Να, πώς οι παλαιοί χριστιανοί προσεύχονταν. Ένας μοναχός της Αιγύπτου έλεγε: "Εγώ, ως άνθρωπος, αμάρτησα. Εσύ δε, ως Θεός, ελέησε". Η ταπείνωση και το θάρρος πάνε χέρι-χέρι.
Όλα μαζί, αρχής γενομένης από τη μετάνοια – είτε η μετάνοια προϋποθέτει την πίστη είτε γεννάται μέσα στην πίστη – δεν έχει σημασία, πάνε μαζί. Η πίστη στον Θεό εντάσσει αμέσως τη μετάνοια στην τραγωδία μου, στο πρόβλημά μου, στη ζωή μου. Δε διανοούμαι να λύνω τα προβλήματά μου, χωρίς τον Θεό. Άρα, ψάχνω επικοινωνία. Ο Θεός έδειξε μέσω του Χριστού ότι θέλει να επικοινωνεί μαζί μας. Έδωσε τον Υιό Του! Μας αγάπησε πριν Τον αγαπήσουμε εμείς. Άρα, και Αυτός ψάχνει επικοινωνία. Είναι πραγματικά φιλάνθρωπος ο Θεός, ενεργητικός, ο Θεός που από κάποιους πατέρες αναφέρεται και ως "προνοητικός έρως". Για να μπει στη δική του παντοδυναμία, βγαίνει να μας υποδεχτεί, και με αυτό περιορίζει τον Εαυτό Του στα μέτρα μας, για να μας δεχτεί. Αυτό λέγεται "κένωση". Αν ερχόταν κατευθείαν προς εμάς, τότε… θα μας έκαιγε σαν τον ήλιο, απλώς θα είχαμε εξαφανιστεί. Ο Θεός, όμως, ελάττωσε Τον εαυτό Του από αγάπη, αναζητώντας την επικοινωνία μαζί μας όχι από εξαναγκασμό, απλά επειδή Αυτός ο Ίδιος έτσι θέλει. Και αυτό μας προσφέρει αμέσως αξιοπρέπεια. Γι’ αυτό, στη δική μας ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, υπάρχουν πολλές προϋποθέσεις για θάρρος και ελπίδα στον Θεό. Ο άνθρωπος είναι αμαρτωλός, αλλά όπως και να’ χει, ο Θεός είναι ισχυρότερος από την αμαρτία! Στους "Δαίμονες" του Ντοστογιέβσκιϊ, ο γέροντας Τύχων είπε στον Σταυρόγκιν: "Έχετε μόνο ένα βήμα μέχρι τους αγίους". Και πράγματι, αυτό το ένα βήμα ο άνθρωπος μπορεί να το κάνει και να συναντήσει τον Θεό. Ποτέ δεν υπάρχει κάτι το αδύνατο. Ό, τι είναι για τον άνθρωπο αδύνατο, για τον Θεό είναι δυνατό. Ο Θεός μπήκε σε αυτή τη σχέση μαζί μας και δε θέλει να λύνουμε τα προβλήματά μας χωρίς Αυτόν. Και δεν έχουμε λόγους να αμφιβάλλουμε για αυτό, αφού Αυτός έχει δώσει τον Υιόν Του.
Να πόσο ισχυρούς λόγους έχουμε για τη μετάνοια. Δεν είναι μόνο κάποιο ηθικό κήρυγμα του ανθρώπου, ότι πρέπει να είσαι καλός, γι’ αυτό πρέπει να μετανοείς. Όχι, η μετάνοια αναγεννά σε μας τις ίδιες τις βάσεις της χριστιανικής πίστης. Ο Θεός θέλει τη σωτηρία μας, την ψάχνει και τη διψά και την περιμένει. Από την πλευρά μας πρέπει μόνο να το θέλουμε, και τότε θα το καταφέρουμε, όχι μόνοι μας, αλλά με τον Θεό.
Η μετάνοια, μαζί με όλες τις χριστιανικές αρετές που τη συνοδεύουν, όπως η εξομολόγηση, η ταπείνωση, το θάρρος, η ελπίδα, η νηστεία, η προσευχή… είναι ήδη η πρόγευση της ανάστασης, ακόμα και η αρχή της ανάστασης. Είναι η πρώτη ανάσταση του ανθρώπου. Η δεύτερη θα είναι το αποτέλεσμα, η ολοκλήρωση στην ώρα της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού.
Μια τέτοια εμπειρία μετάνοιας δεν υπάρχει σε καμία άλλη θρησκεία, σε καμία άλλη πνευματική εμπειρία, σε κανένα μυστικισμό. Ακόμα και στο δυτικό χριστιανισμό, δυστυχώς, σχεδόν έχει χαθεί αυτό το συναίσθημα, αυτό το βίωμα, αυτό το γεγονός.
Ο πατήρ Ιουστίνος μας είχε διηγηθεί ότι, από το 1917 έως το 1919, ήταν στην Οξφόρδη, σπούδαζε εκεί. Και να που ένας αγγλικανός μοναχός, μετά από δύο χρόνια φιλίας, του είπε: "Είστε όλοι νέοι, χαρούμενοι, όπως και εμείς. Όμως, εσείς έχετε ένα που δεν έχουμε εμείς, ως εκκλησία: είναι η μετάνοια, δεν την ξέρουμε…". "Το θέμα είναι – έλεγε ο πατήρ Ιουστίνος – ότι μια φορά εμείς μαλώσαμε στ’ αλήθεια. Μετά, όμως, δεν μπορούσα να το αντέξω και πήγα να του ζητήσω συγγνώμη. Ρίχτηκα στα πόδια του, έκλαιγα, και ο άνθρωπος το δέχτηκε… Τότε είδε και τι είναι η μετάνοια".
Οι πατέρες συμβουλεύουν ότι δεν πρέπει να φουντώνεις την κατάσταση, δεν πρέπει ούτε "τη σκιά να πατάμε" κανενός… Όμως, για να είναι πραγματική ταπείνωση, αυτή πρέπει να εκφράζεται με αγάπη, δηλαδή δεν πρέπει να είναι απλή αδιαφορία για την κατάσταση του αδελφού.
Αλλιώς, δεν είναι ταπείνωση και δεν είναι απάθεια, αλλά μια συμβατική στάση, "καλοί τρόποι", δηλαδή, υποκρισία, που έχει καθιερωθεί επίσημα: δε χρειάζεται να παρεμβαίνετε σε ξένες υποθέσεις (ας πεθαίνει ο κόσμος στο Βιετνάμ, στη Γιουγκοσλαβία ή στην Κούβα). Όλα καταλήγουν σε εξωτερικά καλούς τρόπους… Όπως ο πατήρ Ιουστίνος αγαπούσε να λέει: η κουλτούρα πολύ συχνά είναι "πολιτούρα", και μέσα της το σκουλήκι. Βεβαίως, δεν πρέπει να είμαστε επιθετικοί. Όμως, εμάς, τους ορθόδοξους, ο Θεός μας οδηγούσε με τέτοιο τρόπο στην ιστορία, με τέτοιο τρόπο Του ανοιγόμασταν, που δεν μπορούσαμε ποτέ να είμαστε χωρίς προβλήματα. Όμως, η αναγνώριση του στάτους κβο, η αναγνώριση του αφύσικου καθεστώτος ως φυσικού δεν είναι χριστιανισμός. Η μετάνοια δε, είναι ακριβώς η διαμαρτυρία ενάντια στην αφύσικη κατάσταση. Στην οικογένεια υπάρχουν δυσκολίες, στην ενορία, στην επαρχία, στο κράτος, στον κόσμο – ο χριστιανός δεν μπορεί να "συμφιλιωθεί" με αυτό. Οπωσδήποτε παλεύει. Όμως, ξεκινάει από τον εαυτό του, γι’ αυτό η μετάνοια είναι αυτοκατάκριση, αυτοπεριορισμός ή, όπως έλεγε ο Σολζενίτσιν ή ο Ταρκόσβσκιϊ, είναι ντροπή, ντροπή ως θρησκευτική έννοια, με την έννοια ότι ο άνθρωπος επιστρέφει στον εαυτό του και αρχίζει να ντρέπεται. Στο τέλος της ταινίας "Η μετάνοια" του Αμπουλάντζε φαίνεται τι είναι η αληθινή ανθρώπινη μετάνοια. Ο άνθρωπος αρχίζει να ντρέπεται για τις πράξεις του και αμέσως εκδηλώνει αποφασιστικότητα να αλλάξει. Μπορούμε να πούμε ότι μόνο στις ορθόδοξες χώρες, όπως στη Ρωσία, στη Σερβία και στην Ελλάδα, υπάρχει η μετάνοια ως θέμα (ακόμα και στη λογοτεχνία). Έχει βγει πρόσφατα το μυθιστόρημα του Λουμπάρντο "Η Μετάνοια" – για τις σχέσεις μεταξύ των Σέρβων, μουσουλμάνων και καθολικών στη Βοσνία. Στο μυθιστόρημά του μόνο οι Σέρβοι μετανοούν. Και οι Σέρβοι όχι μόνο μιλάνε για τη μετάνοια, αλλά την κάνουν και πράξη.
Δόξα τω Θεώ, αυτό σημαίνει ότι είμαστε αμαρτωλοί. Δεν είναι υπερηφάνεια αυτό. Δεν επαινούμε τον εαυτό μας, αλλά δεν μπορούμε να συμφιλιωνόμαστε με αυτήν την κατάσταση, ούτε τη δική μας ούτε των άλλων. Ο πατήρ Ιουστίνος αυτό το ονόμαζε αληθινή επανάσταση των χριστιανών ενάντια στην αμαρτία, στο κακό, στο διάβολο, στο θάνατο. Είναι η εξέγερση του ανθρώπου ενάντια στο ψεύτικο εαυτό του, και η εξέγερση ενάντια στο ψεύτικο εαυτό του άλλου. Στη θρησκεία είναι η εξέγερση ενάντια στους ψεύτικους θεούς και η πάλη για τον αληθινό Θεό. Η μετάνοια ψάχνει την αληθινή θεώρηση του κόσμου, του Θεού, του ανθρώπου. Ψάχνει την ορθή πίστη.
Προσωπικά, εμένα με συγκλονίζει που στη Ρωσία τώρα μαζικά οι νέοι επιστρέφουν στον Θεό, στην Ορθοδοξία. Και σε μας έτσι είναι. Δεν είναι απλώς να πιστεύεις σε κάποιο θεό, να αποβάλεις τον αθεϊσμό και να βρεις κάποιο μυστικισμό. Αλλά να βρεις τον ζωντανό Θεό, να μπεις στην αληθινή ζωή της Εκκλησίας. Πρόσφατα διάβασα ένα καλό άρθρο του Βλαντίμιρ Ζελίνσκιϊ "Η ώρα της Εκκλησίας". Φαίνεται ότι ο άνθρωπος βρήκε τον Θεό, βρήκε τον Χριστό, βρήκε την Εκκλησία. Αν ένας άνθρωπος απλώς κάπως μετανόησε και θέλει να αλλάξει, αδιάφορα σε ποια εκκλησία να ενταχτεί, τότε αμφιβάλλω στην ειλικρίνεια ακόμα και αυτής της αρχικής του μετάνοιας. Είναι μεταμέλεια και όχι μετάνοια. Δεν είναι η αληθινή ανάκτηση της ζωής. Γι’ αυτό οι πατέρες με τόσο ζήλο υπερασπίζονταν την πίστη.
Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε και ότι η αγάπη είναι το πρώτο δόγμα της πίστης μας. Η αγάπη είναι ο αληθινός σταυρός, αλλά μη φοβάστε την αγάπη αν οδηγεί στον σταυρό. Μην ξεχνάτε ποτέ ότι όταν η αγάπη βρίσκεται στον σταυρό, παραμένει ούτως ή άλλως αγάπη. Αν ο Χριστός δεν είχε πει: "Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς!", δε θα ήταν ο Χριστός, πιστέψτε με. Θα ήταν ήρωας, ιδανικός άνθρωπος, αλλά όχι ο αληθινός Χριστός Σωτήρας. Και στο βιβλίο του Ντοστογιέβσκιϊ "Μεγάλος Ιεροεξεταστής" ο Χριστός ασπάζεται ακόμα και τον ιεροεξεταστή. Αυτό δεν είναι συναισθηματισμός, ούτε ρομαντισμός, είναι η αληθινή αγάπη που δε φοβάται. Γι’ αυτό, εμείς οι ορθόδοξοι πάντα νιώθουμε ότι η δύναμη και το αήττητό μας δεν είναι μέσα μας, αλλά στην αυθεντικότητα εκείνου που ψάχνουμε, που επιθυμούμε, στο οποίο πιστεύουμε και για το οποίο ζούμε.
Στη μετάνοια πρέπει να καταλαβαίνουμε ότι ο Θεός είναι από την άλλη πλευρά του καλού και του κακού μας. Δεν πρέπει να εξισώνουμε τον εαυτό μας ούτε με τις κακές ούτε με τις καλές πράξεις. Δεν πρέπει να νομίζουμε ότι μπορούμε να εξασφαλίσουμε τη σωτηρία για τον εαυτό μας με το που θα κάνουμε καλές πράξεις. Πρέπει να ελπίζουμε μόνο στον Θεό. Όμως, πρέπει επίσης να πιστεύουμε ότι ακόμα και οι κακές πράξεις, αν και τις κατακρίνουμε και τις απορρίπτουμε, αυτές δεν μπορούν να μας απομακρύνουν από τον Θεό μας. Οι Ρώσοι έχουν την τάση να μεγεθύνουν τις αμαρτίες τους, να ασφυκτιούν, να βυθίζονται σε αυτές, όπως στην άβυσσο. Αυτό είναι, κατά κάποιον τρόπο, έλλειψη εμπιστοσύνης στον Θεό. Μια τέτοια στάση, μεγέθυνσης, δηλαδή, των αμαρτιών, είναι μαζί και μείωση του Θεού. Όμως, η αντίθετη αντίληψη παρουσιάζει τον Θεό ως ψεύτη. Έστειλε τον Υιό Του για να μας σώσει και εμείς λέμε: "Όχι, δε χρειάζεται, δεν έχουμε αμαρτίες"…
Ο Χριστός σώζει δωρεάν! Δεν υπάρχει από την πλευρά μας καμία ανταπόδοση ή συμπλήρωση. Όμως, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε αληθινά ότι η αμαρτία είναι αμαρτία και ότι η αμαρτία είναι κακό, και ότι η αμαρτία είναι ψέμα και ότι η αμαρτία είναι ο εχθρός του ανθρώπου. Η πλήρης μετάνοια στην ορθοδοξία γίνεται γενναία και όχι συναισθηματική. Ο άνθρωπος ξεσηκώνεται για την πάλη. Οι Άγιοι Πατέρες λένε ότι ο άνθρωπος έχει το δώρο της οργής, του θυμού και ότι αυτό είναι δώρο του Θεού. Όπως είναι δώρο η ικανότητα να τρέφεσαι. Από το δώρο της τροφής μπορεί να βλαστήσει το πάθος για το φαγητό. Έτσι και με το θυμό, πίσω από τον οποίο βρίσκεται η κίνηση - η δυναμική. Η αρετή πρέπει να είναι επιθετική, ενεργητική και όχι παθητική. Όμως, αν παραμορφωθεί, μπορεί να γίνει τυραννία για τους άλλους και να μετατραπεί σε επιθετικότητα.
Όμως, πρέπει να είμαστε δυναμικοί! Πρέπει να παλεύουμε το κακό. Η ορθόδοξη μετάνοια έχει αυτήν την "οργή".
Μου έχουν διηγηθεί ότι ένας από τους μεγαλύτερους μοναχούς, σε μια Μονή στα Μετέωρα, ο πατήρ Βαρλαάμ, έπαθε εγκεφαλική αιμορραγία. Αυτό συνέβη στη διάρκεια της μεσημεριανής ξεκούρασης. Ήταν ξαπλωμένος και ξαφνικά βλέπει ότι τα πάντα γύρω του γίνονται κόκκινα. Προσπαθεί να σηκωθεί από το κρεβάτι αλλά δεν μπορεί. Και ξαφνικά, από τα βάθη της ψυχής του βγαίνει η σκέψη: "Πεθαίνω αλλά δεν έχω εξομολογηθεί και δεν έχω μεταλάβει! Άραγε εγώ, τόσα χρόνια που είμαι μοναχός, να πεθάνω χωρίς τη Θεία Μετάληψη;" Και με τη δύναμη της θέλησης σηκώθηκε, ούτε ήξερε πώς βρήκε την πόρτα. Ο Θεός τον βοήθησε: ο ηγούμενος ακριβώς εκείνη τη στιγμή έβγαινε από το κελλί και τον βλέπει σε αυτήν την κατάσταση. Ο μοναχός φωνάζει: "Τι κοιτάς; Μετάληψη!" Ο ηγούμενος αμέσως κατάλαβε… Ο μοναχός μετάλαβε. Στη συνέχεια, έζησε ακόμα. Αλλά βλέπουμε αυτήν τη δύναμη της οργής!
Πεθαίνεις; Και τι; Άραγε, για αυτό το λόγο θα αφήσεις τον εαυτό σου χωρίς την Θεία Μετάληψη;
Ο Άγιος Δημήτριος ξεσήκωσε το Νέστωρα, το νέο χριστιανό, τον ευλόγησε να σκοτώσει τον μονομάχο Λιαίο, τον τρομερά αδίστακτο κακοποιό. Για αυτό το γεγονός η Εκκλησία ψέλνει στο Απολυτίκιο του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλύτου. Να, αυτό είναι αυθεντική σωτήρια οργή. Η δύναμη να σηκωθείς στα πόδια. Όταν ο Ιώβ παραπονιόταν και είχε λόγους να παραπονιέται, ο Θεός δεν άρχισε να τον παρηγορεί, αλλά απαίτησε να σηκωθεί στα πόδια και να υποταχθεί. Αυτό είναι που αποκατέστησε κιόλας τον Ιώβ.
Μόνο η ορθοδοξία διαφύλαξε το ασκητικό ήθος. Πέφτουμε και με υπομονή δε γινόμαστε άγριοι, αλλά δε γινόμαστε αδιάφοροι και για τους άλλους. Δεν μπορώ να είμαι αδιάφορος. Δεν μπορώ, ως χριστιανός, να επιτρέψω στον εαυτό μου να μισώ, επειδή το μίσος είναι απόδραση από τη χριστιανική υπευθυνότητα.
Συμβαίνει και στις ενορίες. Ο άνθρωπος θεωρεί ότι ο άλλος τον μισεί και με αυτό κατασκευάζει άλλοθι για να μην έχει επικοινωνία μαζί του. Όμως, πρέπει να προσπαθούμε να μπαίνουμε σε επικοινωνία, να θέτουμε το πρόβλημα του πλησίον μας ως το δικό μας πρόβλημα. Και δεν πρέπει να λυπούμαστε με υπεροψία αλλά να συμπάσχουμε ειλικρινά.
Ο χριστιανισμός είναι δυναμικός και όχι παθητικός. Ο χριστιανισμός δεν είναι ένα είδος "απάθειας", όπως την όριζαν οι αρχαίοι στωικοί. Το θέμα δεν είναι να θανατώσεις τον εαυτό σου, αλλά να θανατώσεις μέσα σου την εξυπηρέτηση του κακού και την αμαρτία και να κάνεις τον εαυτό σου εργάτη του Θεού. Η ζωή δεν είναι νιρβάνα. Η ζωή είναι η κοινωνία, η του Θεού δόξα, η ανάταση, η ωρίμανση. Γι’ αυτό, η μετάνοια είναι πραγματική, όταν εξελίσσεται αληθινά και δραστικά, όταν διεγείρει άμεσα τον άνθρωπο, όταν ο άνθρωπος νιώθει τον εαυτό του κλητό.
Αν συγκρίνουμε ανάμεσα στους Αγίους, τον Άγιο Ισαάκ το Σύρο και τον Άγιο Συμεών το Νέο Θεολόγο. Ο Ισαάκ ο Σύρος είναι πιο σκυθρωπός, πιο θλιμμένος. Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος είναι η χαρά, η δυναμικότητα, είναι ολόκληρος μέσα στη χαρά.
Αυτή η πιο θλιμμένη, πιο σκυθρωπή πλευρά πιο πολύ εκφράζει τη Δύση. Παράδειγμα, η Αγία Κλάρα. Όταν η χάρη του Θεού τους εγκαταλείπει, χάνονται μέσα στην απόγνωση. Στην Ορθοδοξία, ο άνθρωπος, σε ανάλογη περίσταση, σκέφτεται: "Ο Θεός με αυτό προσπαθεί να με ξεσηκώσει, αφού με είχε επισκεφτεί, μου είχε δώσει τη χάρη Του. ".
Στο Άγιο Όρος πάντα μου έμενε από τους μοναχούς η εντύπωση ότι οι αγιορείτες είναι μεγάλοι ασκητές, που στερούνται πολλές απολαύσεις της ζωής, αλλά το πρόσωπό τους όλη την ώρα είναι χαρούμενο. Και όλοι είναι πρωτότυποι, επειδή ο καθένας ζει τη δική του ζωή.
Η μετάνοια προκαλεί καλή "φιλοδοξία" στον άνθρωπο. Να θυμηθούμε τον άσωτο υιό: άραγε εγώ, ο γιος ενός τέτοιου πατέρα, δημιουργήθηκα για να βόσκω γουρούνια στην ξενιτιά; Όχι! Θα πάω στον πατέρα μου…
Η μετάνοια, η προσευχή, η νηστεία, η εξομολόγηση, όλα βγαίνουν αυθόρμητα. Πρέπει να κατευθύνουμε τον εαυτό μας με τέτοιο τρόπο ώστε να έχουμε αυτή τη φρεσκάδα της χριστιανικής ζωής και να σκοπεύουμε προς αυτήν. Και, όπως έλεγαν οι παλαιοί πατέρες, πρέπει κάθε μέρα να ξεκινάμε από την αρχή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου