«Τὸ ἐπ᾿ ἐμοί, ἐν ὅσῳ ζῶ καὶ ἀναπνέω καὶ σωφρονῶ, δὲν θὰ παύσω, ἰδίως κατὰ τὰς πανεκλάμπρους ταύτας ἡμέρας, νὰ ὑμνῶ μετὰ λατρείας τὸν Χριστό μου, νὰ περιγράφω μετ᾿ ἔρωτος τὴν φύσιν καὶ νὰ ζωγραφῶ μετὰ στοργῆς τὰ γνήσια ἑλληνικὰ ἔθιμα.... Ἄν ἐπιλάθωμαί σου Ἱερουσαλήμ, ἐπιλησθείη ἡ δεξιά μου, κολληθείη ἡ γλῶσσα μου τῷ λάρυγγί μου, ἐὰν οὐ μὴ σοῦ μνησθῶ». (Παπαδιαμάντης).
«Τὸ μοσκοβόλημα ποὺ βγάζουνε τὰ ἄνθη καὶ τὰ βότανα, τὸ κελάηδισμα τῶν πουλιῶν, τὸ λεπτὸ τ᾿ ἀγέρι ποὺ σαλεύει χλωρὰ κλαριά, τ᾿ ἀλαφρὸ κῦμα ποὺ γλυκομουρμουρίζει στὴν ἀκρογιαλιά, στοὺς κάβους, στὰ νησιά, στὰ βουνὰ καὶ τὰ λαγκάδια, ὅλα τὰ νιώθεις νὰ πανηγυρίζουνε μαζὶ μὲ τὰ μακάρια πνεύματα τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ». (Κόντογλου).
Κόντογλου καὶ Παπαδιαμάντης: ἀπὸ τίς πιὸ ἔντιμες καὶ ἁγνὲς μορφὲς τῶν γραμμάτων μας. «Ζωγραφοῦν» σ᾿ ὅλη τους τὴ ζωὴ «μετ᾿ ἔρωτος», τὴν γνησιότητα, ξεσκεπάζουν τὸ κίβδηλο, τὸ ψεύτικο, τοὺς «χαλασοχώρηδες». Ἐπιμένουν καὶ οἱ δύο στὴν τήρηση τῆς παράδοσης, ὄχι ὡς στείρα τυπολατρία καὶ ἀναιμικὴ μίμηση, ἀλλὰ ὡς πηγὴ ζῶσα ποὺ ἀρδεύει ἀδιαλείπτως «τὸ ὁλόδροσο δέντρο τῆς φυλῆς μας».
Ὁ Κόντογλου εἶναι αὐτὸς ποὺ ἔστρεψε ξανὰ τὴν ἁγιογραφία στὴν βυζαντινὴ παράδοση. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς λέει «δεῖξε μου τίς εἰκόνες ποὺ προσκυνᾷς γιὰ νὰ σοῦ πῶ τί πίστη ἔχεις». Μέχρι τὴν ἐμφάνιση τοῦ Κόντογλου εἶχε ἐπικρατήσει στοὺς ὀρθόδοξους ναοὺς ἡ δυτική, ἡ κοσμική, ἡ σαρκικὴ νοοτροπία, μὲ τίς καταστολισμένες, γλυκανάλατες Μαντόνες, οἱ ὁποῖες κρατοῦν στὴν ἀγκαλιὰ ξανθοὺς μπέμπηδες, ποὺ παριστάνουν τὸ «θεῖο βρέφος». Ὅμως, ὅπως λέει ὁ Κόντογλου, οἱ βυζαντινοὶ ἁγιογράφοι ζωγραφίζουν μὲ ταπείνωση, χωρὶς περιττὰ ψιμύθια καὶ στολίδια, δίχως καμμιὰ φιλοδοξία νὰ ξαφνιάσουνε καὶ νὰ κάνουν ἐντύπωση, ζωγραφίζανε σὰν νὰ προσεύχονται. Στὰ χρόνια, διηγεῖται, τῆς βασιλείας τοῦ Λέοντος τοῦ Σοφοῦ κάποιος ζωγράφος θέλησε νὰ ἱστορήσει τὸν Σωτῆρα Χριστό, ὥστε νὰ μοιάζει μὲ τὸν θεὸ Ἀπόλλωνα καὶ ἀμέσως παρέλυσε, «ἐξηράνθῃ ἡ χεὶρ αὐτοῦ».
Γιὰ τὴν βυζαντινὴ μουσική, σφοδρὸς ἐπικριτὴς τῶν καινοτομιῶν εἶναι ὁ Παπαδιαμάντης. Γινόταν θηρίο, ἂν μάθαινε πὼς κάποιος ἱερέας ἢ ψάλτης μετέφραζε τὰ ἱερὰ κείμενα στὴν «δημοτικιά». «Ὁ πόθος τῆς ἐπιδείξεως, ἡ μανία τῆς καινοτομίας, ἡ ὑπερηφάνεια καὶ ὁ ἐγωισμὸς» ὁδηγοῦν μερικοὺς σὲ ἐκσυγχρονιστικὲς θεωρίες. Τὸ «ἀνοίξω τὸ στόμα μου καὶ πληρωθήσεται πνεύματος» πῶς θὰ ἀποδοθεῖ: «θ᾿ ἀνοίξω τὸ στόμα μου καὶ θὰ γεμίσει πνεῦμα καὶ θὰ βγάλω λόγο;». Τὰ τροπάρια, τονίζει, γίνονται νεκρὰ μέχρι νεκροφανείας. «Ποιός Ἕλληνας», γράφει ὁ Κόντογλου, «θὰ νιώσει κατάνυξη ἀπὸ τὰ μουσικὰ αὐτὰ μασκαριλίκια καὶ πῶς θὰ κάνει τὴν προσευχή του ἀκούγοντας τὰ λόγια τῶν ἁγίων μελῳδῶν νὰ ἀλλοιώνονται καὶ νὰ γελοιοποιοῦνται ἀπὸ τὰ στόματα ψευτονεωτεριστῶν;». Ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν ἀρνητικὸς ἔναντι τῆς τότε πολιτικῆς, διότι ἔβλεπε νὰ διαμορφώνεται ἕνας πολιτικὸς βίος ἔξω ἀπὸ τὴν πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ παράδοση τῆς ἐκκλησίας, κάτι ποὺ ἐπαναλαμβάνεται ἐντονότατα στὶς μέρες μας.
Ὁ Σπύρος Μελᾶς στὸν «Πρόλογο» τῶν «Ἁπάντων», ἀπὸ τὸν Γ. Βαλέτα (τομ. Α, σελ. 18) παρατηρεῖ: «Εἶναι ὁ μόνος ποὺ εἶδε ὅτι ἡ θρησκεία, μὲ ἄλλα λόγια ἡ Ὀρθοδοξία, ἦταν ἡ σπονδυλικὴ στήλη τοῦ ἐθνικοῦ σώματος». Ἀπόκλιση ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη πολιτικὴ παράδοση γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη σήμαινε καὶ σημαίνει πολιτικὸ θάνατο τοῦ Γένους. Καὶ γι᾿ αὐτὸ ἦταν σφόδρα πολέμιος ἐναντίον αὐτῶν ποὺ συκοφαντοῦσαν τὴν βυζαντινή μας παράδοση, ποὺ περισσότερο ἴσως κι ἀπὸ πνευματική, εἶναι παράδοση πολιτική, μέσα ἀπὸ τὴν θρησκευτική της ἔκφραση. Στὸ περίφημο διήγημά του «Λαμπριάτικος Ψάλτης», ποὺ δημοσιεύτηκε τὸ 1893 στὴν «Ἀκρόπολη», γράφει τὰ ἀκόλουθα σαρκαστικά, γι᾿ αὐτοὺς ποὺ τὸν μυκτήριζαν γιὰ τὴν ἐμμονή του νὰ γράφει θρησκευτικά - ἑορταστικὰ διηγήματα: «Μὴ θρησκευτικὰ πρὸς Θεοῦ! Τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος δὲν εἶναι βυζαντινοί, ἐννοήσατε; Οἱ σημερινοὶ Ἕλληνες εἶναι κατευθεῖαν διάδοχοι τῶν ἀρχαίων....»..... καὶ οἱ δύο γέροντες Δάσκαλοι τοῦ Γένους, δίδαξαν μὲ τὸν ἀπαράμιλλο τρόπο τους τὸ πῶς μπορεῖ νὰ ἀνορθωθεῖ ὁ τόπος.
Σὲ συνθῆκες πολλαπλῆς κρίσης (οἰκονομικῆς, κοινωνικῆς, πνευματικῆς καὶ ἀνθρωπολογικῆς) ποὺ διάγει ἡ χώρα μας ἡ μόνη δυνατότητα ἐπιβίωσής μας θὰ ἦταν ἡ ἐπιστροφὴ στὴν Παράδοσης τῆς τρισεύγενης Ρωμιοσύνης καὶ ἡ σύνδεσή της μὲ τίς τρομερὲς προκλήσεις ποὺ ἀντιμετωπίζουμε. Δύο παράγοντες, ριζιμιὰ λιθάρια, πρέπει νὰ ξαναβροῦν τὸν κυριολεκτικὰ ἐθνοσωτήριο στόχο τους: Ἡ οἰκογένεια καὶ τὸ σχολεῖο. Γιὰ τὴν παιδεία ποὺ διακονῶ ἐδῶ καὶ 33 χρόνια...
Μιὰ παιδεία ἀναστάσιμη θέλουμε, παιδεία χαρᾶς καὶ χάριτος.
Αὐτὸ θὰ σήμαινε ἀναμόρφωση τῶν ἀναλυτικῶν προγραμμάτων ἔτσι ὥστε, μὲ κοπιαστικὴ μελέτη καὶ σπουδή, ὁ μαθητὴς νὰ μαθαίνει νὰ γράφει, νὰ διαβάζει, νὰ ὑπολογίζει καὶ νὰ ἐκφράζεται σωστά, νὰ γνωρίσει τίς βασικὲς πτυχὲς τῆς Ἱστορίας, τοῦ Πολιτισμοῦ καὶ τῆς Πίστεώς μας καὶ τῆς Γλώσσας μας. Αὐτὸ ὅμως προϋποθέτει δασκάλους-παιδαγωγοὺς ποὺ πιστεύουν βαθιὰ στὴν παιδευτικὴ ἀξία τοῦ μαθήματος, τὸ ὁποῖο καὶ θέλουν νὰ τὸ μεταδώσουν στοὺς μαθητές τους. Ὁ δάσκαλος καὶ ἐν γένει ὁ ἐκπαιδευτικὸς θὰ πρέπει νὰ γίνει, μέσα ἀπὸ τὸ παράδειγμα τῆς ζωῆς του, ἡ χαμένη «αὐθεντία» καὶ τὸ κοινωνικὸ πρότυπο, ὁ Ρωμιός, ὁ Ὀρθόδοξος Ἕλληνας, ποὺ χαιρετᾷ τοὺς μαθητές του κάθε πρωί, γιὰ 40 ἡμέρες, ὡς τὴν Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ, μὲ τὸ κοσμοχαρμόσυνο μήνυμα: Χριστὸς ἀνέστῃ. Δὲν ντρέπεται νὰ παρουσιάζει Αὐτὸν ποὺ τόσο πολὺ ἔχουν ἀνάγκη τὰ νέα παιδιά. (Ὅταν ἔχεις λύπη ὁ Χριστός σου λείπει, ἔλεγε ὁ ἅγιος Παϊσιος).
«Τὸ μοσκοβόλημα ποὺ βγάζουνε τὰ ἄνθη καὶ τὰ βότανα, τὸ κελάηδισμα τῶν πουλιῶν, τὸ λεπτὸ τ᾿ ἀγέρι ποὺ σαλεύει χλωρὰ κλαριά, τ᾿ ἀλαφρὸ κῦμα ποὺ γλυκομουρμουρίζει στὴν ἀκρογιαλιά, στοὺς κάβους, στὰ νησιά, στὰ βουνὰ καὶ τὰ λαγκάδια, ὅλα τὰ νιώθεις νὰ πανηγυρίζουνε μαζὶ μὲ τὰ μακάρια πνεύματα τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ». (Κόντογλου).
Κόντογλου καὶ Παπαδιαμάντης: ἀπὸ τίς πιὸ ἔντιμες καὶ ἁγνὲς μορφὲς τῶν γραμμάτων μας. «Ζωγραφοῦν» σ᾿ ὅλη τους τὴ ζωὴ «μετ᾿ ἔρωτος», τὴν γνησιότητα, ξεσκεπάζουν τὸ κίβδηλο, τὸ ψεύτικο, τοὺς «χαλασοχώρηδες». Ἐπιμένουν καὶ οἱ δύο στὴν τήρηση τῆς παράδοσης, ὄχι ὡς στείρα τυπολατρία καὶ ἀναιμικὴ μίμηση, ἀλλὰ ὡς πηγὴ ζῶσα ποὺ ἀρδεύει ἀδιαλείπτως «τὸ ὁλόδροσο δέντρο τῆς φυλῆς μας».
Ὁ Κόντογλου εἶναι αὐτὸς ποὺ ἔστρεψε ξανὰ τὴν ἁγιογραφία στὴν βυζαντινὴ παράδοση. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς λέει «δεῖξε μου τίς εἰκόνες ποὺ προσκυνᾷς γιὰ νὰ σοῦ πῶ τί πίστη ἔχεις». Μέχρι τὴν ἐμφάνιση τοῦ Κόντογλου εἶχε ἐπικρατήσει στοὺς ὀρθόδοξους ναοὺς ἡ δυτική, ἡ κοσμική, ἡ σαρκικὴ νοοτροπία, μὲ τίς καταστολισμένες, γλυκανάλατες Μαντόνες, οἱ ὁποῖες κρατοῦν στὴν ἀγκαλιὰ ξανθοὺς μπέμπηδες, ποὺ παριστάνουν τὸ «θεῖο βρέφος». Ὅμως, ὅπως λέει ὁ Κόντογλου, οἱ βυζαντινοὶ ἁγιογράφοι ζωγραφίζουν μὲ ταπείνωση, χωρὶς περιττὰ ψιμύθια καὶ στολίδια, δίχως καμμιὰ φιλοδοξία νὰ ξαφνιάσουνε καὶ νὰ κάνουν ἐντύπωση, ζωγραφίζανε σὰν νὰ προσεύχονται. Στὰ χρόνια, διηγεῖται, τῆς βασιλείας τοῦ Λέοντος τοῦ Σοφοῦ κάποιος ζωγράφος θέλησε νὰ ἱστορήσει τὸν Σωτῆρα Χριστό, ὥστε νὰ μοιάζει μὲ τὸν θεὸ Ἀπόλλωνα καὶ ἀμέσως παρέλυσε, «ἐξηράνθῃ ἡ χεὶρ αὐτοῦ».
Γιὰ τὴν βυζαντινὴ μουσική, σφοδρὸς ἐπικριτὴς τῶν καινοτομιῶν εἶναι ὁ Παπαδιαμάντης. Γινόταν θηρίο, ἂν μάθαινε πὼς κάποιος ἱερέας ἢ ψάλτης μετέφραζε τὰ ἱερὰ κείμενα στὴν «δημοτικιά». «Ὁ πόθος τῆς ἐπιδείξεως, ἡ μανία τῆς καινοτομίας, ἡ ὑπερηφάνεια καὶ ὁ ἐγωισμὸς» ὁδηγοῦν μερικοὺς σὲ ἐκσυγχρονιστικὲς θεωρίες. Τὸ «ἀνοίξω τὸ στόμα μου καὶ πληρωθήσεται πνεύματος» πῶς θὰ ἀποδοθεῖ: «θ᾿ ἀνοίξω τὸ στόμα μου καὶ θὰ γεμίσει πνεῦμα καὶ θὰ βγάλω λόγο;». Τὰ τροπάρια, τονίζει, γίνονται νεκρὰ μέχρι νεκροφανείας. «Ποιός Ἕλληνας», γράφει ὁ Κόντογλου, «θὰ νιώσει κατάνυξη ἀπὸ τὰ μουσικὰ αὐτὰ μασκαριλίκια καὶ πῶς θὰ κάνει τὴν προσευχή του ἀκούγοντας τὰ λόγια τῶν ἁγίων μελῳδῶν νὰ ἀλλοιώνονται καὶ νὰ γελοιοποιοῦνται ἀπὸ τὰ στόματα ψευτονεωτεριστῶν;». Ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν ἀρνητικὸς ἔναντι τῆς τότε πολιτικῆς, διότι ἔβλεπε νὰ διαμορφώνεται ἕνας πολιτικὸς βίος ἔξω ἀπὸ τὴν πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ παράδοση τῆς ἐκκλησίας, κάτι ποὺ ἐπαναλαμβάνεται ἐντονότατα στὶς μέρες μας.
Ὁ Σπύρος Μελᾶς στὸν «Πρόλογο» τῶν «Ἁπάντων», ἀπὸ τὸν Γ. Βαλέτα (τομ. Α, σελ. 18) παρατηρεῖ: «Εἶναι ὁ μόνος ποὺ εἶδε ὅτι ἡ θρησκεία, μὲ ἄλλα λόγια ἡ Ὀρθοδοξία, ἦταν ἡ σπονδυλικὴ στήλη τοῦ ἐθνικοῦ σώματος». Ἀπόκλιση ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη πολιτικὴ παράδοση γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη σήμαινε καὶ σημαίνει πολιτικὸ θάνατο τοῦ Γένους. Καὶ γι᾿ αὐτὸ ἦταν σφόδρα πολέμιος ἐναντίον αὐτῶν ποὺ συκοφαντοῦσαν τὴν βυζαντινή μας παράδοση, ποὺ περισσότερο ἴσως κι ἀπὸ πνευματική, εἶναι παράδοση πολιτική, μέσα ἀπὸ τὴν θρησκευτική της ἔκφραση. Στὸ περίφημο διήγημά του «Λαμπριάτικος Ψάλτης», ποὺ δημοσιεύτηκε τὸ 1893 στὴν «Ἀκρόπολη», γράφει τὰ ἀκόλουθα σαρκαστικά, γι᾿ αὐτοὺς ποὺ τὸν μυκτήριζαν γιὰ τὴν ἐμμονή του νὰ γράφει θρησκευτικά - ἑορταστικὰ διηγήματα: «Μὴ θρησκευτικὰ πρὸς Θεοῦ! Τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος δὲν εἶναι βυζαντινοί, ἐννοήσατε; Οἱ σημερινοὶ Ἕλληνες εἶναι κατευθεῖαν διάδοχοι τῶν ἀρχαίων....»..... καὶ οἱ δύο γέροντες Δάσκαλοι τοῦ Γένους, δίδαξαν μὲ τὸν ἀπαράμιλλο τρόπο τους τὸ πῶς μπορεῖ νὰ ἀνορθωθεῖ ὁ τόπος.
Σὲ συνθῆκες πολλαπλῆς κρίσης (οἰκονομικῆς, κοινωνικῆς, πνευματικῆς καὶ ἀνθρωπολογικῆς) ποὺ διάγει ἡ χώρα μας ἡ μόνη δυνατότητα ἐπιβίωσής μας θὰ ἦταν ἡ ἐπιστροφὴ στὴν Παράδοσης τῆς τρισεύγενης Ρωμιοσύνης καὶ ἡ σύνδεσή της μὲ τίς τρομερὲς προκλήσεις ποὺ ἀντιμετωπίζουμε. Δύο παράγοντες, ριζιμιὰ λιθάρια, πρέπει νὰ ξαναβροῦν τὸν κυριολεκτικὰ ἐθνοσωτήριο στόχο τους: Ἡ οἰκογένεια καὶ τὸ σχολεῖο. Γιὰ τὴν παιδεία ποὺ διακονῶ ἐδῶ καὶ 33 χρόνια...
Μιὰ παιδεία ἀναστάσιμη θέλουμε, παιδεία χαρᾶς καὶ χάριτος.
Αὐτὸ θὰ σήμαινε ἀναμόρφωση τῶν ἀναλυτικῶν προγραμμάτων ἔτσι ὥστε, μὲ κοπιαστικὴ μελέτη καὶ σπουδή, ὁ μαθητὴς νὰ μαθαίνει νὰ γράφει, νὰ διαβάζει, νὰ ὑπολογίζει καὶ νὰ ἐκφράζεται σωστά, νὰ γνωρίσει τίς βασικὲς πτυχὲς τῆς Ἱστορίας, τοῦ Πολιτισμοῦ καὶ τῆς Πίστεώς μας καὶ τῆς Γλώσσας μας. Αὐτὸ ὅμως προϋποθέτει δασκάλους-παιδαγωγοὺς ποὺ πιστεύουν βαθιὰ στὴν παιδευτικὴ ἀξία τοῦ μαθήματος, τὸ ὁποῖο καὶ θέλουν νὰ τὸ μεταδώσουν στοὺς μαθητές τους. Ὁ δάσκαλος καὶ ἐν γένει ὁ ἐκπαιδευτικὸς θὰ πρέπει νὰ γίνει, μέσα ἀπὸ τὸ παράδειγμα τῆς ζωῆς του, ἡ χαμένη «αὐθεντία» καὶ τὸ κοινωνικὸ πρότυπο, ὁ Ρωμιός, ὁ Ὀρθόδοξος Ἕλληνας, ποὺ χαιρετᾷ τοὺς μαθητές του κάθε πρωί, γιὰ 40 ἡμέρες, ὡς τὴν Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ, μὲ τὸ κοσμοχαρμόσυνο μήνυμα: Χριστὸς ἀνέστῃ. Δὲν ντρέπεται νὰ παρουσιάζει Αὐτὸν ποὺ τόσο πολὺ ἔχουν ἀνάγκη τὰ νέα παιδιά. (Ὅταν ἔχεις λύπη ὁ Χριστός σου λείπει, ἔλεγε ὁ ἅγιος Παϊσιος).
Νὰ ἀκουστοῦν στὶς σχολικὲς αἴθουσες καὶ πάλι πρωί- πρωὶ τὰ «γράμματα ποὺ διαβάζουνε οἱ ἀγράμματοι κι ἁγιάζουνε» καὶ ὄχι νεοταξικὰ εὐφυολογήματα τοῦ τύπου «πρῶτα ὁ μαθητής», «τὸ νέο σχολεῖο ποὺ μαθαίνει στὸν μαθητὴ νὰ μαθαίνει» ἢ τὰ τελευταίας κοπῆς «ἐργαστήρια δεξιοτήτων», ποὺ μόνο ἄγχος γεμίζουν τὸν δάσκαλο, καρυκεύματα ἐν πολλοῖς δηλητηρίων. Αὐτὲς οἱ κενὲς περιεχομένου προτάσεις δῆθεν ἐλευθεριότητας καὶ ψευτοπροοδευτικότητας ὁδηγοῦν στὴ γενίκευση τῆς ἀμάθειας, στὴν ἀπόκτηση περιστασιακῶν, κατακερματισμένων, ἄχρηστων πολλὲς φορές, γνώσεων -πληροφοριῶν, ποὺ εἶναι ἀδύνατον νὰ συνδεθοῦν μεταξύ τους. Νὰ στραφοῦμε ἐπιτέλους στοὺς δικούς μας, στὰ μυρίπνοα ἄνθη τους Γένους, ποὺ χωρὶς πτωχοαλαζονεῖες καὶ μωρὲς ἐπιδείξεις κηρύσσουν καὶ διδάσκουν: «Ὅλες οἱ πίστεις εἶναι ψεύτικες... μόνο ἡ πίστις τῶν Ὀρθοδόξων εἶναι καλὴ καὶ ἁγία. Τοῦτο σᾶς λέγω τώρα. Νὰ εὐφραίνεσθε ὅπου εἶσθε Χριστιανοί». (Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός). Χριστὸς Ἀνέστῃ!!
Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος-Κιλκίς
__________________________________
Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ
«Πᾶνος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου