Κωνσταντὶνος Βαθιώτης: Ὁ ἄνθρωπος, ὁ ἀλγόριθμος, ἡ ψυχή καί ὁ Χαράρι

Ὅταν ὁ Ἀνάποδος Κόσμος ἐπιτίθεται στὸν πυρῆνα τοῦ ἀνθρώπου

Γράφει ὁ Κωνσταντῖνος Ι. Βαθιώτης 

 

Ἀναλόγως μὲ τίς συνθῆκες τῆς ἐποχῆς, τίς ἀνάγκες, τὸ κυρίαρχο πολιτικό, κοινωνικὸ καὶ οἰκονομικὸ δόγμα, οἱ ἄνθρωποι ἔχουν κατὰ καιροὺς χαρακτηριστεῖ ὡς «κεφάλια» ἢ ὡς «στόματα», ἐνῶ δὲν ἦταν σπάνιο στὶς ἀγροτικὲς κοινωνίες ἕνας ἄνθρωπος νὰ ἀναφέρεται ὡς ἕνα «ζευγάρι χέρια».
 

Καὶ ἐνῶ στὴ σύγχρονη ἐποχὴ καὶ ἰδιαίτερα στὶς σημερινὲς δημοκρατίες ἔχει ἐπικρατήσει συντριπτικὰ ὁ ὅρος «πολίτης» καὶ οἱ καπιταλιστικὲς κοινωνίες μιλοῦν συχνὰ γιὰ «καταναλωτές», σὲ αὐτὴ τὴν κρίσιμη καμπὴ τῆς ἱστορίας ὅπου ἐπικρατεῖ ἡ τεχνολογία, ὁ ἄνθρωπος χαρακτηρίζεται σὲ τακτικὴ βάση ὡς «χρήστης», ἐνῶ ἀκοῦμε τελευταῖα νὰ ἀναφέρεται ὡς «ἀλγόριθμος» ἢ ὡς σύνολο δεδομένων, ἰδιαιτέρως ἀπὸ τοὺς εὐαγγελιστὲς τῆς νέας ψηφιακῆς ἐποχῆς τῆς ἀνθρωπότητας.

 

Θὰ πίστευε κανεὶς ὅτι τέτοιους χαρακτηρισμοὺς χρησιμοποιοῦν κυρίως ἄνθρωποι τῆς τεχνολογίας, βλέπουμε ὅμως ὅτι υἱοθετοῦνται ἀπὸ τοὺς λεγόμενους τεχνο-οὐτοπιστές, οἱ ὁποῖοι μπορεῖ νὰ εἶναι ἄτομα τῶν θεωρητικῶν ἐπιστημῶν ὅπως ὁ ἱστορικὸς καὶ φιλόσοφος Γιουβὰλ Νόα Χαράρι, ἐπιχειρηματίες ὅπως ὁ Ἔλον Μὰσκ ἢ οἰκονομολόγοι ὅπως ὁ Κλάους Σβαμπ. 

 

Ἡ χρήση ἐργαλείων ποὺ προέρχονται ἀπὸ τίς θετικὲς ἐπιστῆμες καὶ τὴν τεχνολογία ἀπὸ τομεῖς ὅπως ἡ οἰκονομία δὲν εἶναι κάτι καινούργιο. Ἄλλωστε, στὸν χῶρο τῆς οἰκονομίας βρίσκονται ἄνθρωποι ποὺ ὀσμίζονται σὰν λαγωνικὰ καθετὶ ποὺ μπορεῖ νὰ ἀποφέρει μεγαλύτερα κέρδη καὶ γνωρίζουν καλὰ πῶς νὰ ἐκμεταλλεύονται ὅλα ὅσα ἔχουν οἱ ἄλλοι νὰ τοὺς δώσουν· μεταξὺ ἄλλων καὶ οἱ ρομαντικοί, ἐμμονικοὶ ἢ ἀφοσιωμένοι στὸ ἀντικείμενο τῆς ἔρευνάς τους ἐπιστήμονες. Σὲ τέτοια ἐργαλεῖα βασίστηκαν ἄλλωστε τὰ συμπεριφορικὰ οἰκονομικά, ἡ θεωρία παιγνίων κ.ἄ. Ἡ τεχνοκρατία, κάθε φορὰ ποὺ ἡ ἐπιστήμη κάνει μιὰ ἀνακάλυψη ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ τῆς φανεῖ χρήσιμη καὶ ἐπικερδής, σπεύδει σὲ χρόνο ρεκὸρ νά τὴν υἱοθετήσει καὶ νὰ τὴν ἐξελίξει (χρηματοδοτήσει), δίνοντας τίς κατευθύνσεις καὶ τίς ἀποχρώσεις ποὺ ἐπιθυμεῖ.

Ἔτσι, λοιπόν, ἔχουμε μπεῖ σὲ μιὰ ἐποχὴ ὅπου στὴν οἰκονομία ἐπικρατεῖ ἡ ἀντίληψη ὅτι:

• «τὰ δεδομένα εἶναι ὁ νέος χρυσός» (Data is the new gold)
  

• σύντομα δὲν θὰ ὑπάρχουν πλέον προϊόντα ἀλλὰ ὑπηρεσίες¹
  

• προϊόντα εἶναι τὰ σώματα καὶ τὰ μυαλὰ τῶν ἀνθρώπων
  

• προϊόντα εἶναι οἱ ἴδιοι οἱ ἄνθρωποι (βλ. τὸ βίντεο)

 

• ἢ ὅπως ἔχει πεῖ ὁ ἀείμνηστος Τζίμης Πανούσης:

Στὴ νέα τάξη πραγμάτων μὴν ξεχνᾶτε ὅτι τὰ πράγματα εἴμαστε ἐμεῖς.

Στὸ πολύκροτο βιβλίο τοῦ Homo Deus - Μιὰ σύντομη ἱστορία τοῦ μέλλοντος, ὁ Γ.Ν. Χαράρι τιτλοφορεῖ ἕνα ὑποκεφάλαιο ὡς ἑξῆς: Οἱ ὀργανισμοὶ εἶναι ἀλγόριθμοι.

Σὲ αὐτὸ διαβάζουμε ὅτι:

«τὰ συναισθήματα εἶναι βιοχημικοὶ ἀλγόριθμοι ζωτικῆς σημασίας γιὰ τὴν ἐπιβίωση καὶ τὴν ἀναπαραγωγὴ τῶν θηλαστικῶν [ὀρθῶς: ὅλων τῶν θηλαστικῶν· πρβλ. τὸ ἀγγλικὸ πρωτότυπο: reproduction of all mammals]»².

 

Βέβαια, παρότι θὰ μποροῦσε εὔλογα νὰ ὑποστηρίξει κάποιος ὅτι οἱ ὀργανισμοὶ καὶ οἱ βιολογικοὶ μηχανισμοί τους ἔχουν ἀλγοριθμικὰ χαρακτηριστικά, εἶναι ἀρκετὰ διαφορετικὸ νὰ ταυτίζουμε τίς δύο ἔννοιες σὲ μιὰ ἰσοπεδωτικὴ συγχώνευση.

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ Χαράρι ἔχυσε πολὺ ἱδρῶτα στὸ μέτωπό του καὶ μελάνι στὸ βιβλίο του -ποὺ παρὰ τίς πολυάριθμες ἐπαινετικὲς κριτικές, χαρακτηρίστηκε, δικαίως, ἐπίσης ὡς φλύαρο- προκειμένου νὰ μᾶς πείσει ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν ἔχει ψυχή, δὲν ὑπάρχει μέσα του αὐτὴ τὴ «σπίθα», αὐτὸ τὸ θαυμαστὸ «κάτι ἄλλο» ποὺ τὸν διαφοροποιεῖ καὶ τὸν τοποθετεῖ σὲ ὑψηλότερη βαθμίδα ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα ζωικὰ εἴδη.

Ἀφιερώνει ἕνα ὁλόκληρο κεφάλαιο μὲ τίτλο Ἡ ἀνθρώπινη σπίθα γιὰ νὰ μᾶς ἐνημερώσει μὲ ἀπόλυτο τρόπο ὅτι δὲν ὑπάρχει «καμία μαγικὴ σπίθα»³, ἀναφερόμενος στὴν ψυχὴ ἢ ἔστω στὴ συνείδηση ἢ τέλος πάντων σὲ κάποιο πνευματικὸ συστατικὸ στοιχεῖο ποὺ εἶναι χαρακτηριστικὸ μόνο τοῦ ἀνθρώπου. Γιὰ τὸν Χαράρι, δὲν ὑπάρχει πνευματικὸ στοιχεῖο. Καί, γνωρίζοντας ὅτι ἡ ψυχὴ ἢ τὸ πνεῦμα, ἀνάλογα μὲ τὴν ἑκάστοτε φιλοσοφία ἢ θρησκεία, εἶναι συνυφασμένη ἢ συνδέεται μὲ κάτι πνευματικό, ἀνώτερο ἢ θεῖο, ἔχει ξεκινήσει τὴν ἐπίθεσή του νωρίτερα στὸ βιβλίο, ρίχνοντας τὰ βέλη του πρὸς κάθε εἴδους θεὸ καὶ κυρίως πρὸς τὸν μονοθεϊσμό.

Παρότι, λοιπόν, ἐδῶ καὶ χιλιάδες χρόνια, ἀπὸ τότε ποὺ ὁ ἄνθρωπος εἶναι σὲ θέση νὰ σκέφτεται κάτι ἀνώτερο, νὰ εἶναι Homo Sapiens, δηλ. ἔμφρων ἄνθρωπος, ἀναζητᾷ συλλογικὰ καὶ ἀτομικὰ νὰ κατανοήσει τὴ φύση του, τὴν ψυχὴ καὶ τὸ πνεῦμα του, καὶ ἔχουν γραφτεῖ καὶ διασωθεῖ ἀμέτρητοι τόμοι σχετικῶν κειμένων ἀπὸ θεωρητικούς, στοχαστές, φιλοσόφους, θεολόγους, κ.ἄ., ὁ Χαράρι ἔρχεται μὲ πολὺ χαλαρὸ τρόπο νὰ δώσει στὴν ἀνθρωπότητα τὴν ἀπάντηση καὶ νὰ μᾶς ἐνημερώσει ὅτι ἡ ψυχὴ δὲν ὑπάρχει, χρησιμοποιῶντας παιδιάστικα, ἀντιεπιστημονικά, ἀφελῆ ἐπιχειρήματα.

Μεγάλο μέρος τῶν ἐπιχειρημάτων του βασίζονται στὴ σύγκριση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὰ ζῶα, μὲ βασικὸ δόγμα ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι ἀνώτερος ἀπὸ τὰ ζῶα, ὅπως πίστευε ὡς σήμερα, ἢ μᾶλλον ὅπως θὰ ἤθελε ὁ ἴδιος νὰ πιστεύει, σὲ μιὰ ἀλαζονικὴ ἔξαρση ποὺ ὀνόμασε ἀνθρωπισμό.

Ἐντύπωση προκαλεῖ ἡ συχνὴ σύγκριση καὶ ἐξίσωση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὰ γουρούνια, τοὺς πρωταγωνιστὲς τῆς Φάρμας τοῦ Όργουελ, ἕνα ζωικὸ εἶδος μὲ ἰδιαίτερη καὶ ἀμφιλεγόμενη σημειολογία, ποὺ γιὰ ἄλλους συμβολίζει τὸ ἄπειρο, τὴ γονιμότητα καὶ τὴν ἀφθονία, γιὰ ἄλλους τὴ ρυπαρότητα, ἐνῶ στὸν βουδισμὸ εἶναι τὸ σύμβολο τῆς ἄγνοιας ἢ τῆς ἠλιθιότητας.

 

Ἡ δῆθεν ἐπιστημονικὴ τεκμηρίωση τοῦ Χαράρι βασίζεται στὸ γεγονὸς ὅτι ἔγιναν πειράματα τὰ ὁποῖα δὲν ἀπέδειξαν μὲν ὅτι τὰ ζῶα ἔχουν ψυχή, ἀλλὰ δὲν κατάφεραν ἐπίσης νὰ ἀποδείξουν τὴν ὕπαρξη τῆς ψυχῆς στοὺς ἀνθρώπους, δηλαδὴ μέσα ἀπὸ ἕνα θετικὸ εὕρημα. Ἔτσι, κατὰ τὸν συγγραφέα, μποροῦμε νὰ ὁδηγηθοῦμε στὸ ἀσφαλὲς συμπέρασμα ὅτι ἡ ψυχὴ δὲν ὑπάρχει. Ἡ ὕπαρξη τῆς ψυχῆς εἶναι ἁπλῶς ἕνας «μονοθεϊστικὸς μῦθος»⁴.
 

Θὰ ἔλεγε κανεὶς ὅτι αὐτὸ ἀποτελεῖ μία ἀπὸ τίς πιὸ ἀφελεῖς, ἕως βλακώδεις, σοφιστεῖες τοῦ βιβλίου. Κάθε ἄνθρωπος ἀναγνωρίζει σαφῶς ὅτι ὑπάρχουν πράγματα, ἐνέργειες καὶ ὀντότητες πέρα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀντιληπτικὴ ἱκανότητα, ἐνῶ κάθε ἐπιστήμονας γνωρίζει ὅτι ὑπάρχουν μεγέθη πέρα ἀπὸ τίς δυνατότητες τῶν διαθέσιμων ὀργάνων μέτρησης. Κοινῶς, ἂν θέλεις νὰ ἀνιχνεύσεις κάτι, εἴτε ποιοτικὰ (ἂν ὑπάρχει ἢ ὄχι) εἴτε ποσοτικὰ (νὰ λάβεις μιὰ ἀριθμητικὴ τιμή), θὰ πρέπει νὰ ἔχεις στὴ διάθεσή σου τὸ κατάλληλο ἐργαλεῖο ἢ ὄργανο μέτρησης.

Παρότι ὁ συγγραφέας δὲν ἀναφέρει λεπτομέρειες γιὰ τὰ συγκεκριμένα πειράματα ποὺ ἐπικαλεῖται (ποιός τὰ διεξήγαγε, τί μετρήθηκε, μὲ ποιόν τρόπο, κ.λπ.), ὁ περισσότερος κόσμος μὲ στοιχειώδη ἐπιστημονικὴ σκέψη γνωρίζει καλὰ ὅτι:

ὅταν προσπαθήσεις νὰ μετρήσεις ἕνα φυσικὸ μέγεθος μὲ λάθος ὄργανο μέτρησης, θὰ καταλήξεις στὸ ψευδὲς συμπέρασμα ὅτι αὐτὸ τὸ φυσικὸ μέγεθος εἶναι μηδενικό.

Ὁ Χαράρι, ὅμως, καταλήγει σὲ ἕνα ἀκόμη πιὸ αὐθαίρετο συμπέρασμα, δηλαδὴ ὅτι τὸ φυσικὸ μέγεθος ποὺ δὲν μετρήθηκε, δὲν ὑπάρχει κἄν!

Ὡστόσο, ὅπως δὲν μποροῦμε νὰ μετρήσουμε π.χ. τὴ θερμοκρασία ἑνὸς δωματίου χρησιμοποιῶντας μιὰ ζυγαριά, ἔτσι δὲν δικαιούμαστε νὰ ἰσχυριστοῦμε ὅτι ἡ θερμοκρασία ποὺ δείχνει ἡ ζυγαριὰ εἶναι μηδενικὴ ἢ νὰ ἀποφανθοῦμε μὲ στόμφο ὅτι δὲν ὑπάρχει τέτοιο μέγεθος!

Μάλιστα, στὴν ἱστορία τῆς φυσικῆς ἐπιστήμης συνήθως συνέβαινε ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο. Μεγέθη καὶ ἔννοιες ποὺ δὲν ἦταν ὁρατὲς ἢ δὲν ἦταν δυνατὸ νὰ ἀποδειχτεῖ ἄμεσα ὅτι ὑπάρχουν, γίνονταν ἀντιληπτὲς καὶ περιγράφονταν ἀρχικὰ ἔμμεσα, μὲ τὴν παρατήρηση τῶν ἀποτελεσμάτων τους ἢ μέσα ἀπὸ θεωρητικὰ μοντέλα, ἐνῶ μεταγενέστερα, μὲ τὴν τεχνολογικὴ ἐξέλιξη τῶν ὀργάνων, ἀποδείχτηκε θετικὰ ἡ ὕπαρξή τους καὶ ἡ μέτρησή τους ἔγινε ἐφικτή⁵.

 

Ἡ συζήτηση σχετικὰ μὲ τὴν ψυχή, τὴ φύση καὶ τὴν ὕπαρξή της δὲν εἶναι καθόλου καινούργια. Καὶ εἶναι πράγματι στενὰ συνυφασμένη μὲ τίς θρησκεῖες. Ἐπίσης, ἡ ἀπόπειρα νὰ ἀνιχνευτεῖ ἢ νὰ «μετρηθεῖ» ἡ ψυχὴ μὲ κάποιον ἐπιστημονικὸ ἢ χειροπιαστὸ τρόπο δὲν εἶναι κάτι νέο.

 

To 1907 o ἰατρὸς Ντάνκαν Μὰκ Ντούγκαλ δημοσίευσε στὸ Journal of the American Society for Psychical Research⁶ μιὰ ἐπιστημονικὴ εἰσήγηση στὴν ὁποία περιγράφει τίς περιπτώσεις τριῶν ἀσθενῶν του, οἱ ὁποῖοι, σύμφωνα μὲ τίς μετρήσεις του, ἔχασαν μὲ ἀνεξήγητο τρόπο καὶ σὲ ἐλάχιστο χρόνο βάρος ἴσο μὲ 21 γραμμάρια κατὰ τὴ στιγμὴ τοῦ βιολογικοῦ θανάτου τους. Αὐτὸ τὸ βάρος χαρακτηρίστηκε ὡς «οὐσία τῆς ψυχῆς» καὶ ὁδήγησε τὸν Μὰκ Ντούγκαλ νὰ ὑποθέσει ὅτι ἡ ψυχὴ εἶναι μιὰ μορφὴ βαρυτικῆς ὕλης καὶ αὐτὸ τὸ μετρήσιμο βάρος της. Στὴ συγκεκριμένη περίπτωση, αὐτὸ ποὺ ἐνδιέφερε τὸν ἐρευνητὴ ἦταν νὰ διαπιστώσει σε ποιόν χῶρο ἑδράζεται ὁ ψυχισμός, τὰ συναισθήματα, καὶ ἐὰν παραμένουν στὸ σῶμα μετὰ τὸν θάνατο. 

 

Ἡ ὕπαρξη τῆς ψυχῆς εἶναι στενὰ συνυφασμένη μὲ τὸ νόημα τῆς ὕπαρξης τῆς ἀνθρωπότητας καὶ τὸ νόημα τῆς ζωῆς τοῦ κάθε ἀνθρώπου ξεχωριστά. Στὴ σημερινὴ κρίσιμη καμπὴ τῆς ἱστορίας τῆς ἀνθρωπότητας, εἶναι ὁλοένα καὶ πιὸ ἔκδηλο ὅτι ἐξελίσσεται μιὰ συντονισμένη προσπάθεια βίαιης ἀλλοίωσης τῆς φύσης τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἐξώθησής του στὸν μετανθρωπισμὸ (transhumanism), ἡ ὁποία γιὰ νὰ εὐδοκιμήσει θὰ πρέπει:

νὰ ἑπαναπροσδιοριστοῦν ἔννοιες, νὰ ἐπανασχεδιαστοῦν συστήματα, καὶ οἱ ἄνθρωποι νὰ ἀλλάξουν σημαντικὰ ὄχι μόνο τρόπο ζωῆς καὶ λειτουργίας, ἀλλὰ προσανατολισμό, πεποιθήσεις, ἀντιλήψεις, ἀξίες, νοήματα, προσδοκίες καὶ αἴσθηση γιὰ τὸ ποιοὶ εἶναι, ἀπὸ τί εἶναι φτιαγμένοι καὶ ποιός ὁ σκοπὸς γιὰ τὸν ὁποῖο ζοῦν.

Ὅσο γιὰ τὴν ψυχή, ὁ Μεθόδιος ἀναφέρει:

 

ἄνθρωπος δὲ ἀληθέστατα λέγεται κατὰ φύσιν οὔτε ψυχὴ χωρὶς σώματος οὔτ᾿ αὐ πάλιν σῶμα χωρὶς ψυχῆς, ἀλλὰ τὸ ἐκ συστάσεως ψυχῆς καὶ σώματος εἰς μίαν τὴν τοῦ καλοῦ μορφὴν συντέθεν⁷.

Καὶ ὅσο γιὰ τὴν «ἀνθρώπινη σπίθα», ποὺ κατὰ τὸν Χαράρι δὲν ὑπάρχει, ἡ ἀπάντηση εἶναι ὅτι:

«Μιὰ Φλόγα εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου· ἕνα πύρινο πουλί, πηδάει ἀπὸ κλαρὶ σὲ κλαρί, ἀπὸ κεφάλι σὲ κεφάλι, καὶ φωνάζει: "Δὲν μπορῶ νὰ σταθῶ, δὲν μπορῶ νὰ καῶ, κανένας δὲν μπορεῖ νὰ μὲ σβήσει!"»⁸[9].

Σ.Ο. 

 

__________________________ 

 

1 Welcome To 2030: I Own Nothing, Have No Privacy And Life Has Never Been Better, https://www.forbes.com/sites/worldeconomicforum/2016/11/10/shopping-i-cant-really-remember-what-that-is-or-how-differently-well-live-in-2030/
 

2 Yuval Noah Harari, Homo Deus. Μιὰ σύντομη ἱστορία τοῦ μέλλοντος, μτφ.: Μ. Λαλιώτης, ἐκδ. Ἀλεξάνδρεια, σελ. 90.
 

3 Ό.π., σελ. 108.
 

4 Αὐτόθι.
 

5 Πρόσφατο καὶ σημαντικὸ παράδειγμα ἀποτελοῦν τὰ βαρυτικὰ κύματα, τὰ ὁποῖα ἀνιχνεύτηκαν ἀπὸ τὸν ἀνιχνευτὴ βαρυτικῶν  κυμάτων τὸ 2015, σὲ μιὰ ἡμέρα σταθμὸ γιὰ τὴν Φυσικὴ ἐπιστήμη. Σὲ κάθε περίπτωση, ὅσο τὸ Παρατηρητήριο Βαρυτικῶν Κυμάτων LIGO δὲν εἶχε μετρήσει ἀκόμη βαρυτικὰ κύματα, ὁπωσδήποτε δὲν διέδιδε ὅτι αὐτὰ δὲν ὑπάρχουν!
 

6 Journal of the American Society for Psychical Reaserch, Vol.I, No 5, Μάϊος 1907,  https://diogenesii.files.wordpress.com/2014/04/duncan macdougall 1907 - 21pp.pdf
 

7 Μεθόδιος Ὀλύμπου, εἰς: S. Methodii Opera et S. Methodivs Platoniyans, Edidit Albertvs Jahnivs, Pars I, Halis Saxonum, H.DCCC.LXV, σελ. 72.
 

8 Νίκος Καζαντζάκης, Ἀσκητική, ἐκδ. Ἑλένης Καζαντζάκη, Ἀθήνα 1971, Ἐ΄ ἔκδοση, σελ. 91.
 

Πηγή:https://kvathiotis.substack.com/

«Πᾶνος»