(κατά φύσιν καί κατά μετοχήν στήν Ἑλληνική Παιδεία Ἕλληνες τῆς Κύπρου)
(ΜΕΡΟΣ ΣΤ΄ - ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΝ)
Ἐρώτηση 19η
Ποιά πρέπει νά εἶναι ἡ στάση μας ἔναντι τοῦ προβλήματος διενέξεως μεταξύ τῶν δύο Πατριαρχείων, Κωνσταντινουπόλεως καί Μόσχας, γιά τό θέμα τῆς Οὐκρανίας;
Ἀπάντηση
Κάποτε, ὁ ἅγιος Παΐσιος Καππαδόκης Ἁγιορείτης εἶπε γιά τό θέμα χρησιμοποιήσεως ὀρθοδόξων πατερικῶν κειμένων, Ἁγίας Γραφῆς καί Ἱερῶν Κανόνων, ὅταν οἱ θεολόγοι, οἱ ἱεράρχες καί ὁρισμένες ἱερές σύνοδοι στά κείμενά τους τά χρησιμοποιοῦν, γιά νά λύσουν διάφορα προκύπτοντα προβλήματα :
«Δυστυχῶς, ἀρκετοί θεολόγοι, ἱεράρχες καί ἱερές σύνοδοι χρησιμοποιοῦν τά πατερικά κείμενα, τήν Ἁγία Γραφή καί τούς Ἱερούς Κανόνες, σύμφωνα μέ τήν ἐμπάθειά τους, τίς προσωπικές ἐγωιστικές τους προθέσεις, τίς γεωπολιτικές, κοινωνικές, οἰκουμενιστικές, παλαιοημερολογιτικές-ζηλωτικές οὐ κατ᾿ ἐπίγνωσιν, οἰκονομικές τους προϋποθέσεις καί προγραμματισμούς ὡς ἱερά κανόνια, γιά νά σκοτώνουν θεολογικά, ἐκκλησιαστικά, πνευματικά, πολιτικά καί ἐθνικά τούς ἀντιπάλους τους, ὁ ἕνας θεολόγος ἐναντίον τοῦ ἄλλου θεολόγου, ὁ ἕνας ἱεράρχης ἐναντίον τοῦ ἄλλου ἱεράρχη καί ἡ μία ἱερά σύνοδος ἐναντίον τῆς ἄλλης ἱερᾶς συνόδου.
Τό σωστό εἶναι νά χρησιμοποιοῦνται οἱ Ἱεροί Κανόνες, τά πατερικά κείμενα καί ἡ Ἁγία Γραφή, χωρίς ἐμπάθεια,χωρίς ἐθνικισμούς, χωρίς ἐθνομηδενισμούς, χωρίς ἐγωισμούς, χωρίς αὐτοειδωλοποιήσεις («ὅλος αὐτοείδωλον ἐγενόμην» λέγει στόν Μεγάλο Κανόνα τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ὁ ἅγιος Ἀνδρέας, Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης), γιά τό καλό τοῦ ποιμνίου τῶν τοπικῶν ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί γιά τήν θεολογική ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας γενικά, μέσα στήν ἄκτιστη Χάρη τῆς Ἁγίας Τριάδος».
Λέμε κι ἐμεῖς, σύμφωνα μέ τόν ἅγιο Παΐσιο Καππαδόκη Ἁγιορείτη, ὅτι δέν πρέπει νά χρησιμοποιοῦνται οἱ Ἱεροί Κανόνες ὡς θεολογικά κανόνια, γιά νά σκοτώνει ὁ ἕνας τόν ἄλλον θεολογικά, ἐκκλησιαστικά καί πνευματικά.
Θέλοντας νά συμπληρώσουμε τίς θεολογικές ἀπόψεις τοῦ ἁγίου Παϊσίου γιά τό θέμα, πού μᾶς ἀπασχολεῖ, λέμε πώς χρειάζονται καί τά ἑξῆς νά ἐφαρμόσουμε πανορθοδόξως, σέ τοπικό ὀρθόδοξο ἐπίπεδο, σέ προσωπικό, συλλογικό, ἐθνικό καί παγκόσμιο ἐπίπεδο, σέ θεολογικό, ἐκκλησιαστικό καί πνευματικό ἐπίπεδο :
1) Δέν θά φθάναμε σ’αὐτό τό σημεῖο, νά ὑπάρχει κρίση ἐκκλησιαστική μεταξύ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου καί τοῦ Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου, ἐάν οἱ δύο ἄνδρες ἀσκοῦνταν ὀρθόδοξα σέ κάποιο παραδοσιακό μοναστήρι, ἐάν καθαρίζονταν ἀπό τά πάθη καί τόν ἐγωισμό τους, ἐάν φωτίζονταν στόν νοῦ καί τήν καρδία ἀπό τήν Χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἔφθαναν στήν θεία ἔλλαμψη, τή θέα τοῦ ἀκτίστου Φωτός τοῦ Χριστοῦ.
2) Ὅπως λέγει ὁ μακαριστός Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, Ρῶσσος ἀντιοικουμενιστής καί ἀντιζηλωτικός θεολόγος, «στήν ἐποχή μας, ἐκτός πού ἔχουμε κρίση θεολογίας παγκοσμίως, ἔχουμε κυρίως κρίση πίστεως παγκοσμίως, δηλαδή ἔχουμε κεκρυμμένη ἀθεΐα».
3) Πρέπει οἱ ἐκκλησιαστικοί ἡγέτες τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας νά ἀποφασίσουν μαζί νά γίνει μιά σωστή, ὀρθόδοξη, παραδοσιακή Οἰκουμενική Σύνοδος, ἡ ὁποία, μέ ἐλεύθερες, παραδοσιακές προϋποθέσεις, νά συσκεφθεῖ, νά συζητήσει καί νά ἀποφασίσει ὀρθόδοξα γιά τά θέματα, πού πραγματικά ἀπασχολοῦν τήν ἀνθρωπότητα, τίς αἱρέσεις, τά σχίσματα, τήν εἰδωλολατρεία, τήν ἠθική, τήν πολιτική, τήν φιλοσοφία, τήν θεολογία καί τά ἄλλα τυχόν θέματα. Μεταξύ τῶν προβλημάτων, πού πρέπει νά ἐπιλύσει ἡ μέλλουσα αὐτή Οἰκουμενική Σύνοδος, εἶναι καί τό πρόβλημα τῆς ἀνακηρύξεως τῆς Αὐτοκεφαλίας τῆς σχισματικῆς «ἐκκλησίας» τῆς Οὐκρανίας καί τῆς σχισματικῆς «ἐκκλησίας» τῶν Σκοπίων, τά προβλήματα τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, τοῦ Ζηλωτισμοῦ καί τοῦ Ἐθνικισμοῦ.
4) Ὅλο αὐτό τό ἀνακάτεμα, πού συμβαίνει μέ τίς σχισματικές «ἐκκλησίες» τῆς Οὐκρανίας καί τῶν Σκοπίων, ὀφείλεται κυρίως στόν Παπισμό, τό Παγκόσμιο Συμβούλιο «Ἐκκλησιῶν», δηλαδή αἱρέσεων, καί στίς μυστικές ὑπηρεσίες τοῦ Ἰσραήλ, τῶν Η.Π.Α. καί τῆς Ρωσσίας, γιά νά διασπασθεῖ ἡ ἐκκλησιαστική ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Σκοπός εἶναι νά ἑνωθοῦν ὅλες οἱ θρησκεῖες, οἱ αἱρέσεις, οἱ εἰδωλολάτρες σέ μιά πανθρησκεία, κάτω ἀπό τήν πολιτικοθρησκευτική ἐξουσία τοῦ αἱρεσιάρχη Πάπα τῆς Ρώμης. Γι’αὐτό πρέπει νά διαφυλάξουν οἱ τοπικές κανονικές Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες τήν ἐκκλησιαστική ἑνότητα.
Αὐτή εἶναι ἡ θεολογική μας γνώμη γιά τό θέμα-ἐρώτηση, πού μᾶς ὑποβάλατε. Γιά ὅλα τά παγκόσμια, θεολογικά, ἐθνικά, πολιτικά, φιλοσοφικά, ἠθικά καί ὑπόλοιπα ἐκκλησιαστικά προβλήματα, φταῖνε δύο παράγοντες : α) ὁ Παπισμός, καί β) ὁ ἐγωισμός, ἡ ἡδονή καί τό χρῆμα.
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός Ἁγιορείτης λέγει : «Τόν Πάπα νά καταρᾶσθε. Αὐτός φταίει γιά ὅλα τά κακά».
Δυστυχῶς, σήμερα κυβερνάει σχεδόν παντοῦ ἡ φιλοδοξία, ἡ φιληδονία καί ἡ φιλαργυρία, πού εἶναι νεοειδωλολατρεία, ἰδίως ἡ φιλαργυρία.
Τό χρῆμα, ἀντί νά χρησιμοποιεῖται ὀρθόδοξα, φιλοθέως, φιλανθρώπως, ἀγαπητικῶς πρός τούς ἔχοντας πραγματική ἀνάγκη ἐνδύσεως, τροφῆς, ἐπαγγέλματος, μορφώσεως, στεγάσεως, ἱατροφαρμακευτικῆς περιθάλψεως, ἀπαλλαγῆς ἀπό παράλογους φόρους, ὑποχρεώσεις οἰκονομικές κλπ, πρός οἰκοδομή Ἐκκλησιῶν, μοναστηριῶν, φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων, νοσοκομείων, ἐπιμορφωτικῶν σχολῶν, χρησιμοποιεῖται τό χρῆμα, γιά νά ὑποδουλώνονται ἐθνικά, προσωπικά, κοινωνικά, θεολογικά, πολιτικά, ἐκκλησιαστικά, στρατιωτικά, ἐκπαιδευτικά, ἐπαγγελματικά, ἠθικά, ἀθλητικά, σέ πολυεθνικές ἑταιρεῖες, σέ τραπεζιτικά συστήματα, σέ ὁρισμένους πλουσίους ἄνδρες καί γυναῖκες, πού κατά 95% εἶναι μασόνοι, ἑβραῖοι, σιωνιστές ἤ πειθήνια ὄργανά τους, γρανάζια, μηχανές, πολιτικοί καί οἰκονομικοί παράγοντες τοῦ λεγομένου παγκοσμιοποιημένου συστήματος τῆς πολιτικοθρησκευτικῆς παγκοσμιοποιήσεως, τῆς «Νέας Τάξεως Πραγμάτων», τῆς «Νέας Ἐποχῆς τοῦ Ὑδροχοϊκοῦ Χριστοῦ».
Καί ἐρωτοῦμε ἐδῶ τον καθένα μας : «Πῶς μπορεῖς νά εἶσαι ἐλεύθερος, ὅταν ἐθνικά, προσωπικά, πανευρωπαϊκά, παγκόσμια, εἶσαι ὑπόδουλος οἰκονομικά στούς τραπεζῖτες; Ἀπό τήν στιγμή, πού ἄλλος ἐλέγχει τό πορτοφόλι σου, δέν μπορεῖς νά εἶσαι ἐλεύθερος, ὡς ἐπί τό πλεῖστον (ὑπάρχουν βέβαια καί ἐξαιρέσεις στόν κανόνα), εἴτε ἐθνικά εἴτε προσωπικά, εἴτε πανευρωπαϊκά εἴτε παγκόσμια».
Ἐξ αἰτίας τῶν προαναφερθέντων, βλέπουμε ὅτι αὐτά τά γεγονότα ἔχουν ἐπιπτώσεις καί στήν θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας κάποτε καί τῶν διαφόρων σχισμάτων, αἱρέσεων, ἄλλων θρησκευμάτων, εἰδωλολατρῶν καί τῶν ἐπιστημόνων, πολιτικῶν, φιλοσόφων, οἰκονομικῶν ἐπιχειρηματιῶν, ἀθλητῶν, ἱεραποστόλων καί σχεδόν ὅλων ἐκείνων, πού ἐπηρρεάζουν τήν διεθνῆ κοινή γνώμη, τά Μέσα Εὑρείας Ἐπικοινωνίας, τόν Τύπο, τό διαδίκτυο (ἴντερνετ), τήν ἀστυνομία, τόν στρατό, τούς δικαστές, τούς βουλευτές, βολευτές, φονουργούς (δηλαδή στυγνούς, ἀναίσθητους δολοφόνους, κυριολεκτικά, νομοθετικά, πνευματικά, θεολογικά, πολιτικά).
Τί πρέπει νά κάνουμε, γιά νά ἀντιστρέψουμε τήν παγκόσμια, ἐθνική καί προσωπική αὐτή πνευματική κατάσταση; Ἡ λύση εἶναι μία : «Μετανοεῖτε˙ διότι ἤδη ἔχει ἔλθει ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, τοῦ Παραδείσου» (Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός).
Ἐμπρός, λοιπόν! Ἐδῶ εἴμαστε, γιά νά σᾶς βοηθήσουμε! «Ἕλα νά δεῖς. Ἐλᾶτε καί θά δεῖτε»[1].
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τελειώνουμε τόν παρόντα πνευματικό, θεολογικό μας διάλογο μέ τούς ὀρθόδοξους νέους καί νεάνιδες ἐκ Θεσσαλονίκης, μέ ἕνα πατερικό κείμενο τοῦ ἁγίου ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου ἀπό τά Ἀσκητικά του συγγράμματα[2] :
1) «Ἔλεγξε τούς ἄλλους ἀνθρώπους μέ τήν χριστιανική Ὀρθόδοξη ἰδιότητά σου, ζωή, πολιτεία, βιοτή, πρῶτα καί κύρια, καί λιγότερο μέ τήν θεολογική σου ἐπιχειρηματολογία, φιλοσοφική κατάρτιση καί τυχόν ρητορική σου δεινότητα καί εὐχέρεια».
2) «Τί εἶναι ἐλεῆμον καρδία; Καρδία ἐλεῆμον εἶναι καῦσις καρδίας ὑπέρ πάσης τῆς κτίσεως, δημιουργίας, σύμπαντος τοῦ Θεοῦ, ὑπέρ τῶν φυτῶν, τῶν ζώων, τῶν ἀνθρώπων, τῶν πουλιῶν, τῶν ψαριῶν, τῶν φιδιῶν, τῶν δαιμόνων ἀκόμη. Καί ἀπό τήν ἐνθύμηση ὅλων αὐτῶν στόν νοῦ, στήν καρδία, στήν ψυχή, ρέουν, τρέχουν δάκρυα ἀείρροα θείου ἔρωτος, χαρμολύπης, χαροποιοῦ πένθους, σταυροαναστασίμου πνευματικῆς καταστάσεως».
3) Νά ἀληθεύουμε ἐν ἀγάπῃ καί νά ἀγαπᾶμε ἐν ἀληθείᾳ Χριστοῦ (Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος) ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος, μέχρι αὐταπαρνήσεως, αὐτοθυσίας καί αὐτοκαταργήσεώς μας.
Βλέπουμε ὅτι, δυστυχῶς, δέν σεβόμαστε τόν συνάνθρωπό μας, οὔτε ἐκτιμοῦμε τήν Κτίση, Δημιουργία, Σύμπαν τοῦ Θεοῦ. Νά ἀλλάξουμε πρῶτα τόν ἑαυτό μας καί ἐλπίζουμε ὅτι ὁ Θεός θά βάλει τό χέρι Του νά λύσει ὅλα αὐτά τά προβλήματα, πού τώρα ἀνθρωπίνως εἶναι ἀδύνατον νά λυθοῦν.
4) Ὁ ἅγιος Παΐσιος Καππαδόκης Ἁγιορείτης εἶπε ὅτι πρέπει νά βλέπουμε τό ποτῆρι μισογεμᾶτο καί ὄχι μισοάδειο, νά ἔχουμε ἐλπίδα στόν Θεό καί ὅλα θά πᾶνε καλά. Μπορεῖ στήν ἐποχή μας ὁ διάβολος νά ἔχει ὀργώσει βαθειά ὅλη τήν γῆ, ἀλλά δέν κυβερνᾶει αὐτός τήν γῆ, ἀλλά ὁ Θεός, ὅπως καί ὅλο τό Σύμπαν, δημιουργία, κτίση. Τώρα, ἦλθε ἡ ὥρα στήν ὀργωμένη ἀπό τόν διάβολο γῆ, νά σπείρει ὁ Θεός τήν Ὀρθόδοξη Πίστη, Ζωή, Λατρεία, πού, μετά ἀπό ἕνα παγκόσμιο πόλεμο, θά ἐπικρατήσει παντοῦ (ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία) γιά ἕνα χρονικό διάστημα.
Καί μετά θά ἔλθει ὁ Ἀντιχριστος, πού θά ἐπικρατήσει γιά σαράντα δύο (42) μῆνες, τρεισήμισυ 31/2 δικτατορικά, σκληρά, μισάνθρωπα, ἀπάνθρωπα, ἐναντίον τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καί θά ἀνακηρύξει τόν ἑαυτό του ὡς μόνο θεό μέσα στόν ναό τοῦ Σολομῶντος, λέγοντας ὅτι ὁ,τιδήποτε ἄλλο δέν εἶναι Θεός, μόνο ὁ Ἀντίχριστος ὑπάρχει ὡς Θεός. Θά εἶναι «τό βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως, ἐστώς ἐν τόπῳ ἁγίῳ, ἐν ᾧ οὐ δεῖ».
Μετά ἀπό ὅλη αὐτή τήν περιπέτεια τῆς τραγωδίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, θά ἔλθει «ὡς κλέπτης ἐν νυκτί, ἀποτόμως, ἐξαίφνης», χωρίς νά εἰδοποιήσει κανένα, ὁ ἀδέκαστος Κριτής τῆς Οἰκουμένης, φιλάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός, πού θά ρίξει στήν «λίμνη τοῦ πυρός τήν καιομένη», μέ ἕνα μόνο ἐμφύσημά του (τό ἄκτιστο Ἅγιο Πνεῦμα), τόν Ἀντίχριστο καί τούς δαίμονες ὅλους. Τότε, μετά τήν τελική Δίκη καί τήν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, θ’ἀνοίξουν ὁ Παράδεισος καί ἡ Κόλαση.
Ἀνάλογα μέ τήν μετάνοια, τά ἔργα, τίς σκέψεις, τά φρονήματα, τίς ἐλεημοσύνες ἤ τίς ἀσπλαγχνίες μας, θά ἀπολαύσουμε αἰωνίως, αὐτά πού μᾶς ἀξίζουν. Ὁ Θεός βοηθός μας! Νά μᾶς δώσει μετάνοια, ἐξομολόγηση καί Θεία Κοινωνία τοῦ ἁγίου Σώματος καί Αἵματος τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου Ἰησοῦ Χριστοῦ, «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καί ζωήν αἰώνιον καί ἀθάνατον», μέ τό «φάρμακο αὐτό τῆς ἀθανασίας», ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Μέγας Ἀθανάσιος, Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας[3].
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) ΑΡΧΙΜ. ΤΙΜΟΘΕΟΣ ΚΙΛΙΦΗΣ, Τά τέσσερα Εὐαγγέλια καί Πράξεις τῶν Ἀποστόλων (κείμενο-μετάφραση-σχόλια), τ. Α΄, ἔκδ. 4η, Ἀθήνα, Ἰανουάριος 1999.
2) Τοῦ ἰδίου, Οἱ Ἐπιστολές Παύλου, ἑπτά Καθολικές καί ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Ἰωάννη (κείμενο-μετάφραση-σχόλια), τ. Β΄, ἔκδ. 2η, Ἀθήνα, Ἰανουάριος 2000.
3) ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ, Ἡ Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ἑρμηνείας, ἔκδ. 30ή, ἐκδ. Ἀδελφότητος Θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», Ἀθῆναι, Νοέμβριος 1990.
4) ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ι. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ, Ἡ Καινή Διαθήκη μέ μετάφραση στήν δημοτική διάλεκτο, ἐκδ. Σαΐτης, Ἀθήνα 2012.
5) ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (ΕΠΕ), Κείμενα-μετάφραση-σχόλια πατερικά τῶν ἁγίων Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Γρηγορίου Θεολόγου, Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ καί Γρηγορίου Παλαμᾶ τοῦ Ἁγιορείτου, ἐκδ. βιβλιοπωλεῖο «Τό Βυζάντιον» (Μερετάκης), Θεσσαλονίκη.
6) ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥ ΒΛΑΣΙΟΥ κ. ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΒΛΑΧΟΣ, Ὁ βίος καί ἡ θεολογία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ τοῦ Ἁγιορείτη, ἐκδ. Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας), Λιβαδειά.
7) ΑΡΧΙΜ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ – ΚΑΨΑΝΗΣ, Ὀρθοδοξία καί Παπισμός - Ὀρθοδοξία καί Οὑμανισμός, ἔκδ. Ἱερά Μονή Ὁσίου Γρηγορίου, Ἅγιον Ὄρος.
8) Τοῦ ἰδίου, Ὀρθόδοξος Μοναχισμός καί Ἅγιον Ὄρος, ἔκδ. Ἱερά Μονή Ὁσίου Γρηγορίου, Ἅγιον Ὄρος 1998.
9) Τοῦ ἰδίου, Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς ὡς διδάσκαλος τῆς θεώσεως, ἔκδ. Ἱερά Μονή Ὁσίου Γρηγορίου, Ἅγιον Ὄρος 2006.
10) Ἐγχειρίδιον - ἀλληλογραφία π. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδη καί καθηγητῆ Παναγιώτη Ν. Τρεμπέλα, Ἐπιμέλεια – εἰσαγωγή π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ, Γενική εἰσαγωγή Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου Βλάχου, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2009.
11) ΑΡΧΙΜ. ΣΩΦΡΟΝΙΟΣ ΣΑΧΑΡΩΦ, Ὁψόμεθα τόν Θεόν καθώς ἐστίν, ἔκδ. Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας 1992.
12) Τοῦ ἰδίου, Οἰκοδομῶντας τόν ναό τοῦ Θεοῦ μέσα μας καί στούς ἀδελφούς μας, τ. Α΄, Β΄, Γ΄, ἔκδ. Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας 2014.
______________________________
[1] Ἰω. 1, 40, 47. Σχετικά μέ τήν διένεξη Φαναρίου καί Μόσχας γιά τήν Οὐκρανία βλέπε ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒ. ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΓΓΕΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Φανάρι καί Μόσχα. Ἀντίπαλοι στίς διεκδικήσεις˙ συνοδοιπόροι στόν Οἰκουμενισμό, 30-10-2018, https://www.katanixis.gr/2018/10/blog-post_227.html
[2] ΟΣΙΟΣ ΙΣΑΑΚ ΣΥΡΟΣ, Ἀσκητικά, ΕΠΕ, ἐκδ. Μερετάκη-Βυζάντιο, κείμενο-μετάφραση-σχόλια : Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου, τ. Α΄, Β΄, Γ΄, Θεσσαλονίκη.
[3] Ἀποκ. 20, 7 – 22, 21.
«Πᾶνος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου