνωστικούς, ὅσο καὶ ἀπὸ πολλοὺς χριστιανούς, καθ᾿ ὅτι ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶχε ὡς τότε καθιερώσει τέτοια ἑορτή. Ἴσως τὸ γεγονὸς αὐτὸ ὁδήγησε τὴν Ἐκκλησία νὰ υἱοθετήσει τὴν ἑορτὴ αὐτὴ καὶ νὰ ἀποτρέψει τοὺς πιστοὺς νὰ συνεορτάζουν μὲ τοὺς αἱρετικοὺς Γνωστικούς. Οἱ πηγές μᾶς βεβαιώνουν πὼς ἡ ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων, κατὰ τὴν ὁποία ἑορτάζονταν μαζὶ ἡ Γέννηση καὶ ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου στὰ τέλη τοῦ 2ου αἰῶνα ἦταν γεγονός. Ὡς τὰ τέλη τοῦ 4ου αἰῶνα στὴ Δύση ἑορτάζονταν μαζὶ ἡ Γέννηση καὶ ἡ Βάπτιση, ὁπότε καὶ μεταφέρθηκε ἡ ἑορτὴ τῆς Γεννήσεως στὶς 25 Δεκεμβρίου, προκειμένου νὰ ἀτονήσει καὶ στὸ τέλος νὰ καταργηθεῖ ἡ εἰδωλολατρικὴ ἑορτὴ τοῦ «Ἀήττητου Ἡλίου», δηλαδὴ οἱ θορυβώδεις ἐκδηλώσεις τῆς λατρείας τοῦ ἰρανικοῦ «ἡλιακοῦ θεοῦ» Μίθρα, ἡ ὁποία εἶχε καθιερωθεῖ ὡς ὁ προστάτης τῶν ρωμαϊκῶν λεγεώνων. Στὴν Ἀνατολὴ χωρίστηκε ἐπὶ ἱεροῦ Χρυσοστόμου στὶς ἀρχὲς τοῦ 5ου αἰῶνα. Οἱ λεγόμενες «προχαλκηδόνιες ἐκκλησίες» (Κοπτική, Ἀρμενική, Νεστοριανική, κλπ), κράτησαν τὴν ἀρχαία παράδοση ἑορτάζοντας τὴν 6η Ἰανουαρίου τὴ Γέννηση καὶ τὴ Βάπτιση μαζί.
Τὸ γεγονὸς τῆς Βαπτίσεως τοῦ Κυρίου ἐνέχει τεράστια θεολογικὴ σημασία. Σύμφωνα μὲ τὴν βιβλικὴ διήγηση, ὅταν ὁ Χριστὸς ἔγινε τριάντα ἐτῶν καὶ προκειμένου νὰ βγεῖ στὸ δημόσιο βίο Του πῆγε στὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνη, προκειμένου νὰ λάβει τὸ τυπικὸ βάπτισμα τῆς μετανοίας ἀπὸ τὸν τίμιο Πρόδρομο. Στὰ μέρη ἐκεῖνα ὁ μέγας προφήτης Ἰωάννης κήρυττε μὲ ἀφάνταστη τόλμη καὶ παρρησία τὴ μετάνοια, ὥστε νὰ ὑποδεχτοῦν οἱ ἄνθρωποι καθαρμένοι τὸν ἐρχόμενο Σωτῆρα. Συνέρρεαν κοντά του μεγάλα πλήθη γιὰ νὰ ἀκούσουν τὸν διαπρύσιο καὶ ἐλπιδοφόρο κήρυκα. Αὐτὸς τοὺς ἔβαζε στὰ νερὰ τοῦ Ἰορδάνη, ὅπου ἐξομολογοῦνταν τίς ἁμαρτίες τους. Ἦταν μιὰ καθαρὰ συμβολικὴ πράξη. Ὅπως ἔτρεχε τὸ γάργαρο νερὸ καὶ καθάριζε τοὺς σωματικοὺς ρύπους κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἡ ἐξομολόγηση καὶ μετάνοια καθάριζε τὴν ψυχὴ τοῦ βαπτιζομένου.
Ὁ Κύριος προκειμένου νὰ δείξει ὡς ἄνθρωπος σεβασμὸ στὴν ἀνθρώπινη παράδοση, δέχτηκε νὰ λάβει τὸ τυπικὸ βάπτισμα τοῦ Ἰωάννη, χωρὶς οὐσιαστικὰ νά τὸ ἔχει ἀνάγκη, διότι ἦταν ἀπόλυτα ἀναμάρτητος, «ὁ πάσης ἐπέκεινα καθαρότητος». Αὐτὸ θὰ τὸν διευκόλυνε στὸ μεγάλο δημόσιο ἀπολυτρωτικὸ ἔργο, ποὺ θὰ ἄρχιζε κατόπιν. Ὁ Ἰωάννης θεωροῦνταν μεγάλος προφήτης ἀπό τὸ λαό. Ἡ ὑπόδειξη τοῦ Ἰησοῦ ἀπὸ αὐτὸν ὡς «Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ, τοῦ αἴροντος τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου» (Ἰωάν. 1,29) ἦταν ἀπαραίτητη. Ἡ μαρτυρία τοῦ Ἰωάννη γιὰ τὸν Χριστὸ στάθηκε καθοριστική, τὰ πλήθη πείσθηκαν καὶ ἀναγνώρισαν στὸ πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ τὸν
ἀναμενόμενο Μεσσία. Χάρη σὲ αὐτὴ τὴ μεγάλη μαρτυρία σχηματίσθηκε ὁ πρῶτος πυρῆνας τῶν συνεργατῶν τοῦ Κυρίου.
ἀναμενόμενο Μεσσία. Χάρη σὲ αὐτὴ τὴ μεγάλη μαρτυρία σχηματίσθηκε ὁ πρῶτος πυρῆνας τῶν συνεργατῶν τοῦ Κυρίου.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν μαρτυρία τοῦ Ἰωάννη ὑπῆρξε καὶ ἕνα ἄλλο συγκλονιστικὸ καὶ μοναδικὸ γεγονός. Τὴ στιγμὴ ποὺ ὁ Κύριος μπῆκε στὰ νερὰ τοῦ Ἰορδάνη ἄνοιξαν οἱ οὐρανοὶ καὶ παρουσιάστηκε αὐτοπροσώπως ὁ Τριαδικὸς Θεὸς στὰ παρευρισκόμενα πλήθη. Ὁ Ἐνανθρωπήσας Λόγος βρίσκονταν στὰ ἰορδάνεια νάματα, τὸ Ἅγιο Πνεῦμα κατέβαινε «ὡσεὶ περιστερά» (Ματθ. 3,16) καὶ ἀπὸ τὸν ἀνοιγμένο οὐρανὸ ἀκούστηκε ἡ φωνὴ τοῦ Πατέρα «οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα» (Ματθ. 3,16,17). Αὐτὸ τὸ συγκλονιστικὸ γεγονὸς τῆς θεοφάνειας σημαίνει ὅτι τὸ ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους εἶναι συλλογικὴ ἀπόφαση τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ἡ φανέρωσή Του κατὰ τὴν στιγμὴ τῆς Βαπτίσεως τοῦ Χριστοῦ φανερώνει τὴν ἐπιβεβαίωση γιὰ τὴν ξεχωριστὴ ἐπιμέλεια τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴ λύτρωση τοῦ κόσμου καὶ τὴν ἐπίσημη χρίση τοῦ Χριστοῦ ὡς Μεσσία καὶ Λυτρωτῆ τῆς ἀνθρωπότητας καὶ ὁλοκλήρου τῆς κτίσεως. Ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἐπιβεβαίωσης εἶναι ἡ κατοπινὴ δυναμικὴ πορεία τοῦ Κυρίου στὸν κόσμο τῆς πτώσεως καὶ τῆς φθορᾶς καὶ ἡ πανηγυρικὴ νίκη Του κατὰ τῶν δυνάμεων τοῦ σκότους, ἡ ὁποία θὰ ὁλοκληρωθεῖ μὲ τὴν λαμπροφόρο Ἀνάστασή Του! Στὴν εὐφρόσυνη ἑορτὴ ψάλλουμε σχετικά: «Βαπτίζεται Χριστὸς μεθ᾿ ἡμῶν ὁ πάσης ἐπέκεινα καθαρότητος, ἐνίησι τὸν ἁγιασμὸν τῷ ὕδατι καὶ ψυχῶν τοῦτο καθάρσιον γίνεται· ἐπίγειον τὸ φαινόμενον, καὶ ὑπὲρ τοὺς οὐρανοὺς τὸ νοούμενον...» (4ο τροπ. τῶν Αἴνων τῶν Φώτων).
Τὸ γεγονὸς τῆς Βαπτίσεως τοῦ Κυρίου ἀποτελεῖ φωτεινὸ ὁρόσημο στὴν ἐπὶ γῆς πορεία καὶ δράση τοῦ Σωτῆρα μας, διότι «ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει εἶδε φῶς μέγα καὶ τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς» (Ματθ. 4,16). Ἡ εἴσοδος τοῦ Χριστοῦ στὸν κόσμο διέλυσε τὰ πνευματικὰ σκοτάδια τοῦ πτωτικοῦ παρελθόντος, διότι εἶναι ὁ Ἴδιος τὸ «φῶς τὸ ἀληθινόν, ὅ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον» (Ἰωάν. 1,9). Κατὰ τὰ Θεοφάνια «ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρός, πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας» (Ἰωάν.1,14). Γι᾿ αὐτὸ οἱ πιστοὶ ὀνόμασαν τὴ μεγάλη αὐτὴ ἑορτὴ τὰ Φῶτα καὶ μάλιστα ἡ ἀρχαία Ἐκκλησία πραγματοποιοῦσε τὴν ἡμέρα αὐτὴ τίς βαπτίσεις τῶν κατηχουμένων, τίς ὁποῖες ὀνόμαζε φωτισμούς! Ὁ ἱερὸς ὑμνογράφος τῆς μεγάλης ἑορτῆς μας προτρέπει: «Δεῦτε λάβετε πάντες Πνεῦμα σοφίας, Πνεῦμα συνέσεως, Πνεῦμα φόβου Θεοῦ, τοῦ ἐπιφανέντος Χριστοῦ» (τροπ. Μ. Ἁγιασμοῦ).
Μιὰ ἄλλη σημαντικὴ παράμετρος τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανίων εἶναι ὁ καθαγιασμὸς τῆς φύσεως. Ἡ κάθοδος τοῦ Χριστοῦ στὰ ἰορδάνεια ρεῖθρα σημαίνει τὸν καθαγιασμὸ τοῦ ὑγροῦ στοιχείου, ποὺ εἶναι ἡ βάση τῆς ζωῆς σὲ ὁλόκληρη τὴ δημιουργία καὶ κατ᾿ ἐπέκταση ὁ καθαγιασμὸς ὁλόκληρης τῆς κτίσεως, ἡ ὁποία ἐξαιτίας τῆς ἀνθρώπινης ἁμαρτίας «συστενάζει καὶ συνωδύνει ἄχρι τοῦ νῦν» (Ρωμ. 8,22). Οἱ καταπληκτικὴ ἀσματικὴ ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς εἶναι γεμάτη ἀπὸ ὕμνους, ἀναγνώσματα καὶ εὐχές, ποὺ ἀναφέρονται στὸν ἐξαγιασμὸ τῆς φύσεως μὲ προεξάρχουσες τίς ὑπέροχες εὐχὲς τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ. Ὁ ἴδιος ὁ Μεγάλος Ἁγιασμός, ποὺ μεταλαμβάνουμε τὴν ἡμέρα αὐτή, εἶναι ἡ ἀπελευθέρωση τῆς ὑλικῆς δημιουργίας ἀπὸ τὴ φθορὰ τῆς πτώσεως καὶ ἡ μετουσίωσή της στὴν προπτωτικὴ κατάστασή της. Ὁ προφήτης Ἠσαϊας προεῖδε αὐτὴ τὴν θαυμαστὴ ἐσχατολογικὴ μεταμόρφωση τοῦ ὑλικοῦ κόσμου ὡς ἑξῆς: «Τὰ γὰρ ὄροι καὶ οἱ βουνοὶ ἐξαλοῦνται, προσδεχόμενοι ὑμᾶς ἐν χαρᾷ, καί πάντα τὰ ξύλα τοῦ ἀγροῦ ἐπικροτήσει τοῖς κλάδοις. Καὶ ἀντὶ τῆς στοιβῆς ἀναβήσεται κυπάρισσος, καὶ ἀντὶ τῆς κονύζης ἀναβήσεται μυρσίνη. Καὶ ἔσται Κυρίῳ εἰς ὄνομα, καὶ εἰς σημεῖον αἰώνιον, καὶ οὐκ ἐκλείψει» (Ἠσ. 55,12). Οἱ λαμπρὲς τελετὲς τοῦ καθαγιασμοῦ τῶν ὑδάτων, μὲ τὴ ρίψη τοῦ Τιμίου Σταυροῦ σὲ αὐτά, τὴν ἁγία αὐτὴ ἡμέρα, σημαίνουν τὸν ἀέναο ἐξαγιασμὸ τῆς δημιουργίας, χάρη στὴν καθαρτικὴ δύναμη τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία πηγάζει ἀπὸ τὰ ἰορδάνεια ρεῖθρα. Ἡ Ὀρθόδοξη ναυτικὴ χώρα μας, ἡ ὁποία ζεῖ καὶ μεγαλουργεῖ χάρη στὸ ἁπλόχερο ὑγρό στοιχεῖο ποὺ τὴν περιβάλλει, ἑορτάζει μὲ ἰδιαίτερη λαμπρότητα αὐτὴ τὴν ἑορτὴ καὶ συμμετέχουν οἱ πιστοὶ πάνδημα στὶς λαμπρὲς τελετὲς τοῦ καθαγισμοῦ τῶν ὑδάτων.
Ἡ μεγάλη ἑορτὴ τῶν Θεοφανίων ἀποτελεῖ τὴν ἀπαρχὴ τοῦ ἐπὶ γῆς ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. «Ἀδὰμ τὸν φθαρέντα ἀναπλάττει ρείθροις Ἰορδάνου καὶ δρακόντων κεφαλὰς ἐμφωλευόντων διαθλάττει ὁ Βασιλεὺς τῶν αἰώνων Κύριος» (2ο τροπ. Α΄ ὠδῆς, τοῦ κανόνα τῶν Φώτων). Αὐτὸ μᾶς κάνει νὰ σκιρτοῦμε ἀπὸ χαρὰ καὶ νὰ γεμίζουμε τίς πληγωμένες καρδιὲς μας ἀπὸ ἀνείπωτη ἐλπίδα γιὰ τὴ λύτρωσή μας ἀπὸ τὰ πικρὰ δεσμὰ τῆς ἁμαρτίας καὶ τοῦ θανάτου. Τὸ τυπικὸ βάπτισμα τοῦ Κυρίου στὸν Ἰορδάνη ἀποτελεῖ γιά μᾶς παράδειγμα γιὰ τὸ οὐσιαστικό μας βάπτισμα, τὸ ὁποῖο εἶναι «λουτρὸν παλλιγγενεσίας» καὶ θάνατος τοῦ παλαιοῦ πτωτικοῦ ἑαυτοῦ μας καὶ ἀναγέννηση τῆς νέας ἐν Χριστῷ ὑπάρξεώς μας. Διὰ τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος «ὁ παλαιὸς ἡμῶν ἄνθρωπος συνεσταυρώθη, ἵνα καταργηθῇ τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτίας, τοῦ μηκέτι δουλεύειν ἡμᾶς τὴ ἁμαρτία» (Ρωμ. 6,5). Στὴν καταπληκτικὴ ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ διαβάζουμε: «Σήμερον τὰ τῶν ἀνθρώπων πταίσματα τοῖς ὕδασι τοῦ Ἰορδάνου ἀπαλείφονται. Σήμερον ὁ παράδεισος ἀνέῳκται τοῖς ἀνθρώποις καὶ ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης καταυγάζει ἡμῖν... Σήμερον τοῦ παλαιοῦ θρήνου ἀπηλλάγημεν καὶ ὡς νέος Ἰσραὴλ διασώθημεν. Σήμερον τοῦ σκότους ἐκλυτρούμεθα καὶ τῷ φωτὶ τῆς θεογνωσίας καταυγαζόμεθα. Σήμερον ἡ ἀχλὺς τοῦ κόσμου καθαίρεται, τῇ ἐπιφανείᾳ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν... Σήμερον ὁ Δεσπότης πρὸς τὸ βάπτισμα ἐπείγεται, ἵνα ἀναβιβάσῃ πρὸς ὕψος τὸ ἀνθρώπινον» (Εὐχὴ Μ. Ἁγιασμοῦ).
Ὁ Θεὸς τῆς πίστεώς μας δὲν εἶναι ἕνα ἀφῃρημένο λογικὸ καὶ θεωρητικὸ σχῆμα, γέννημα ἀνθρώπινης φαντασίας, ἀλλὰ ὁ ζωντανὸς Τριαδικὸς Θεός, ὁ Ὁποῖος καταδέχτηκε νὰ εἰσέλθει στὸν κόσμο καὶ τὴν ἀνθρώπινη ἱστορία, γιὰ χάρη τῆς δική μας ἀπολυτρώσεως. Ὡς σημεῖο δὲ τῆς ἀέναης παρουσίας Του καὶ τῆς φανέρωσής Του στὸν κόσμο, εἶναι τὸ ἀνεπανάληπτο γεγονὸς τῶν Θεοφανείων, τὸ ὁποῖο ἑορτάζουμε μὲ κάθε λαμπρότητα αὐτὴ τὴ μεγάλη μέρα. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος δίνει σαφέστατα τὸ ἔναυσμα γιὰ μιὰ καινούργια πορεία ἁγίας ζωῆς: «Ἐπεφάνῃ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις, παιδεύουσα ἡμᾶς, ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅς ἔδωκεν ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα λυτρώσηται ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας καὶ καθαρίσῃ ἑαυτῷ λαὸν περιούσιον, ζηλωτὴν καλῶν ἔργων» (Τίτ. 2,11-15). Ἄν μπορέσουμε, ὡς πρόσωπα καὶ κοινωνία, νὰ ἀντιληφθοῦμε τὸ μέγεθος τῆς Θείας Δωρεᾶς καὶ δεχτοῦμε νὰ ἀκολουθήσουμε τὰ ἴχνη Ἐκείνου, Τοῦ «ἐν Ἰορδάνῃ Βαπτιζομένου», τὰ ὅποια προβλήματά μας θὰ εἶναι θέμα χρόνου νὰ ἐπιλυθοῦν, ὁ κόσμος μας, ἡ ὄμορφη Πλάση τοῦ Θεοῦ, θὰ γίνει καὶ πάλι παραδείσια καὶ ἐμεῖς θὰ βιώνουμε ἀέναα τὴν πλημμυρίδα τοῦ θεοφάνειου φωτισμοῦ στὴν οὐρανοδρόμο πορεία μας. Ἐμπρὸς λοιπόν: «ἰδοὺ νῦν καιρὸς εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίας» (Β΄ Κορ. 6,2) γιὰ ὅλους μας. Ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός, ὁ μοναδικὸς σωτῆρας καὶ λυτρωτὴς τοῦ κόσμου, μᾶς περιμένει!
__________________________________
Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ
«Πᾶνος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου