Εὐαγγελία Λάππα: Ὁ Ἐθνομάρτυρας Νικόλαος Καπετανίδης [1889 - 21 Σεπτεμβρίου 1921]

 

(Πηγή: Πρῶτο Θέμα)

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
17 ἐτῶν
15 Ἰουλίου 2022

Ὁ Νίκος Καπετανίδης γεννήθηκε τὸ 1889 στὴ Ριζοῦντα τῆς Τραπεζοῦντας καὶ σπούδασε στὸ περίφημο Φροντιστήριο τῆς Τραπεζούντας¹, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἀποφοίτησε τὸ 1905. Ἐργάστηκε στὴν τράπεζα τῶν ἀδελφῶν Φωστηρόπουλων ἐνῶ ταυτόχρονα ἀσχολούταν καὶ μὲ τὴ δημοσιογραφία.
 

Τὴν περίοδο 1910-1911 συνεργάστηκε μὲ τὸν Φίλωνα Κτενίδη², μία ἀπὸ τίς μεγαλύτερες προσωπικότητες τοῦ ποντιακοῦ ἑλληνισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἐξέδιδε τὸ δεκαπενθήμερο περιοδικὸ «Ἐπιθεώρηση», ποὺ κυκλοφόρησε συνολικὰ σὲ 24 τεύχη, μὲ τὰ 6 τελευταῖα ὑπὸ τὴ διεύθυνση τοῦ Νίκου Καπετανίδη, λόγῳ ἀποχώρησης τοῦ Κτενίδη γιὰ σπουδές. Στὴ συνέχεια δημοσίευσε κείμενά του καὶ στὴν ἐφημερίδα «Ὁ Φάρος τῆς Ἀνατολῆς» καὶ στὴν «Ἠχὼ τοῦ Πόντου». Τὸ 1917 ἔκδωσε τὴν ἐφημερίδα «Σάλπιγξ», ἡ ὁποία κυκλοφόρησε κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ρωσικῆς κατοχῆς.
 

Μετὰ τὴν ἀνακατάληψη τῆς Τραπεζοῦντας ἀπὸ τοὺς Νεότουρκους, τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1918, ὁ Νίκος Καπετανίδης ἐξέδωσε τὴν ἐφημερίδα «Ἐποχή», στὴν ὁποία μέσῳ τῶν ἄρθρων του, δὲν φοβήθηκε νὰ μιλήσει ἀνοιχτὰ γιὰ τίς σφαγὲς τῶν Ἑλλήνων καὶ τίς βιαιότητες εἰς βάρος τους, ἀπὸ τοὺς Νεότουρκους, θέτοντας σὲ μεγάλο κίνδυνο τὴ ζωή του.
 

Στὰ γραφεῖα τῆς ἐφημερίδας τὸν ἐπισκέφτηκε ἡ «ὕαινα τοῦ Πόντου» ὁ Τοπὰλ Ὀσμάν³, προκειμένου νὰ τοῦ κάνει συστάσεις καὶ νὰ τὸν τρομοκρατήσει, κάτι ὅμως ποὺ δὲν τὸ πέτυχε, καθὼς ὁ ἀτρόμητος δημοσιογράφος δὲν πτοήθηκε ἀπὸ τίς ἔμμεσες καὶ ἄμεσες ἀπειλές του.  Ἐξακολουθοῦσε νὰ γράφει μὲ τὸ ἴδιο σθένος, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ συλληφθεῖ τὸν Μάρτιο τοῦ 1921 καὶ νὰ φυλακιστεῖ πρῶτα στὴ Τραπεζοῦντα καὶ ἀμέσως μετὰ στὴν Ἀμάσεια τοῦ Πόντου.
 

Ὁδηγήθηκε σὲ δίκη - παρωδία, στὰ Ἀνεξάρτητα Δικαστήρια ποὺ εἶχαν στηθεῖ στὴν Ἀμάσεια⁴. Λέγεται ὅτι, ὅταν ἀπολογούταν στὸν Κεμαλικὸ δικαστή, κατηγορήθηκε ἀπὸ τὴν ἕδρα ὅτι συμμετεῖχε σὲ διαδικασία αὐτονόμησης τοῦ Πόντου. Ὁ ἴδιος ἀπάντησε ὅτι ὁ δικαστὴς κάνει λάθος. Πρὸς στιγμὴν ὁ δικαστὴς χάρηκε, καθὼς νόμισε ὅτι ὁ Καπετανίδης θὰ προχωροῦσε σὲ δήλωση μετάνοιας γιὰ νὰ γλυτώσει ἀλλὰ ἐκεῖνος μὲ στεντόρεια φωνὴ ἀνέκραξε ὅτι ἀποσκοποῦσε στὴν Ἕνωση τοῦ Πόντου μὲ τὴν Ἑλλάδα.
 

Τελικά, την 21η Σεπτεμβρίου 1921, μαζὶ μὲ ἄλλους 68 ἐπιφανεῖς Ἕλληνες τοῦ Πόντου ἀπαγχονίστηκε, μετὰ ἀπὸ ἀπόφαση τῶν Ἀνεξάρτητων Κεμαλικῶν Δικαστηρίων τῆς «Ἀνεξαρτησίας». Στὴν ἀγχόνη, ὁ Νίκος Καπετανίδης, δὲν δέχτηκε τὴν κουκούλα καὶ τὰ τελευταῖα του λόγια ἦταν: «Ζήτω ἡ Ἑλλάς». Τὸ σῶμα του πετάχτηκε ἀπὸ τοὺς Τούρκους σὲ κάποια ἄγνωστη περιοχή, γιὰ νὰ μὴν ἀποτελεῖ ὁ χῶρος ταφῆς του, τόπος προσκυνήματος τῶν Ἑλλήνων.

(Πηγή: NewsPost)

Ὁ Νίκος Καπετανίδης ἦταν μόλις 32 ἐτῶν κι ὅμως πρόλαβε μὲ τὴν πένα του νὰ βάλει τὸ δικό του στίγμα στὸν Ποντιακὸ ἀγῶνα. Ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ λαμπρὰ μυαλὰ καὶ ἀπὸ τίς σημαντικότερες προσωπικότητες τοῦ Πόντου.
 

Σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο, δὲν μποροῦμε νὰ παραλείψουμε, γιὰ ἱστορικοὺς λόγους καὶ καθότι ὁ Νικόλαος Καπετανίδης πίστευε-ἤλπιζε στὴν ἐξ Ἑλλάδος βοήθεια τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου, τὸ ἑξῆς. Παρόλο τὸν ἀγῶνα τῶν Ποντίων καὶ παρὰ τίς ἀρκετὲς ἐκκλήσεις καὶ τίς ἐπιστολὲς τῶν τελευταίων πρὸς τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, τὸ καθεστώς του ἐπέδειξε ἀδιάφορη ὡς καὶ ἐχθρικὴ στάση ἀπέναντι στοὺς ἀγῶνες τους. Ὁ ἴδιος δὲν δίστασε νὰ προτείνει νὰ παραχωρηθεῖ στοὺς Ἀρμενίους τὸ βιλαέτι⁵ τῆς Τραπεζοῦντας, ὅπου κατοικοῦσαν 360.000 Ἕλληνες καθὼς πίστευε ὅτι ἕνας ἀνεξάρτητος Πόντος θὰ ἦταν ἕνα θνησιγενὲς καὶ εὐάλωτο κράτος καὶ θὰ ἀποτελοῦσε... «περισπασμὸ» γιὰ τὸ Ἑλληνικὸ κράτος. Ὅπως ἐπίσης εἶχε δηλώσει τὸ ἀποτρόπαιο ὅτι δὲν ἐκπροσωποῦσε τὸν Ποντιακὸ Ἑλληνισμό⁶, ἄποψη ποὺ εἶχε προκαλέσει μεγάλη δυσαρέσκεια στοὺς Ποντίους.
 

Ἀκολουθεῖ ἕνα ποίημα ποὺ ἔγραψα γιὰ τὸν Ἐθνομάρτυρα Νίκο Καπετανίδη:

Ὁ Δραγούμης τοῦ Πόντου,
Νικόλαος Καπετανίδης

Νικόλα Καπετανίδη, Ριζοῦντας βλαστέ,
Δραγούμη⁷ τοῦ Πόντου, λαμπρέ, ἡρωικέ.
Τοῦ παρευξείνιου Ἑλληνισμοῦ ἐκφραστῆ.
Σὺ δημοσιογράφε, θερμὲ ἀγωνιστή.

***
Τὴν Ἑλληνική σου τὴν καταγωγή,
ποτέ, Καπετανίδη, δὲν εἶχες ἀρνηθεῖ.
εἶχες Χριστὸ κι Ἐλλάδα⁸ στὴ ψυχή,
ἀγάπη ποὺ σὺ καθιστοῦσες φανερή.

***
Δὲν δίστασες τὴν ἀλήθεια νὰ πεῖς,
γιὰ τοὺς Νεότουρκους ἀνθέλληνες σφαγεῖς.
Δὲν δίστασες σ᾿ ἀγῶνα τοὺς Ἕλληνες νὰ καλεῖς,
τὴ ραγιαδοσύνη, τὴ δουλοπρέπεια νὰ πολεμεῖς.

***
Δὲν σταματοῦσες καμία στιγμή,
μὲ πένα καὶ μὲ φλογερὴ ψυχή,
ἀγάπη στὴν Ἑλλάδα ν᾿ ἐμφυσεῖς,
μάνα⁹ ποὺ δὲν  πρόλαβες νὰ δεῖς.

***
Στόχος σου ὁ Πόντος νὰ λευτερωθεῖ,
μὲ τὴ μάνα Ἑλλάδα νὰ ἑνωθεῖ.
Γι᾿ αὐτὸν ἀγωνίστηκες ἡρωικά.
Ἔδειξες πὼς δὲν ἔκειτο μακράν¹⁰.

***
Δὲν δείλιασες γιὰ τὴ δική σου τὴ ζωή.
Ἀγέρωχος στῶν Τούρκων τὴν ἀπειλή,
τόλμησες, Νίκο Καπετανίδη, νὰ σταθεῖς,
δίχως τίς συνέπειες καθόλου νὰ σκιαχτεῖς.

***
Πρὶν τὸ κατώφλι τοῦ θανάτου διαβεῖς.
Προτοῦ ἐσὺ στὴν ἀγχόνη ἀνεβεῖς,
μήνυμα δίνοντας σ᾿ ὅλους ἐμᾶς,
ξάστερα κραύγασες «Ζήτω ἡ Ἑλλάς»!

***
Ἐβόρα, Καπετανίδη, τ᾿ ἐσὸν ψή
στὴν ἠχὼρ γομάτη Ποντία γῆ,
μέραν λευτεριᾶς ἀναμένει νά ᾿ρθεῖν,
λάβαρον Ἑλλάδος  στὸ χῶμα ν᾿ ἐσταθεῖν.

***
(μετάφραση τῆς ἀνωτέρῳ στροφῆς)

Σκιά, Καπετανίδη, ἡ δική σου ψυχή
στὴ ματωμένη τοῦ Πόντου τὴ γῆ,
μέρα λευτεριᾶς ἀναμένει νά ᾿ρθεῖ,
ἡ γαλανόλευκη στὸ χῶμα νὰ στηθεῖ.

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
17 ἐτῶν
14 Ἰουλίου 2022

Θὰ κλείσω, τὴν μικρή μου ἀναφορὰ στὸν Ἐθνομάρτυρα Νικόλαο Καπετανίδη, μὲ τὴν φράση, ἑνὸς μεγάλου σύγχρονου ἱστορικοῦ καὶ βραβευμένου ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, τοῦ Δρ. Ἰωάννη Σ. Παπαφλωράτου: 

 

«Ἄς κλείνουμε εὐλαβικὰ τὸ γόνυ, σὲ ὅλους τοὺς Ποντίους ποὺ θυσίασαν τὴν ζωή τους γιὰ τὸ ἰδανικὸ τῆς Πατρίδος καὶ τῆς Ἐλευθερίας, ἀλλὰ καὶ ὅσους ἦρθαν στὴν μητέρα Ἑλλάδα, ἐπιβίωσαν καὶ πρόκοψαν μετατρέποντας τὸν πόνο τους σὲ δημιουργία».

 

Πηγές:
1. https://www.lelevose.gr/ethnomartyras-nikos-kapetanidis/ / Ὁ ἐθνομάρτυρας Νίκος Καπετανίδης
2. https://www.pontosnews.gr/496908/pontos/prosopikotites/ktenidis-filon/ / Φίλων Κτενίδης (1889-1963)
3. Δρ. Ἰωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ὁ Ἑλληνισμὸς τοῦ Πόντου, Ἐκδόσεις Λειμών, Ἀθῆναι 2021.
4. https://www.pontosnews.gr/470052/san-simera-ston-ponto-kai-allou/san-simera-to-1920-oi-ellines-tou-pontou-pr/ / Σὰν σήμερα, τὸ 1920, οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου προτείνουν στὸν Βενιζέλο νὰ ξεσηκωθοῦν κατὰ τοῦ Κεμὰλ (ντοκουμέντα)
5. https://www.pontosnews.gr/497450/pontos/genoktonia/tilegrafima-epitropeias-pontion-pro/ / Τηλεγράφημα Ἐπιτροπείας Ποντίων πρὸς Ἐλευθέριον Βενιζέλον - «Πανταχόθεν τοῦ Πόντου ἀγγέλλονται σφαγαί»
6. Δρ. Ἰωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ἡ προσπάθεια γιὰ τὴν ἵδρυση ἀνεξαρτήτου Ποντιακοῦ κράτους [Ἀνοιχτὸ Πανεπιστήμιο 18/05/2022] / https://www.youtube.com/watch?v=QO+u3qEfh7g

_____________________________

                       
1. Λέγεται ὅτι τὸ Φροντιστήριο τῆς Τραπεζοῦντας ἱδρύθηκε τὸ 1682 ἀπὸ τὸν Τραπεζούντιο Σεβαστὸ Κυμινήτη, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τὴ διεύθυνση τοῦ καὶ ἔθεσε γερὲς βάσεις γιὰ νὰ ἀναδειχτεὶ σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα πνευματικὰ κέντρα τοῦ Ἑλληνορθόδοξου στοιχείου τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Τὸ Φροντιστήριο Τραπεζοῦντος στεγάστηκε ἀρχικὰ σὲ μετόχι τῆς Μονῆς Παναγίας Σουμελὰ καὶ ἀργότερα στὴν ἐνορία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, στὴν οἰκία τοῦ Ἠλία Κανδήλογλου, ὁ ὁποῖος ἀποτελοῦσε ἕνας ἀπὸ τοὺς διδασκάλους του ἀπὸ τὸ 1778 ἕως τὸ 1784. Ἀπὸ τίς ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰῶνα, αὐτὸ ἐγκαταστάθηκε στὴν ἐνορία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου, ἀπέναντι ἀπὸ τὴν Μητρόπολη, σὲ μετόχι τῆς Μονῆς Περιστερεώτα. Τὸ 1902 ὁλοκληρώθηκαν οἱ ἐργασίες γιὰ τὴν στέγασή του σὲ νέο τετραώροφο κτήριο, σύμφωνα μὲ τὰ σχέδια τοῦ Τραπεζούντιου ἀρχιτέκτονα Ἀλέξανδρου Κακουλίδη. (Πηγή: Ἰωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ὁ Ἑλληνισμὸς τοῦ Πόντου, Ἐκδόσεις Λειμών, Ἀθῆναι 2021)
 

2. Ὁ Φίλων Κτενίδης γεννήθηκε τὸ 1889 καὶ μεγάλωσε στὴ Κρώμνη. Τὸ 1906 θὰ ἀποφοιτήσει μὲ ἄριστα ἀπὸ τὸ Φροντιστήριον Τραπεζοῦντος, καὶ τὰ τρία ἑπόμενα χρόνια θὰ ἐργαστεῖ ὡς λογιστής. Παράλληλα ξεκίνησε τὴν ἐνασχόλησή του μὲ τὴ δημοσιογραφία ὡς φιλολογικὸς συνεργάτης τῆς ἐφημερίδας τῆς Τραπεζοῦντας Ἐθνικὴ Δρᾶσις. Τὸ 1910 ἔκδωσε ὁ ἴδιος τὸ δεκαπενθήμερο περιοδικὸ Ἐπιθεώρησις ποὺ γνώρισε μεγάλη ἐπιτυχία, ἀφοῦ κυκλοφόρησε ἀκόμα καὶ στὴ Ρωσία. Διωγμένος ἀπὸ τοὺς Νεότουρκους, κατέφυγε στὴν Ἀθήνα καὶ ἐγγράφηκε στὴν Ἰατρικὴ Σχολή. Μὲ τὸ ξέσπασμα τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων διέκοψε τίς σπουδές του καὶ πῆγε ἐθελοντὴς στὰ μέτωπα τῆς Ἠπείρου καὶ τῆς Μακεδονίας. Μετὰ τὴ λήξη τοῦ πολέμου πῆρε τὸ πτυχίο τῆς Ἰατρικῆς καὶ ἐπέστρεψε στὸν Πόντο, ὅπου διώχθηκε ἀπὸ τοὺς Τούρκους ἐξαιτίας τῆς θητείας του στὸν ἑλληνικὸ στρατό. Κατέφυγε στὰ ἑλληνικὰ χωριὰ στὸ ἐσωτερικὸ τῆς Τραπεζοῦντας προκειμένου νὰ προσφέρει δωρεὰν τίς ἰατρικές του ὑπηρεσίες. Τὴ περίοδο 1915-17, μὲ τὴ ρωσικὴ κατοχὴ τῆς Τραπεζοῦντας ὑπηρέτησε ὡς διευθυντὴς τοῦ μεγαλύτερου ρωσικοῦ στρατιωτικοῦ νοσοκομείου στὰ Πλάτανα καὶ Μετὰ τὴν ἐπανάσταση τοῦ 1917 ἀποστρατεύτηκε. Γιὰ ἕνα χρόνο διετέλεσε πρόεδρος τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου τῶν Ποντίων στὸ Κρασνοντὰρ τῆς Ρωσίας. Ζήτησε νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὰ καθήκοντά του γιὰ νὰ μεταβεῖ στὴν Ἀθήνα προκειμένου νὰ ἐνημερώσει τὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση γιὰ τὸ ζήτημα τῆς ἀνεξαρτησίας τοῦ Πόντου. Ἀπογοητευμένος γιὰ τὴ δυσάρεστη τροπὴ ποὺ πῆρε αὐτὸ τὸ ἐθνικὸ θέμα, ἔφυγε γιὰ ἰατρικὴ εἰδικότητα στὸ Παρίσι. Τὸ 1920 διέκοψε πάλι τίς σπουδές του καὶ πῆγε ἐθελοντὴς στὸ μικρασιατικὸ μέτωπο. Τὸ 1938 ἐγκαταστάθηκε μὲ τὴν οἰκογένειά του μόνιμα στὴ Θεσσαλονίκη, ὅπου ἄσκησε τὸ ἐπάγγελμα τῆς ἰατρικῆς. Ὁ Φίλων Κτενίδης ἀπεβίωσε στὶς 13 Ἰουλίου 1963, σὲ ἡλικία 74 ἐτῶν.
(Πηγή: https://www.pontosnews.gr/496908/pontos/prosopikotites/ktenidis-filon/ / Φίλων Κτενίδης (1889-1963))
 

3. Ὁ Τοπὰλ Ὀσμὰν ἦταν Τοῦρκος διοικητὴς τῆς Κερασούντας, ἀγράμματος καὶ κουτσὸς πρώην βαρκάρης. Ἀποτέλεσε ἕναν ἀπὸ τοὺς ἀρχηγοὺς τῶν ἀτάκτων τουρκικῶν σωμάτων  (Τσετῶν) καὶ ἦταν ὑπεύθυνος γιὰ τὴν ὁλοσχερῆ ἐξόντωση πληθυσμοῦ ὁλόκληρων χωριῶν. (Πηγή: https://petheol.gr/ἄρθρα-μελέτες/ἐκκλησία/ἐκκλησιαστική-ἱστορία/246-γερμανός-καραβαγγέλης,-ὁ-παπαφλέσσας-της-Λέσβου / Ὁμιλία Θεολόγου Ὑπ. Δρ. Θεολογίας Παναγιώτη Τσαγκάρη, Γερμανὸς Καραβαγγέλης, ὁ Παπαφλέσσας τῆς Λέσβου)
 

4. Στὴν ἀρχαιότητα, ἡ Ἀμάσεια διετέλεσε πρώτη πρωτεύουσα τοῦ Βασιλείου τοῦ Πόντου, μέχρι τὸ 183 π.Χ., ὁπότε ἡ πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στὴ Σινώπη. Μετὰ τὴν κατάκτησή της ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους, τὸ 70 π.Χ., ἐντάχθηκε στὴν ἐπαρχία Γαλατίας καὶ ἀργότερα στὴν Καππαδοκία. Στὴ περίοδο τῆς Ρωμανίας, ἡ Ἀμάσεια συμπεριλαμβανόταν στὸ Θέμα Ἀρμενιακῶν. Τὸ 1075 κατακτήθηκε ἀπὸ τοὺς Τανισμάνιους ἐμίρηδες, ποὺ τὴν ἔκαναν πρωτεύουσά τους. Τὸ 1174 κατακτήθηκε ἀπὸ τοὺς Σελτζούκους καὶ τὸ 1393 ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς. Στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰῶνα, ἡ Ἀμάσεια ἦταν ἕδρα Μητρόπολης τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως καὶ τὸ χριστιανικὸ στοιχεῖο τῆς περιοχῆς ἀριθμοῦσε 155.000 κατοίκους σὲ 392 ἐνορίες. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς χριστιανοὺς κατοίκους τῆς περιοχῆς ἦταν τουρκόφωνοι. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Α' Παγκοσμίου καὶ τοῦ ἑλληνοτουρκικοῦ πολέμου ποὺ ἀκολούθησε, ἡ Ἀμάσεια ἔγινε θέατρο φοβερῶν διωγμῶν κατὰ τοῦ ἀρμενικοῦ καὶ ποντιακοῦ πληθυσμοῦ. Πολλοὶ Ἀρμένιοι καὶ Ἕλληνες ἀπαγχονίστηκαν μὲ συνοπτικὲς διαδικασίες, μεταξὺ ἄλλων καὶ στὰ "Δικαστήρια Ἀνεξαρτησίας", ποὺ ὀργάνωσε τὸ τουρκικὸ ἐθνικὸ κίνημα τοῦ Μουσταφὰ Κεμὰλ καὶ κατάφερε τὴ μαζικὴ θανάτωση ἐκπροσώπων τοῦ ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ.  Στὴν πόλη σήμερα ἔχουν ἀπομείνει οἱ παλιὲς ἑλληνικὲς γειτονιές, μὲ σπίτια-φαντάσματα. Πολλὰ ἀπὸ αὐτὰ βρίσκονται στὶς ὄχθες τοῦ Ἴριδος ποταμοῦ, ποὺ διασχίζει τὴν Ἀμάσεια. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/w/Ἀμάσεια / Ἀμάσεια)
 

5. Μεγάλη διοικητικὴ περιφέρεια, κυρίως στὴν Ὀθωμανικὴ Aυτοκρατορία. [τουρκ. vilâyet -ἰ < ἀραβ. wilāja `επαρχία΄] (Πηγή: https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=%CE%B2%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CE%AD%CF%84%CE%B9)
 

6. Δρ. Ἰωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ὁ Ἑλληνισμὸς τοῦ Πόντου σ.σ.274-275 μὲ παραπομπὴ στὸ  Εὐρ. Γεωργανόπουλος, σ.σ.159-160
 

7. Ὁ Ἴων Δραγούμης (1878 - 31 Ἰουλίου 1920), ἦταν μία ἀπὸ τίς  σημαντικότερες προσωπικότητες τῆς νεότερης Ἑλλάδας. Ὑπῆρξε ἥρωας τῶν ἐθνικοαπελευθερωτικῶν ἀγώνων τῆς ἐποχῆς του, πολιτικός, διανοούμενος, δημοτικιστὴς ἀλλὰ καὶ συγγραφέας. Ὁ Καπετανίδης ἐδῶ παρομοιάζεται μὲ τὸν Ἴωνα Δραγούμη, καθὼς οἱ βίοι τους ἔμοιαζαν σὲ πολλὰ πράγματα, ὅπως στὸ γεγονὸς ὅτι ὑπῆρξαν καὶ οἱ δύο διανοούμενοι στὴν ἀγάπη γιὰ τὴ Πατρίδα, συμμετοχὴ σὲ Ἐθνικὸ Ἀγῶνα, ἀλλὰ καὶ στὸ ὅτι ἡ ζωή τους ἔσβησε νωρὶς μὲ βίαιο τρόπο. (Πηγή: Εὐαγγελία Κ. Λάππα, Ἡ ΠΡΟΣΦΟΡΑ τῆς Πολύτεκνης Οἰκογένειας στὸν ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ - Βιογραφίες Πολυτέκνων Μακεδονομάχων, Ἐκδόσεις «Νάμα», Ἀθήνα 2022)
 

8. Ὅποιος χάνει τὸν Χριστό, χάνει καὶ τὴν Ἑλληνική του συνείδηση. Γι' αὐτὸ καὶ οἱ Μικρασιᾶτες εἶχαν σὰν εὐχὴ «νὰ ζεῖς μὲ τὸ ὄνομά σου- τὸ χριστιανικὸ καὶ ἑλληνικό σου ὄνομα».
 

9. Τὴ μάνα Ἑλλάδα.
 

10. Ἀπόσταγμα τῆς ἀρνητικῆς θέσης καὶ τῆς πολιτικῆς τοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου σχετικὰ μὲ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Πόντου καὶ ἕνωση του μὲ τὴ μάνα Ἑλλάδα. π.χ. ἕνας Ἑλληνικὸς Πόντος «... θὰ ἀποτελοῦσε περισπασμὸ γιὰ τίς Ἑλληνικὲς κυβερνήσεις σὲ μακροχρόνια βάση» (Πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=QO_u3qEfh7g / Ἰωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ἡ προσπάθεια γιὰ τὴν ἵδρυση ἀνεξαρτήτου Ποντιακοῦ κράτους [Ἀνοιχτὸ Πανεπιστήμιο 18/05/2022])
__________________________________

Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ

«Πᾶνος»