Δημήτρης Νατσιός: Μένουμε σπίτι μὲ τὰ παιδιά μας: μιὰ πραγματικὴ εὐλογία

Τρία πράγματα μᾶς θυμίζουν τὸν χαμένο παράδεισο: τὸ ἄρωμα τῶν λουλουδιῶν, τὸ κελάϊδισμα τῶν πουλιῶν καὶ τὸ γέλιο τῶν παιδιῶν

Ντοστογιέφσκι

_____________

Ὅ,τι ἀκολουθεῖ γράφεται κυρίως γιὰ παιδιὰ τοῦ Δημοτικοῦ σχολείου. Νὰ σημειώσω κατ᾿ ἀρχὰς αὐτὸ τὸ ὄμορφο ποὺ γράφει ὁ μέγας διδάσκαλος, ὁ ἅγιος Χρυσόστομος: τὰ παιδιὰ εἶναι χρυσά ἀγάλματα ποὺ στολίζουν τὸ σπίτι∙ «Νόμισον ἀγάλματα χρυσά ἔχειν ἐπὶ τῆς οἰκίας τοὺς παῖδας». Τώρα βέβαια, λόγῳ συνθηκῶν, τὰ χρυσά μας ἀγάλματα καθηλώθηκαν «εἰς τὰς οἰκίας», τὰ σχολεῖα, τὰ φροντιστήρια ἔκλεισαν, ὁπότε τὸ κοχλάζον νεανικό τους αἷμα, ἀπαιτεῖ τιθάσευση ἢ κάπου νὰ διοχετευτεῖ.

Ὁ Ἀριστοτέλης στὴν «Ρητορικὴ» σημειώνει τὰ ἑξῆς, διαχρονικῶς εὔστοχα, γιὰ τὰ νιᾶτα: «Οἱ μὲν οὖν νέοι.... εὐμετάβολοι δὲ καὶ ἀψίκοροι πρὸς τὰς ἐπιθυμίας, καὶ σφόδρα μὲν ἐπιθυμοῦσι ταχέως δὲ παύονται· ὀξεῖαι γὰρ αἱ βουλήσεις καὶ οὗ μεγάλαι, ὥσπερ αἱ τῶν καμνόντων δίψαι καὶ πεῖναι. καὶ θυμικοὶ καὶ ὀξύθυμοι καὶ οἷοι ἀκολουθεῖν τὴ ὀργή. καὶ ἥττους εἰσὶ τοῦ θυμοῦ· διὰ γὰρ φιλοτιμίαν οὐκ ἀνέχονται ὀλιγωρούμενοι, ἀλλὰ ἀγανακτοῦσιν ἂν οἴωνται ἀδικεῖσθαι». 

Καὶ σὲ μετάφραση: «Οἱ νέοι λοιπόν.... ἀλλάζουν εὔκολα ἐπιθυμίες καὶ τὶς χορταίνουν γρήγορα: οἱ ἐπιθυμίες τους εἶναι σφοδρές, ξεθυμαίνουν ὅμως γρήγορα· γιατί ἡ ὄρεξή τους γιὰ κάτι εἶναι ἔντονη, διαρκεῖ ὅμως λίγο, ὅπως ἀκριβῶς ἡ δίψα καὶ ἡ πεῖνα —κάθε λίγο καὶ λιγάκι— τῶν ἀρρώστων. Παραφέρονται εὔκολα, εἶναι εὐέξαπτοι καὶ ρέπουν στὸ νὰ ἀφήνονται νὰ παρασυρθοῦν ἀπὸ τὸ θυμό τους. Δὲν ἔχουν τὴ δύναμη νὰ ἀντισταθοῦν στὶς παρορμήσεις τους· γιατί ἡ ἀγάπη τους γιὰ τὴν τιμὴ τοὺς κάνει νὰ μὴ μποροῦν νὰ ἀνεχθοῦν τὴν περιφρόνηση, ἀλλὰ ἀγανακτοῦν ὅταν πιστεύουν ὅτι ἀδικοῦνται».

Κατ᾿ ἀρχὰς δὲν χρειάζεται νὰ πανικοβληθοῦν οἱ γονεῖς. Καὶ ἕνας καὶ δυὸ μῆνες χωρὶς σχολικὰ μαθήματα δὲν ὑπάρχει πρόβλημα, ἡ ἀπώλεια εἶναι ἀσήμαντη, ὅλα μποροῦν νὰ ἀναπληρωθοῦν. Κάθε Σεπτέμβριο, ὅταν παραλαμβάνουμε μαθητὲς μετὰ τὶς θερινὲς διακοπές, οἱ περισσότεροι δάσκαλοι ἀφιερώνουμε ἕναν καὶ δύο μῆνες σὲ ἐπαναλήψεις, σὲ ἀνατροφοδότηση τῶν γνώσεων. 

Ἄρα «μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία» ἀγαπητοὶ γονεῖς. Ἀρκετὸ τρόμο ἐνσπείρουν τὰ κανάλια τῆς συμφορᾶς. Καὶ καλὸ εἶναι τὰ παιδιὰ νὰ μὴν παρακολουθοῦν τὶς μακάβριες εἰδήσεις, ὁ ὁποῖες μαυρίζουν καὶ φαρμακώνουν τὴν ψυχή τους. Ὄχι γιὰ νὰ κρυβόμαστε ὑποκριτικά, ἀλλὰ γιατί ὁ νοῦς τῶν μικρῶν παιδιῶν δὲν χωράει τὸ κακό, ὁπότε τὸ μόνο ποὺ ἀποφέρει μιὰ τέτοια ἐνημέρωση εἶναι νὰ διαταράσσεται ἡ πνευματική τους ἰσορροπία.

Εἶναι βέβαιο ὅτι τώρα μὲ τὸν ἐγκλεισμὸ ξεβράστηκε τὸ τεράστιο πρόβλημα ποὺ λέγεται διαχείριση τοῦ ἐλεύθερου χρόνου καὶ κυρίως πῶς θὰ κρατήσουμε τὸ μέτρο μὲ τὶς νέες τεχνολογίες.

Εἶναι γνωστὸ ὅτι τὸ διαδίκτυο μὲ τὴν τεράστια ἀποθήκευση πληροφοριῶν δημιουργεῖ στὸ χρήστη του, ἰδίως στὶς νεότερες ἡλικίες, τὴν ὀλέθρια ψευδαίσθηση ὅτι ὁ ἴδιος κατέχει καὶ ἔχει κατακτήσει αὐτὲς τὶς γνώσεις. Τὸ θεωρεῖ, τρόπον τινά, ὡς προέκταση, ἐξάρτημα τῆς μνήμης του. Γι᾿ αὐτὸ ἡ μελέτη θεωρεῖται πιὰ χάσιμο χρόνου, γίνεται ἀντικείμενο χλεύης, πρᾶγμα καταστρεπτικότατο γιὰ τὴν γλῶσσα καὶ τὴν σκέψη. 

Θύματα αὐτῆς τῆς ἀπώλειας εἶναι πολλὲς φορὲς καὶ οἱ ἴδιοι οἱ ἐκπαιδευτικοί. Κάποτε λέγαμε «ἔχει μεταδοτικότητα», ὅταν θέλαμε νὰ ἐπαινέσουμε τὸ δάσκαλο. Ἡ μεταδοτικότητα εἶναι «τέχνη τεχνῶν» ποὺ τὰ θεμέλιά της «τρέφονται» ἀπὸ τὴν ἀγάπη πρὸς τοὺς μαθητὲς «οὐδὲν οὕτῳ πρὸς διδασκαλίαν ἐπαγωγὸν ὡς τὸ φιλεῖν καὶ φιλεῖσθαι» κατὰ τὸν ἅγιο Χρυσόστομο - καὶ βέβαια, τὴν βαθιὰ γνώση τοῦ ἀντικειμένου, ἀποκύημα πολλῆς μελέτης. 

Σήμερα λέμε πὼς εἶναι ἐπικοινωνιακός. Ἡ διαφορὰ μεταξὺ μετάδοσης καὶ ἐπικοινωνίας εἶναι τεράστια. Μετάδοση σημαίνει παιδεία. Ἐπικοινωνία σημαίνει ἐντυπωσιοθηρία, ἀμάθεια. Τώρα μὲ τὴν λεγόμενη ἀσύγχρονη ἐκπαίδευση, τὴν τηλεδιδασκαλία τὸ πρόβλημα θὰ ἐνταθεῖ. Αὐτὸ ἂς προσεχθεῖ γιατί ὁ «ἰὸς» τῆς ἐξάρτησης ἀπὸ τὶς νέες τεχνολογίες εἶναι δυσίατος καὶ ἐπιβλαβέστατος.

Τί μποροῦν λοιπὸν νὰ πράξουν οἱ γονεῖς γιὰ νὰ βοηθήσουν τὰ παιδία τους; Ἐκ πείρας 30 ἐτῶν συνεχοῦς παρουσίας στὴν τάξη γνωρίζω ὅτι τὰ σημερινὰ παιδιὰ ὑστεροῦν σὲ τρεῖς κυρίως τομεῖς. Μὲ ἁπλά λόγια : στὴν σωστὴ καὶ στρωτὴ ἀνάγνωση κειμένων. Στὴν ὀρθογραφία. Καὶ στὰ μαθηματικά, τὴν ἀνεπάρκεια στὶς τέσσερις πράξεις κλασμάτων καὶ δεκαδικῶν ἀριθμῶν καὶ στὴν λύση προβλημάτων.

Γιὰ τὴν ἀνάγνωση. Θυμᾶμαι εἶχα διαβάσει ἕνα βιβλίο, περὶ ὀρθοφωνίας, τοῦ ἀειμνήστου καὶ σπουδαίου ἠθοποιοῦ Δημήτρη Μυράτ. Πρότεινε στοὺς ἄπειρους συναδέλφους του νὰ διαβάζουν «φωναχτὰ» κείμενα ἀρχαίων Ἑλλήνων ἢ τὸ Εὐαγγέλιο. Τὰ παιδιὰ μποροῦν νὰ κάνουν τὸ ἴδιο μὲ βιβλία Ἑλλήνων συγγραφέων παιδικῆς λογοτεχνίας. (Θὰ ἀναφέρω ὀνόματα παρακάτω)

Οἱ γονεῖς μποροῦν νὰ διαβάζουν στὰ παιδιὰ τους κείμενα, ὅπως Βίους ἁγίων-πάντα συγκινοῦν- μύθους τοῦ Αἰσώπου, βιογραφίες ἡρώων καὶ βιβλία κατάλληλα γιὰ τὰ παιδιά. Οἱ γονεῖς εἶναι παιδαγωγοὶ καὶ παιδαγωγούμενοι ταυτόχρονα. Τί εὐλογημένη εἰκόνα νὰ διαβάζει ὁ πατέρας, ποὺ συνήθως ἀπουσιάζει, ἕνα κείμενο γιὰ κάποιον ἥρωα, ἕνα ἀπόσπασμα βιβλίου στὰ παιδιά του. Καὶ ὁ ἴδιος καὶ τὰ παιδιά του θὰ τὸ χαροῦν καὶ δὲν θὰ τὸ ξεχάσουν....

Εἶναι λαμπρὴ εὐκαιρία νὰ γίνει αὐτὸ ποὺ ἔπρεπε νὰ ὑλοποιήσει τὸ ὑπουργεῖο Παιδείας. Μαθήματα Πατριδογνωσίας. Νὰ μάθουν τὰ παιδιὰ τί σημαίνει Ἑλλάδα. Γιατί ἡ Παιδεία μας σήμερα οὔτε Παιδεία εἶναι οὔτε ἐθνική. Νὰ σημειώσω παρενθετικῶς τὰ ἑξῆς:

Ἀνέκαθεν ἡ ἑλληνικὴ παιδεία εἶχε χαρακτῆρα καὶ ἐθνοκεντρικό. Πρώτιστος στόχος της ἦταν ἡ πνευματικὴ καλλιέργεια τοῦ νέου, ἀποσκοποῦσε δηλαδὴ νὰ ὁδηγήσει τὸν μαθητὴ στὴν πατριδογνωσία -γλῶσσα καὶ παράδοση- στὴν αὐτογνωσία καὶ τελικὰ στὴν θεογνωσία, ποὺ εἶναι καὶ τὸ κατ᾿ ἐξοχὴν ζητούμενο.

Σήμερα ὅμως ἡ Παιδεία ἔχει ἀλλοτριωθεῖ σὲ βαθμὸ ἐπικίνδυνο. Δεχόμενη θανάσιμα χτυπήματα μὲ τὶς ἀλλεπάλληλες «ἀλλα­γές, μεταρρυθμίσεις, ἀναπτερώσεις καὶ ἀναγεννήσεις» στὰ ἐκπαιδευτικὰ προγράμματά της, ἔχει ὑποστεῖ ἀνυ­πολόγιστη καταστροφή, ἀφοῦ ξένα κέντρα ἐξουσίας καὶ λήψεως ἀποφάσεων καθορίζουν ἀκόμη καὶ αὐτὸ τὸ περιεχόμενο τῶν σχολικῶν. 

Τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ τοῦ ἔθνους μας, ἡ Γλῶσσα, ἡ Ἱστορία, ἡ ὀρθόδοξη Πίστη (τὰ Θρησκευτικά), πλήττονται ἐδῶ καὶ πολ­λά χρόνια συστηματικὰ καὶ συνειδητὰ ἀπὸ φανεροὺς καὶ κυρίως «ἀόρατους» ἐχθρούς. Καὶ μὲ ἕνα ὑπουργεῖο περίπου συνένοχο.

Τί διαβάζουμε; Ὅπως προανέφερα: Συναξάρια ἁγίων καὶ ἡρώων, Πηνελόπη Δέλτα, Γαλάτεια Σουρέλη, Μυρσίνη Βιγγοπούλου, Ἀγγελική Βαρελά, μύθους τοῦ Αἰσώπου.

Γιὰ τὴν ὀρθογραφία ἀντιγραφὴ κειμένων καὶ ἐτυμολογία. Γιὰ τὴν σπουδαιότητα τῆς ἐτυμολογίας σημείωνα σὲ παλαιότερο κείμενό μου μὲ τίτλο: «Ταξίδι στὴν πάντερπνη ἐτυμολογία μας».

Πρῶτον: Θὰ κατανοοῦσαν οἱ μαθητὲς τὴν συνέχεια τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ὅτι "εἶναι κόρη ἀπὸ μεγάλη γενιά, εἶναι ἡ θυγατέρα τῆς γλώσσας τῶν ἀρχαίων Ἀθηναίων συγγραφέων, τὸ σόϊ της βαστᾶ ἀπὸ τοὺς τραγικούς, τὸν Πλάτωνα, τὸν Θουκυδίδη κι ἀπὸ τὴν Καινὴ Διαθήκη" σημειώνει ὁ Γιῶργος Θεοτοκᾶς σὲ κείμενό του τὸ 1939. (Νὰ προσθέσουμε στὴν ἀπαρίθμηση τῶν γεννητόρων καὶ τὸν Ὅμηρο).

Δεύτερον: Ἡ ἐτυμολογία καὶ ἡ διδασκαλία της προξενεῖ σεβασμὸ καὶ θαυμασμὸ στὰ παιδιὰ γιὰ τὴν γλῶσσα.

Τρίτον: Πληγὴ πυορρέουσα σήμερα κατάντησε ἡ ἀνορθογραφία. Τὸ δὲ ὑπουργεῖο «φρόντισε» νὰ καταργήσει καὶ τὸ μάθημα, τὸ τετράδιο τῆς ὀρθογραφίας σὲ μιὰ γλῶσσα ποὺ ἡ ὀμορφιὰ καὶ ἡ ἀπαράμιλλη ἡ σαφήνειά της ἑδράζονται στὶς ὀρθογραφικὲς τις ἀποχρώσεις. 

Ἡ ὀρθογραφία, ἡ ὑπακοὴ στοὺς κανόνες της, εἶναι μάθημα πειθαρχίας γιὰ τὰ παιδιά, πρᾶγμα ποὺ δὲν συνάδει μὲ τὸν ἀναρχικό....κουκουλοφλώρο τῆς ἐποχῆς μας. («Ὅταν οἱ ἐχθροί σου θὰ ἔχουν ξεμάθει τὴν ὀρθογραφία τους νὰ ξέρεις ὅτι ἡ νίκη πλησιάζει» ἔλεγε σοφὸς Ρῶσος γλωσσολόγος). Ἴσως δὲν λείπει ἀπὸ τὸν νοῦ τῶν Ἑλληνομάχων καὶ ἡ καθιέρωση τῆς φωνητικῆς γραφῆς, γιὰ νὰ γίνουμε ἐπιτέλους... ἀκραιφνεῖς Εὐρωπαῖοι. 

Ὀρθογραφία μαθαίνεις κυρίως μέσῳ τῆς ἐτυμολογίας τελείᾳ καὶ παῦλα. Καὶ εὐτυχῶς πολλοὶ δάσκαλοι χρησιμοποιοῦν τετράδιο ὀρθογραφίας, κατὰ παράβασιν τῶν ἄνωθεν ἐντολῶν καὶ διασώζουν ὅ,τι μπορεῖ νὰ περισωθεῖ. (Κάποτε εἴχαμε καὶ τετράδιο καλλιγραφίας, διότι μᾶς ἐνδιέφερε καὶ ἡ φιλοκαλία, ἡ νοικοκυροσύνη, ἡ ὀμορφιά, ὁ καλλωπισμός. 

Στὰ χωριά μας, στὴν Μακεδονία μας, ἀκόμη οἱ μάνες μας χρησιμοποιοῦν τὸ φουκάλι - ἡ σκούπα, τὸ σάρωθρον- καὶ φουκαλίζουν τὶς αὐλές. Καὶ ὅμως ἡ λέξη προέρχεται ἀπὸ τὸ φιλοκαλώ, τὴν φιλοκαλία. Τὸ ἀναφέρει νομίζω καὶ ὁ σπουδαῖος Φ. Κουκουλές στὸ "Βυζαντινῶν βίος καὶ πολιτισμός").

«Ὦ! γλῶσσα τῆς Ρωμηοσύνης, Ὦ! νικήτρα τοῦ θανάτου» γράφει ὁ Παλαμᾶς γιὰ τὴν πανσεβάσμιο λαλιά μας. 

Καὶ ὁ μεγάλος Σολωμός μας κληροδότησε τὸ ἀειθαλὲς ρητό: "μήγαρις ἔχω ἄλλο στὸ νοῦ μου, πάρεξ ἐλευθερία καὶ γλῶσσα". Τὸ ἕνα συντηρεῖ τὸ ἄλλο. Γιὰ νὰ ἀγαπήσουν τὴν "νικήτρα τοῦ θανάτου" γλῶσσα μας τὰ παιδιά, πρέπει νὰ ἀρωματιστοῦν ἀπὸ τὴν εὐωδιαστὴ ἐτυμολογία της.

Γιὰ τὰ Μαθηματικὰ ὅσοι γονεῖς μποροῦν, καὶ σήμερα, δόξα τῷ Θεῷ, ὅλοι ξέρουν γράμματα, νὰ βάζουν τὰ παιδιά τους νὰ κάνουν τὶς τέσσερις πράξεις τῆς ἀριθμητικῆς. Στοὺς ἀκεραίους τὰ μικρότερα, στοὺς δεκαδικούς καὶ τὰ κλάσματα τῶν μεγαλυτέρων τάξεων.

Νὰ κλείσω μὲ μιὰ παραίνεση. Ναί, περνᾶμε δύσκολες ὧρες. Τὰ ἀλαλάζοντα τηλεοπτικὰ κανάλια, γιὰ λόγους τηλεθέασης, τρομοκρατοῦν. Τὸ «μένουμε σπίτι», ἂν τὸ διαχειριστοῦμε σωστὰ μπορεῖ νὰ ἀποβεῖ εὐλογία. (Προσωπικῶς τὸ μόνο ποὺ μοῦ λείπει εἶναι ἡ ἐκκλησία καὶ ἡ τάξη. Ὅσοι συνάδελφοι ἀπολαμβάνουν τὴν διδασκαλία μὲ καταλαβαίνουν).

Οἱ γονεῖς εἶναι οἱ ἀρχιτέκτονες τῆς οἰκογένειας. Ἄς μὴν ἀναζητοῦν τὴν τελειότητα. Ἄς ἐμπιστευτοῦν πρῶτα τὴν καρδιά τους. Ἐκεῖ θὰ συναντήσουν τὴν θερμουργό ἀγάπη καί τὴν ὄντως Ἀγάπη, τὸν Χριστό. 

«Τοῖς ἀγαπῶσι καὶ τὰ δύσκολα εὔκολα γίνεται». Σ᾿ αὐτοὺς ποὺ ἀγαποῦν καὶ τὰ δύσκολα γίνονται εὔκολα, τονίζει ὁ μέγας παιδαγωγὸς τῶν γονέων ἁγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. 

Ἄς κλείσουμε τὰ αὐτιά μας στὶς σειρῆνες τῆς λαλίστατης ἐποχῆς μας κι ἂς στραφοῦμε πίσω στὸ λόγο τοῦ Πλούταρχου:

«Παράδειγμα τοῖς τέκνοις παρέχειν». 

Μὲ τὰ ἔργα μας θὰ ἀναθρέψουμε σωστὰ τὰ παιδιὰ καὶ ὄχι μὲ κούφια λόγια. Ἄς ἀντλήσουμε τὸ δροσερὸ νερὸ ἀπὸ τὴ σοφία τῶν προγόνων μας, ὅ,τι ἐκλεκτότερο ἔχει ἡ ἀνθρωπότητα. Ἄς σκύψουμε τὸ κεφάλι κάτω ἀπὸ τὸ πετραχήλι τοῦ ἀπ. Παύλου: ἀνατρέφετε τὰ παιδιὰ «ἐν νουθεσίᾳ καὶ παιδείᾳ Κυρίου».

Σιχαθήκαμε, τὸ ξαναλέω, τὶς σειρηνωδίες τῶν διεφθαρμένων ἐκκλησιομάχων καὶ ἐθνομηδενιστῶν. Εἶναι «γεννήματα ἐχιδνῶν καὶ λύκοι βαρεῖς». «Ὅλα τὰ ἔθνη γιὰ νὰ προοδεύσουν πρέπει νὰ στραφοῦν ἐμπρὸς πλὴν τοῦ ἑλληνικοῦ ποὺ πρέπει νὰ στραφεῖ πίσω», ἔγραφε ὁ Δημ. Καμπούρογλου. Μεγάλη κουβέντα, ἂς τὴν φιλοσοφήσουμε λίγο, ὅπως ἔλεγαν οἱ παλιοί.

Εἶναι μακρὺς ὁ δρόμος τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν μας, γεμᾶτος περιπέτειες, γεμᾶτος γνώσεις. Οἱ γέροι πελαργοί, ὅταν γεράσουν, λένε πὼς τὰ νέα πουλιά τοὺς παίρνουν στὰ φτερά τους καὶ τοὺς βοηθοῦν στὸ πέταγμα. Ὁ Μέγας Βασίλειος ὀνομάζει αὐτὴν τὴν ἐξαίσια εἰκόνα μὲ μιὰ ὡραιότατη φράση: «εἰς ἀντιπελάργωσιν».

Οἱ γονεῖς κάνοντας τὸ χρέος τους, ἔρχεται ἡ στιγμὴ ποὺ τὰ παιδιά τους, ἀνταποδίδοντας τὴν εὐεργεσία τῆς ἀνατροφῆς, τοὺς παίρνουν στὰ φτερά τους, «εἰς ἀντιπελάργωσιν».

Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος-Κιλκὶς

«Πᾶνος»