Η θρησκευτικότητα των αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α. μέσα από τα κειμήλια του Μουσείου Αγώνος - φωτογραφίες και βίντεο

Η επέτειος της 1ης Απριλίου αποτελεί ευκαιρία για ανάδειξη νέων πτυχών του τετραετούς αγώνα που σημάδεψε τη σύγχρονη κυπριακή Iστορία

Ο Απελευθερωτικός Αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. αποτελεί την κορυφαία στιγμή της σύγχρονης Ιστορίας αυτού του τόπου. Είναι το γεγονός που έγραψαν στις σελίδες της κυπριακής Ιστορίας με το αίμα τους λεβέντες και αμούστακα παλληκάρια, που αγωνίστηκαν με σκοπό την απελευθέρωση της Κύπρου από τον βρετανικό ζυγό και την Ένωση με την Ελλάδα.

Αρκετές είναι οι διαφορετικές προσεγγίσεις που μπορεί ν’ ακούσει ή να διαβάσει κανείς σήμερα για τον Αγώνα αυτόν. Όμως το μόνο σίγουρο είναι ότι οι ήρωες και οι ηρωίδες μας δεν δείλιασαν απέναντι στη βρετανική αυτοκρατορία, χαρίζοντάς μας την ελευθερία και τοποθετώντας τους εαυτούς τους στο Πάνθεον της Αιωνιότητας.

Μια ξεχωριστή πτυχή της εποποιίας της Ε.Ο.Κ.Α. είναι η σύνδεση που είχαν οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες με τη θρησκεία και την ελληνορθόδοξη πίστη. Με αφορμή την επέτειο της 1ης Απριλίου, η «Σ» βρέθηκε στο Μουσείο Αγώνος και συνομίλησε με τον λειτουργό, Μιχάλη Σταυρή, για τη θρησκευτικότητα που διακατείχε του αγωνιστές του 1955-1959. Μας περιέγραψε ιστορίες και μας έδειξε εκθέματα που δείχνουν την βαθιά πίστη και τη σύνδεση του αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. με τη θρησκεία.

Η «Σ» βρέθηκε στο Μουσείο Αγώνος σε μια προσπάθεια παρουσίασης ενός σημαντικού στοιχείου του ένοπλου εθνικο-απελευθερωτικού κινήματος. Ποια είναι η σημασία της θρησκευτικότητας των αγωνιστών και πώς αντανακλάται στα κειμήλια που εκτίθενται στο Μουσείο;

«Με τη βοήθεια του Θεού»

Αρχικά, ο κ. Σταυρή ανέφερε ότι μέσα από τις συλλογές του Μουσείου Αγώνος προβάλλεται η θρησκευτικότητα των αγωνιστών, στοιχείο που μπορεί να λειτουργήσει ως ποιοτικό χαρακτηριστικό προσδιορίζοντας την ίδια τη φύση του Αγώνα.

Συμπλήρωσε ότι, παρά τους ισχυρισμούς των Βρετανών, οι οποίοι χαρακτήριζαν το κίνημα των Ελλήνων της Κύπρου ως τρομοκρατικές ενέργειες, ο αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. αγκαλιάστηκε από την τεράστια πλειοψηφία του ελληνικού κυπριακού λαού, που αντιλαμβάνονταν το εγχείρημα ως γνήσιο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. «Θεωρώ ότι η θρησκευτικότητα,ιδίως για την εποχή που μιλούμε, είναι ένα στοιχείο το οποίο επηρεάζει την ιδιοσυγκρασία της κοινωνίας και των ατόμων, οπότε είναι επαρκές ποιοτικό χαρακτηριστικό που μπορεί να μας βοηθήσει να προσδιορίσουμε τη φύση του ίδιου του Αγώνα επί της ουσίας».

Ο κ. Σταυρή επεσήμανε ότι το θρησκευτικό στοιχείο είναι φανερό διαχρονικά στο κυπριακό ενωτικό κίνημα, με σημεία τομής τα ενωτικά δημοψηφίσματα, που αποτέλεσαν το επιστέγασμα της ειρηνικής φάσης του εθνικού αγώνα. Πρόσθεσε ότι τα δημοψηφίσματα του 1921 και του 1930 υπογράφονται διά αντιπροσώπων στους διάφορους ναούς την 25η Μαρτίου μετά τη δοξολογία, ενώ σε εκκλησίες υπογράφεται και το μεγάλο δημοψήφισμα του 1950. «Είναι και αυτό ένα στοιχείο που συνδέει τον εθνικό αγώνα της Κύπρου με την Εκκλησία καθ’ όλη τη διάρκεια του ενωτικού κινήματος», συμπλήρωσε.

Υπογράμμισε ότι ο σημαντικός ρόλος της θρησκείας στο κίνημα της 1ης Απριλίου του 1955 είναι φανερός ήδη από την πρώτη προκήρυξη, η οποία ξεκινά με την επίκληση στη«βοήθεια του Θεού» προκειμένου να ευοδωθεί ο αγώνας και επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τόνισε, ακόμα, ότι ο όρκος που έδιναν οι αγωνιστές για να μυηθούν στην Ε.Ο.Κ.Α. γινόταν στο όνομα της Αγίας Τριάδος. «Η μύηση των αγωνιστών γίνεται κατά το πρότυπο της Φιλικής Εταιρείας, καθώς ο απόηχος του 1821 είναι εμφανής στην κυπριακή κοινωνία του 1955. Οπότε, με ένα πανομοιότυπο τελετουργικό, τα μέλη προς μύηση υποχρεούνταν να δώσουν όρκο προκειμένου να έχουν πλήρη συναίσθηση των πράξεών τους». Εξάλλου, στο «όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος» ορκίστηκαν στην Αθήνα (στην οικία του καθηγητή Κονιδάρη), την 7η Μαρτίου 1953, και τα δώδεκα μέλη της επιτροπής που αποφάσισαν την οργάνωση ενόπλου κινήματος στην Κύπρο.

Αντιμέτωποι με τις αντίξοες συνθήκες κράτησης και με τις καθημερινές στερήσεις, χιλιάδες απλοί Έλληνες της Κύπρου κάθε ηλικίας, που κλείστηκαν στα διάφορα κρατητήρια χωρίς δίκη, εύρισκαν παρηγοριά μέσω της πίστης. Στιγμιότυπο από τους κύκλους μελέτης της Αγίας Γραφής που οργανώνονταν εντός των κρατητηρίων.

Οι τόμοι των ενωτικών δημοψηφισμάτων των ετών 1921, 1930 και 1950 εκτίθενται στο Μουσείο Αγώνος. Η υπογραφή των ιστορικών δέλτων μετά τις δοξολογίες στους διαφόρους ναούς της Κύπρου, και με το πέρας των εκκλησιαστικών λειτουργιών, καταδεικνύει την άμεση σύνδεση του εθνικού κινήματος με τις θρησκευτικές αντιλήψεις των Ελλήνων του νησιού.

Εγκόλπιο της Καινής Διαθήκης του αγωνιστή Χαράλαμπου Μπαταριά, πάνω στην οποία εξοστρακίστηκε σφαίρα και έσωσε τη ζωή του.

Η πρώτη προκήρυξη του Αρχηγού της ΕΟΚΑ, Γεωργίου Γρίβα - Διγενή, στην οποία κηρύσσεται η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα.

Ο όρκος που έδιναν οι αγωνιστές προκειμένου να μυηθούν στην ΕΟΚΑ.

Αντίτυπο της Καινής Διαθήκης που ανήκε στον παπα-Σταύρο Παπαγαθαγγέλου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για μύηση μελών στην ΕΟΚΑ.

Αυτοσχέδιοι ναοί μέσα σε παράγκες

Η θρησκευτική πίστη ήταν διάχυτη στη διάρκεια του τετραετούς αγώνα. Ενδεικτική είναι η μέριμνα των φυλακισμένων στα διάφορα κρατητήρια που εγκατέστησαν οι Βρετανοί στο νησί, να μην απολέσουν από την καθημερινότητά τους την επαφή με την πνευματική-θρησκευτική ζωή. «Επειδή το θρησκευτικό στοιχείο ήταν σημαντικό για την κοινωνία της εποχής, φρόντιζαν να εκκλησιάζονται δημιουργώντας αυτοσχέδιους ναούς μέσα σε παράγκες, αλλά και να οργανώνουν οι ίδιοι κύκλους μελέτης της Αγίας Γραφής, ώστε να μπορούν να εντρυφούν περισσότερο στα θρησκευτικά ζητήματα. Μέσα από τα μηνύματα και τα νοήματα της Αγίας Γραφής έπαιρναν οι ίδιοι θάρρος για να μπορούν ν’ αντεπεξέρχονται στις κακουχίες στις οποίες υποβάλλονταν και στις στερήσεις που βίωναν καθημερινά στους χώρους αυτούς που οργάνωσαν οι Βρετανοί για να μπορέσουν να περιορίσουν τη δράση της ΕΟΚΑ και να κάμψουν το ηθικό της κοινωνίας».

Η Καινή Διαθήκη που έσωσε τον Χαράλαμπο Μπαταριά

Στα σχετικά με τη θρησκευτικότητα των αγωνιστών εκθέματα του Μουσείου Αγώνος ξεχωρίζει η Καινή Διαθήκη του αγωνιστή Χαράλαμπου Μπαταριά, από το χωριό Σαράντι. «Ο Μπαταριάς πριν μυηθεί στην Ε.Ο.Κ.Α. εξέφρασε ενδοιασμούς, φοβούμενος ότι σε περίπτωση σύλληψής τουμπορούσε να μην αντέξει στα βασανιστήρια. Ένα βράδυ, πριν μυηθεί στην Οργάνωση, κοιμήθηκε έχοντας το χέρι του στην Αγία Γραφή. Το επόμενο πρωί ξύπνησε αποφασισμένος να ενταχθεί στις τάξεις των αγωνιστών. Όπως σημειώνει ο ίδιος ο Μπαταριάς, όταν τελικά η προδοσία οδήγησε στη σύλληψή του ο ίδιος γλίτωσε τον θάνατο χάρη στη Θεία παρέμβαση, αφού είχε στην τσέπη του πουκαμίσου του την Καινή Διαθήκη επί της οποίας εξοστρακίστηκε η σφαίρα από τον πυροβολισμό που δέχτηκε. Σε κάθε περίπτωση, η αντίληψη αυτή του Μπαταριά είναι χαρακτηριστική του βιωματικού τρόπου με τον οποίον αντιλαμβάνονταν την πίστη οι νέοι του 1955-1959».

Φέτος συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από την ορκωμοσία των 12 ιδρυτικών μελών της Επιτροπής Αγώνα, οι οποίοι συσκεπτόμενοι στην Αθήνα έλαβαν την απόφαση για έναρξη απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο. Στο Μουσείο Αγώνος εκτίθενται ο υπογεγραμμένος όρκος και το Ευαγγέλιο επί του οποίου ορκίστηκαν, στις 7 Μαρτίου 1953, στην οικία του καθηγητή Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεράσιμου Κονιδάρη

Προσωπικά αντικείμενα του ήρωα Μάκη Γιωργάλλα. Διακρίνονται βιβλιάρια εκκλησιαστικών κατηχητικών σχολείων.

Μεταξύ των κειμηλίων που αφορούν στη δράση του Γρηγόρη Αυξεντίου, εκτίθεται το ράσο που φόρεσε στη διάρκεια της παραμονής του στη Μονή Μαχαιρά, όταν υποδέχτηκε τους Βρετανούς στρατιώτες προσποιούμενος τον μοναχό.

Τα τετράδια κατηχητικών του Μιχαλάκη Γιωργάλλα και το ράσο του Αυξεντίου

Στο Μουσείο εκτίθενται και προσωπικά αντικείμενα των αγωνιστών, τα οποία φανερώνουν το βαθύ θρησκευτικό τους αίσθημα. Ο κ. Σταυρή αναφέρθηκε, επί παραδείγματι, στα τετράδια κατηχητικών του ήρωα Μιχαλάκη Γιωργάλλα, τα οποία αντανακλούν το πνεύμα μιας νεολαίας που τη μια μέρα μαθήτευσε στα κατηχητικά σχολεία και την επόμενη βρέθηκε με το όπλο ανά χείρας, να μάχεται για τα δίκαιά της.

Σημαντικό έκθεμα είναι και το ράσο που φορούσε ο Γρηγόρης Αυξεντίου στη διάρκεια παραμονής του στη Μονή Μαχαιρά, με το οποίο μεταμφιέστηκε υποδεχόμενος τους Βρετανούς που ερευνούσαν τη Μονή για να τον εντοπίσουν».

Συμπλήρωσε ότι υπάρχουν και άλλα θρησκευτικά βιβλιάρια, όπως η Καινή Διαθήκη και η Ιερά Σύνοψη του ήρωα Ανδρέα Δημητρίου, ενός εκ των πρωτομαρτύρων της αγχόνης, η Καινή Διαθήκη του Στέλιου Μαυρομμάτη και το βιβλίο «Εν Χριστώ Ζωή» του απαγχονισθέντος Μιχαήλ Κουτσόφτα. «Όλα αυτά τα αντικείμενα προσωπικής χρήσης», εξήγησε ο κ. Σταυρή, «φανερώνουν την ιδιοσυγκρασία των αγωνιστών που ανέλαβαν έναν αγώνα κληροδοτημένο από την ίδια την ελληνική Ιστορία. Φανερώνουν, δηλαδή, τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν την αξία και το νόημα της ζωής, τη σημασία της θυσίας και την ανάγκη της συλλογικότητας».

Η θρησκευτικότητα των αγωνιστών είναι διάχυτη στα προσωπικά τους γραπτά. Η επιστολή (3 Ιουνίου 1957) του ήρωα Ανδρέα Κάρυου προς τον, επίσης ήρωα, αδελφό του Γεώργιο Κάρυο, είναι ενδεικτική: «Να προσεύχεστε κι εσείς για μένα και να ζητάτε τη βοήθεια Εκείνου, που λύτρωσε τον κόσμον, για κάθε δυσκολία σας, καθετί που σας απασχολεί. Ελπίζετε στη Θείαν Πρόνοιαν κι όλα θα πάρουν τον κανονικόν δρόμον».

Ημερολόγιο κρατητηρίων του ήρωα Ανδρέα Κάρυου: «Είμαι χαρούμενος γιατί θα νηστέψω. Θα γιάνη το σώμα μου και θ’ ανακουφιστή η ψυχή μου».

Επιστολή (15 Αυγούστου 1956) του ήρωα Ανδρέα Παναγίδη προς τους γονείς του. «Ευχόμεθα όλοι. Στη Θεομήτορον, να δείξη το θαύμα της και να μας Ελευθερώση από τα τόσον βαριά και σκληρά μας δεσμά. Ας ικετεύσωμε όλοι μαζί την Μητέρα του Χριστού μας για να σταθή ακόμη άλλη μια φορά παρά το πλευρό του Ελληνικού Έθνους».

«Ο Χριστός πάντα αγάπησε τα πλάσματά του»

Στο Μουσείο εκτίθεται ημερολόγιο του ήρωα Ανδρέα Κάρυου, που έπεσε στη μάχη του Αχυρώνα Λιοπετρίου. Στο συγκεκριμένο ημερολόγιο περιέχονται σημειώσεις θρησκευτικού χαρακτήρα. Παρουσιάζονται, επίσης, επιστολές, στις οποίες διακρίνεται ο εσωτερικός τους κόσμος και η άμεση σύνδεσή του με τη θρησκευτική πίστη, η οποία καθορίζει την πεποίθησή τους για την τελική νίκη. Για παράδειγμα, σε επιστολή του Ανδρέα Κάρυου προς τον αδελφό του Γιώργο, ο οποίος σκοτώθηκε λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του Ανδρέα, γίνεται λόγος ξανά για τη νηστεία και για τη βοήθεια που παρέχει ο Θεός σε όσους παλεύουν να σωθούν από τον Σατανά. Υπενθυμίζει στον αδελφό του ότι «στην προσπάθειά σας, να θυμάστε πως ο Χριστός πάντα αγάπησε τα πλάσματά του και τα βοήθησε να απαλλαγούν από τις πιο αμαρτωλές πράξεις τους. Συγχωρέσε τον ληστή πάνω στον σταυρό…». «Είναι ένα δείγμα τού πόσο εμπεδωμένη ήταν η πίστη στη συνείδηση των αγωνιστών της ΕΟΚΑ. Και είναι υπό αυτήν την προνοιακή αντίληψη που πίστευαν ακλόνητα ότι στο τέλος το δίκαιο του Αγώνα θα επικρατήσει με τη βοήθεια του Θεού», εξήγησε ο κ. Σταυρή.

Σε μιαν άλλη επιστολή του απαγχονισθέντος Ανδρέα Παναγίδη προς την οικογένειά του είναι ξανά εμφανές το αίσθημα της βαθιάς πίστης που διακατείχε τη γενιά της ΕΟΚΑ. Ο ήρωας της αγχόνης επικαλείται τη βοήθεια της Παναγίας «όπως βοηθήσει τον αγώνα των Ελλήνων της Κύπρου, να ελευθερώσει το νησί από τα τόσο βαριά και σκληρά μας δεσμά. Ας ικετεύσουμε τη Μητέρα του Χριστού μας για να σταθεί άλλη μια φορά παρά τω πλευρώ του ελληνικού Έθνους», καταλήγει.

Μια από τις τρεις αγχόνες που χρησιμοποιήθηκαν για την εκτέλεση των εννέα αγωνιστών της ΕΟΚΑ.

Η στωικότητα των μελλοθανάτων

Ο κ. Σταυρή εξήγησε ότι στις επιστολές που εκτίθενται στο Μουσείο, αλλά και από όσα δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς, είναι φανερό ότι οι μελλοθάνατοι αγωνιστές αντιμετώπιζαν με στωικότητα το επερχόμενο τέλος. «Παρά τις προσπάθειες των δικηγόρων τους να αλλάξουν την κατάσταση, οι ίδιοι ήταν πεπεισμένοι για την εξέλιξη των γεγονότων. Αντιλαμβάνονταν ποιοι ήταν οι σκοποί της βρετανικής πολιτικής αλλά, όπως φανερώνουν οι επιστολές τους, είχαν συμφιλιωθεί εν πολλοίς με τη μοίρα τους. Αυτή η στάση τους δεν μπορεί παρά να οφείλεται στη θρησκευτικότητα που είχαν καλλιεργήσει στην κοινωνία της εποχής η ΠΕΟΝ [Παγκύπρια Εθνική Οργάνωση Νεολαίας] και η ΟΧΕΝ [Ορθόδοξη Χριστιανική Ένωση Νέων/Νεανίδων]. Φυσικά, καταλυτικές θα ήταν και οι συζητήσεις τους με ιερωμένους, ειδικά με τον παπα-Αντώνιο Ερωτοκρίτου, ο οποίος είχε το θλιβερό προνόμιο να αποχαιρετήσει τους απαγχονισθέντες».

Καταλήγοντας, ο κ. Σταυρή ανέφερε ότι «εξαιτίας όλης αυτής της τριβής τους με τη θρησκεία, οι μελλοθάνατοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ υιοθέτησαν μια πιο βαθιά φιλοσοφική στάση ζωής, αντιλαμβανόμενοι το εφήμερο και το πεπερασμένο της ανθρώπινης φύσης. Υπό αυτήν την προοπτική συνειδητοποίησαν (και το μαρτυρούν οι επιστολές τους) ότι στον αντίποδα της πεπερασμένης μας φύσης, η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί να αποκτήσει αξία μέσω του αγώνα για υψηλότερα ιδανικά».

 

 

 Η προσπάθεια που καταβάλλεται στο Μουσείο Αγώνος είναι να αναδειχθούν όλες οι πτυχές του κινήματος του 1955-1959, με τρόπο που να παρέχεται στον επισκέπτη η κατά το δυνατόν καλύτερη αναπαράσταση και εμπειρία. Στις φωτογραφίες, ομοίωμα κρησφυγέτου της περιόδου του αγώνα της ΕΟΚΑ και αναπαράσταση μαθητικής διαδήλωσης.

  simerini.sigmalive.com 

 

 Από «Μαμά, Μπαμπάς και Παιδιά»

«Πᾶνος»