(σ.σ. Στὸ τέλος τοῦ ἄρθρου, ἀκολουθεῖ ἐκτενὲς σχόλιο)
καταθέσαμε ήδη τον παρακάτω προβληματισμό μας (ως σχόλιο εδώ) :
Τίποτε δεν είναι η υπερηφάνεια των ανθρώπων – είπε κάποτε ο όσιος Γεώργιος ο Χοζεβίτης – ούτε η οίησις της καρδιάς μας. Γιατί η υπερηφάνεια στηρίζεται στους ανέμους και η οίησις μάς αεροβατεί σε άστατο καπνό. Γιατί τι είναι η υπερηφάνεια παρά φαντασία φουσκωμένης διάνοιας, άστατα κύματα; Είναι μια φυσαλίδα, που για λίγο κολυμπάει φουσκωτή πάνω στο νερό και αμέσως σπάζει και γίνεται ένα τίποτε.
Τι κερδίζουμε απ’ αυτήν; για πες μου. Ένα δάκτυλο δεν μπορεί να προσθέσει στο ύψος μας και μας κάνει να πετάμε στα υπερουράνια, ένα νόμισμα δεν μπορεί να προσθέσει στα υπάρχοντά μας και μας κάνει να φανταζόμεθα τους εαυτούς μας άρχοντες και βασιλείς.
Ὁ Πρόδρομος τοῦ Χριστοῦ Ἰωάννης μεγάλωσε μὲ ἄσκηση καὶ σκληραγωγία στὶς ἐρημιὲς τοῦ Ἰορδάνη. Σὲ ἡλικία τριάντα περίπου ἐτῶν «ἐγένετο ρῆμα Θεοῦ», ἔλαβε μήνυμα νὰ ἀρχίσει νὰ κηρύττει γιὰ τὸν ἐρχομὸ τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν καὶ τὴν ἐμφάνιση τοῦ Χριστοῦ. Κήρυττε καὶ συγχρόνως βάπτιζε, «κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». Κατὰ τὴν ὥρα τῆς βάπτισης οἱ ἄνθρωποι ἐξομολογοῦνταν τὶς ἁμαρτίες τους. Ἔτρεχαν νὰ τὸν ἀκούσουν καὶ νὰ βαπτισθοῦν ἀπὸ ὅλη τὴν Ἰουδαία καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα. Ἀκόμη καὶ ὁ Χριστὸς προσῆλθε νὰ βαπτισθεῖ. Γι’ αὐτὸ καὶ δόθηκε στὸν Ἰωάννη καὶ ἡ προσωνυμία Βαπτιστὴς (Κυριακὴ πρὸ τῶν Φώτων).
Τί ἦταν τὸ βάπτισμα Ἰωάννου; Τί ἐξυπηρετοῦσε;
Οἱ εὐαγγελιστὲς ἀναφέρουν ὅτι ὁ χαρακτήρας τοῦ βαπτίσματος τοῦ Προδρόμου ἦταν προπαρασκευαστικός. Γιὰ νὰ προετοιμάσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ δεχθοῦν μετέπειτα τὸ βάπτισμα τοῦ Χριστοῦ. Τὸ βάπτισμα ποὺ εἰσάγει στὴν Ἐκκλησία. Στὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
Ὅπως, μάλιστα, σημειώνει χαρακτηριστικὰ ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης, «οὗτος (ἐνν. ὁ Πρόδρομος) ἦλθεν ὡς ἀπεσταλμένος παρὰ Θεοῦ, ἵνα μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός (…) οὐκ ἦν ἐκεῖνος τὸ φῶς» (Ἰωάν., α’ 6-8). Τὴν πεποίθηση αὐτήν, ὅτι εἶναι ὁ πρόδρομος τοῦ φωτός καὶ ὄχι ὁ ἴδιος τὸ φῶς, τὴν εἶχε ἀσφαλῶς καὶ ὁ ἴδιος ὁ Ἰωάννης, «ὡς ἀπεσταλμένος παρὰ Θεοῦ» (Ἰωάν., γ’ 29) καὶ «πληρωμένος» μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα (Λουκ., β’ 40). Ἔχοντας, λοιπόν, ἀπόλυτη συναίσθηση τοῦ ῥόλου του, ὡμολογοῦσε μὲ ταπείνωση ὅτι δὲν εἶναι ἄξιος οὔτε τὰ ὑποδήματα τοῦ Χριστοῦ νὰ βαστάσῃ οὔτε καὶ τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων Του νὰ λύσῃ (Ματθ., γ’ 11, Ἰωάν., α’ 27).
ΣΥΝΑΞΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ
Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία μακαριστοῦ γέροντος Ἀθανασίου Μυτιληναίου
μὲ θέμα:
«Ο ΑΛΗΘΙΝΑ ΜΕΓΑΛΟΣ»
[ἐκφωνήθηκε στὴν Ἱερὰ Μονὴ Κομνηνείου Λαρίσης στὶς 7-1-2001]
(Β΄ ἔκδοσις)
Μᾶς ἐκπλήσσει, ἀγαπητοί μου, πῶς ὁ Κύριος ὁμιλεῖ γιὰ τὸν Πρόδρομόν Του, τὸν Ἰωάννη τὸν Βαπτιστή. Ὅταν κάποτε ἔφτασαν ἀπὸ τὸν φυλακισμένο Ἰωάννη, ποὺ τὸν εἶχε φυλακίσει ὁ Ἡρώδης -ἐγγονὸς ἐκείνου τοῦ Μεγάλου Ἡρώδου ὁ ὁποῖος ἐπεχείρησε νὰ φονεύσει τὸν Κύριον· καὶ λέγεται «μεγάλος»- ἐγκληματίας ἦταν, κακοῦργος ἦταν, ὅλοι οἱ Ἠρῶδαι κακοῦργοι ἦσαν, ὅλη ἡ γενεά τους καὶ ἡ οἰκογένειά τους, ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶχε ἀνοικοδομήσει τὸν ναὸν τοῦ Σολομῶντος ἐκ τῶν ἐρειπίων, περίπου ἐκ τῶν ἐρειπίων, γι᾿ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸν ὀνομάζει ἡ Ἱστορία «μεγάλον» - ὡστόσο ἔφτασαν κάποιοι ἄνθρωποι, ἀπεσταλμένοι τοῦ Ἰωάννου, ποὺ ἦταν ἤδη στὴ φυλακή, νὰ ρωτήσουν τὸν Κύριον: «Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν;». «Σὺ εἶσαι ὁ Μεσσίας ποὺ περιμένομε, ὁ ἐρχόμενος, ἢ ἄλλον περιμένομε;». Καὶ ὄχι βέβαια ὅτι ὁ Ἰωάννης ἀμφέβαλλε, διότι θὰ ἦταν πολὺ περίεργο -καὶ τραγικό!- ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος εἶδε τὰ τῆς Βαπτίσεως καὶ ἔδειξε τὸν Μεσσίαν, πρῶτα πρῶτα ἔδειξε ὡς δάκτυλος Πατρὸς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης ἔδειξε τὸν Μεσσίαν καὶ εἶπε: «Αὐτὸς εἶναι», τώρα νὰ στέλνει ἀνθρώπους νὰ ρωτήσουν τὸν ἴδιον τὸν Ἰησοῦν «ἐὰν Αὐτὸς εἶναι ἢ ἄλλον περιμένομε».
Πόσο στενάχωρο είναι αυτό το σημείο των καιρών μας! Στις άγιες μέρες των Χριστουγέννων και στο κατώφλι του νέου χρόνου, αντί να καμαρώνουμε για μια νεολαία με όνειρα για ζωή, έχουμε χιλιάδες ανήλικους να τρεκλίζουν από το αλκοόλ στα κέντρα διασκέδασης.
Μάστιγα γίνεται η χρήση αλκοόλ από ανήλικους, που έρχεται σε συνάφεια με την εκτίναξη της χρήσης ψυχοφαρμάκων και την καταφυγή σε ψυχολόγους και ψυχιάτρους.
Παιδιά με τσακισμένο ηθικό που υποδέχτηκαν το νέο έτος με μια άρνηση της πραγματικότητας, με μια αποδοκιμασία του κόσμου που τους ετοιμάσαμε, με μια κραυγή βοήθειας για τα αδιέξοδα που τους φέραμε, με μια ανάγκη απόδρασης από την πνευματική φυλακή που τα καταδικάσαμε.
ΜΝΗΜΗ ΣΥΝΑΞΕΩΣ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ [: Ιω. 1,29-34]
ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
«Τῇ ἐπαύριον βλέπει τὸν ᾽Ιησοῦν ἐρχόμενον πρὸς αὐτόν, καὶ λέγει, ῎Ιδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου(:Την άλλη μέρα ο Ιωάννης στεκόταν πάλι στο συνηθισμένο μέρος που κήρυττε, και μαζί του ήταν και δύο από τους μαθητές του.Κι αφού παρατήρησε με ευλάβεια τον Ιησού, που τη στιγμή εκείνη περπατούσε, είπε: Αυτός είναι το Αρνίο που παρέδωσε ο Θεός Πατέρας του να θυσιασθεί για χάρη μας)»[Ιω.1,28-29].
Είναι μέγα αγαθό η παρρησία και η διακήρυξη της αλήθειας με ειλικρίνεια και με θάρρος, καθώς και το να τίθεται υπεράνω όλων η ομολογία πίστεως στον Χριστό,και όλα τα άλλα να έρχονται δεύτερα· τόσο μέγα και αξιοθαύμαστο, ώστε ο Υιός του Θεού ο Μονογενής, να ανακηρύσσει ως δικό Του εκείνον που έχει τέτοιο ηρωικό φρόνημα, ενώπιον του Πατρός Του[πρβλ. Ματθ.10,32: «Πᾶς οὖν ὅστις ὁμολογήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω κἀγὼ ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς(:Καθένας, λοιπόν, που με πίστη και θάρρος και χωρίς να φοβάται τους διωγμούς, θα με ομολογήσει σωτήρα του και Θεό του μπροστά στους ανθρώπους, θα τον ομολογήσω και εγώ μπροστά στον ουράνιο Πατέρα μου ως δικό μου)»], αν και βέβαια δεν είναι ίση η ανταπόδοση· διότι εσύ μεν δίνεις ομολογία επί της γης, ενώ Αυτός ομολογεί στους ουρανούς και εσύ μεν ομολογείς ενώπιον ανθρώπων, Αυτός όμως ενώπιον του Πατρός και όλων των αγγέλων.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
«Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ τὸν ᾿Απολλὼ εἶναι ἐν Κορίνθῳ Παῦλον διελθόντα τὰ ἀνωτερικὰ μέρη ἐλθεῖν εἰς ῎Εφεσον· καὶ εὑρὼν μαθητάς τινας εἶπε πρὸς αὐτούς· εἰ Πνεῦμα ῞Αγιον ἐλάβετε πιστεύσαντες; Οἱ δὲ εἶπον πρὸς αὐτόν· ἀλλ᾿ οὐδὲ εἰ Πνεῦμα ῞Αγιόν ἐστιν ἠκούσαμεν. Εἶπέ τε πρὸς αὐτούς· εἰς τί οὖν ἐβαπτίσθητε; Οἱ δὲ εἶπον· εἰς τὸ ᾿Ιωάννου βάπτισμα. Εἶπε δὲ Παῦλος· ᾿Ιωάννης μὲν ἐβάπτισε βάπτισμα μετανοίας, τῷ λαῷ λέγων εἰς τὸν ἐρχόμενον μετ᾿ αὐτὸν ἵνα πιστεύσωσι, τοῦτ᾿ ἔστιν εἰς τὸν ᾿Ιησοῦν Χριστόν. Ἀκούσαντες δὲ ἐβαπτίσθησαν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ᾿Ιησοῦ. Καὶ ἐπιθέντος αὐτοῖς τοῦ Παύλου τὰς χεῖρας ἦλθε τὸ Πνεῦμα τὸ ῞Αγιον ἐπ᾿ αὐτούς, ἐλάλουν τε γλώσσαις καὶ προεφήτευον. Ἦσαν δὲ οἱ πάντες ἄνδρες ὡσεὶ δεκαδύο.
Κατὰ τὸν Ὄρθρο τῶν Φώτων ψάλλονται δύο Κανόνες, ὁ ῥυθμοτονικὸς τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Μελωδοῦ («Βυθοῦ ἀνεκάλυψε πυθμένα…»), καὶ ὁ ἰαμβικὸς τοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ («Στίβει θαλάσσης κυματούμενον σάλον…»).
Ὁ ἰαμβικὸς κανόνας ἔχει τὴν ἀκόλουθη ἀκροστιχίδα διὰ ἡρῳελεγείων στίχων: «Σήμερον ἀχράντοιο βαλὼν θεοφεγγέϊ πυρσῷ Πνεύματος ἐνθάπτει νάμασιν ἀμπλακίην φλέξας Παμμεδέοντος ἐῢς Πάϊς﮲ ἠπιόων δὲ ὑμνηταῖς μελέων τῶνδε δίδωσιν χάριν», δηλαδή: Σήμερα μὲ τὸν θεοφεγγῆ πυρσὸ τοῦ ἀχράντου Πνεύματος, ἀφοῦ κτύπησε καὶ ἔκαψε τὴν ἁμαρτία («βαλὼν … φλέξας ἀμπλακίην») ὁ ἀγαθὸς υἱὸς τοῦ Παμβασιλέως («Παμμεδέοντος ἐῢς Παϊς») τὴν θάβει μέσα στὰ νάματα (τοῦ Ἰορδάνου). Καὶ δείχνοντας τὴν εὐνοϊκή του διάθεση («ἠπιόων») δίδει χάρη σὲ μᾶς ποὺ τὸν ὑμνοῦμε μ’ αὐτὰ ἐδῶ τὰ ἄσματα («ὑμνηταῖς μελέων τῶνδε»).
ΕΙΣ ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία μακαριστού γέροντος Αθανασίου Μυτιληναίου
με θέμα:
«ΓΙΑΤΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΒΑΠΤΙΣΘΗ;»
[εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 6-1-1991]
(Γ 126)
ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ [:Ματθ. 3,13-17]
Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ
«Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας εἰς τὸν Ἰορδάνην πρὸς τὸν Ἰωάννην, τοῦ βαπτισθῆναι ὑπ᾿ αὐτοῦ (:Τότε ἦλθε ὁ Ἰησοῦς ἀπ᾿ τὴ Γαλιλαία στὸν Ἰορδάνη ποταμὸ πρὸς τὸν Ἰωάννη γιὰ νὰ βαπτιστεῖ ἀπ᾿ αὐτόν)» [Ματθ. 3,13].
Μαζὶ μὲ τοὺς δούλους ὁ Δεσπότης, μαζὶ μὲ τοὺς ὑπόδικους ὁ Κριτὴς ἔρχεται γιὰ νὰ βαπτισθεῖ. Ἀλλὰ μὴ θορυβηθεῖς· μεταξὺ τῶν ταπεινῶν αὐτῶν περισσότερο λάμπει τὸ ὑψηλὸ μεγαλεῖο Του. Πραγματικά, Αὐτὸς ὁ ὁποῖος καταδέχθηκε νὰ κυοφορηθεῖ γιὰ τόσο χρόνο σὲ μήτρα παρθενικὴ καὶ νὰ γεννηθεῖ ἀπὸ ἐκεῖ, σύμφωνα μὲ τοὺς νόμους τῆς ἀνθρώπινης φύσεως, καὶ ἐπιπλέον νὰ ραπισθεῖ, νὰ σταυρωθεῖ καὶ νὰ πάθει τὰ ἄλλα παθήματα, τὰ ὁποῖα ὑπέστῃ, γιατί παραξενεύεσαι, ἐὰν καταδέχθηκε νὰ βαπτισθεῖ καὶ νὰ ἔλθει μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους πρὸς τὸν δοῦλο Του; Διότι ἐκεῖνο ἦταν ποὺ προκαλοῦσε μεγάλη κατάπληξη, τὸ ὅτι δηλαδή, ἐνῶ ἦταν Θεός, θέλησε νὰ γίνει ἄνθρωπος· τὰ ἄλλα λοιπὸν κατὰ λογικὴ ἀκολουθία ἕπονται ὅλα γενικῶς. Γι᾿ αὐτὸ τὸν λόγο καὶ ὁ Ἰωάννης πρόφθασε καὶ ἔλεγε, ἐκεῖνα ἀκριβῶς ποὺ εἶπε, ὅτι δηλαδή, δὲν εἶναι ἄξιος νὰ λύσει τὰ λουριὰ τῶν ὑποδημάτων τοῦ Ἰησοῦ καὶ ὅλα τὰ ἄλλα· γιὰ παράδειγμα εἶπε ὅτι ὁ Ἰησοῦς εἶναι κριτὴς καὶ θὰ ἀποδώσει δικαιοσύνη σύμφωνα μὲ τὴν ἀξία τοῦ καθενὸς καὶ ὅτι θὰ χορηγήσει σὲ ὅλους ἀνεξαιρέτως τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μὲ ἀφθονία, ὥστε ὅταν Τὸν δεῖς νὰ ἔρχεται πρὸς τὸ βάπτισμα νὰ μὴν ὑποψιαστεῖς τίποτε τὸ ταπεινό.
Ἀξίζει, πραγματικά, νὰ προσεγγίσῃ κανεὶς τὸ περιεχόμενο τῶν Εὐχῶν τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, ὥστε νὰ κατανοήσῃ καλύτερα τὰ σωτήρια νοήματά των γιὰ τὸ μυστήριο τῆς θείας οἰκονομίας καὶ εἰδικώτερα γιὰ τὴν Ἐνανθρώπηση καὶ τὴν Ἐπιφάνεια τοῦ Κυρίου μας.
Οἱ Εὐχὲς αὐτές, ποὺ ἀναγιγνώσκονται κατὰ τὴν τελετὴ τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, μετὰ ἀπὸ τίς Προφητεῖες καὶ τὰ Ἀναγνώσματα, εἶναι δύο. Ἡ πρώτη, καὶ πιὸ σύντομη, εἶναι ποίημα τοῦ Γερμανοῦ, Πατριάρχου Κων/πόλεως, καὶ διαβάζεται κάποτε μυστικῶς ὑπὸ τοῦ πρεσβυτέρου. Ἀπευθύνεται στὸ δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, τὸν «Κύριο Ἰησοῦ Χριστό», καὶ τὸν ἀποκαλεῖ «ἀληθινὸ Θεό, πηγὴ τῆς ζωῆς καὶ τῆς ἀθανασίας, φῶς ἐκ φωτός». Στὴν συνέχεια, ἀκολουθοῦν οἱ αἰτήσεις: «καταύγασον (= λάμπρυνε) ἡμῶν τὴν διάνοιαν τῷ Ἁγίῳ σου Πνεύματι...», «πρόσδεξαι ἡμᾶς, εὐχαριστίαν σοὶ προσάγοντας ἐπὶ τοῖς θαυμαστοῖς σου μεγαλουργήμασι καὶ ἐπὶ τῇ σωτηρίῳ σου οἰκονομίᾳ».
TA AΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ [:Τίτ. 2,11-14 καὶ 3,4-7]
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
[Ὑπομνηματισμὸς τῶν ἐδαφίων Τίτ. 2,11-15 καὶ Τίτ.3,1-7]
«Ἐπεφάνη γὰρ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις, παιδεύουσα ἡμᾶς ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ὃς ἔδωκεν ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα λυτρώσηται ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀνομίας καὶ καθαρίσῃ ἑαυτῷ λαὸν περιούσιον, ζηλωτὴν καλῶν ἔργων (:Διότι μὲ τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ φανερώθηκε ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία σώζει ὅλους τοὺς ἀνθρώπους. Καὶ μᾶς παιδαγωγεῖ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ὥστε, ἀφοῦ ἀρνηθοῦμε τὴν ἀσέβεια καὶ τίς ἐπιθυμίες τοῦ μάταιου καὶ ἁμαρτωλοῦ αὐτοῦ κόσμου, νὰ ζήσουμε στὴ ζωὴ αὐτὴ μὲ ἐγκράτεια στὸν ἑαυτό μας, μὲ δικαιοσύνη πρός τους γύρω μας ἀνθρώπους καὶ μὲ εὐσέβεια πρὸς τὸν Θεό. Καὶ νὰ ἐνισχυόμαστε στὴν ἐνάρετη ζωή, περιμένοντας μὲ χαρὰ τὴ μακαριότητα ποὺ ἐλπίζουμε καὶ τὴ φανέρωση τῆς δόξας τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ Σωτῆρος μας, τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος ἔδωσε τὸν ἑαυτό Του σὲ θάνατο γιὰ χάρη μας, γιὰ νὰ μᾶς ἐξαγοράσει ἀπὸ κάθε παράβαση τοῦ νόμου, νὰ μᾶς καθαρίσει καὶ νὰ μᾶς κάνει ἔτσι δικό Του ἐκλεκτὸ λαό, λαὸ γεμᾶτο ζῆλο γιὰ καλὰ ἔργα)» [Τίτ. 2, 11-14].
