Θεόκλητος Ρουσάκης: Ἡ ἐφηβεία καί ἡ πνευματική παιδεία στήν οἰκογένεια

Γράφει ὁ Θεόκλητος Ρουσάκης*

 

Ἡ  ἐφηβεία, ποὺ εἶναι ἡ περίοδος μεταξὺ τῆς παιδικῆς ἡλικίας καὶ τῆς ἐνηλικιώσεως, εἶναι γνωστὸ ὅτι εἶναι μιὰ δύσκολη χρονικὴ περίοδος γιὰ πολλοὺς νέους. Ἡ δυσκολία  σὲ αὐτὴ τὴν περίοδο ὀφείλεται κυρίως στὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ ποὺ ἐμφανίζουν οἱ ἔφηβοι, ἄλλοι ἐντονότερα καὶ ἄλλοι ὄχι τόσο, ποὺ ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὴ συναισθηματικὴ εὐαισθησία καὶ ἀστάθεια ἀλλὰ κυρίως μὲ τὸ ἀνικανοποίητο τῶν ἐπιθυμιῶν τους.

Ἀνικανοποίητοι μὲ τὸν ἑαυτό τους, τὴν οἰκογένειά τους, μὲ τὴν ἐμφάνισή τους, μὲ τίς συνθῆκες διαβιώσεώς τους, μὲ τὸ σχολεῖο τους, τοὺς καθηγητές τους, τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα κλπ. Ὡς πρὸς τὴν ἐμφάνιση, ἐπιλέγουν πολλὲς φορὲς ὅτι ποιό ἀκραῖο στὸ ντύσιμο, τὸ κούρεμα, τὰ σκουλαρίκια, τὰ τατουὰζ κλπ. Ὡς πρὸς τίς σχέσεις τους μὲ τοὺς γονεῖς καὶ τοὺς δασκάλους κυριαρχεῖ τὸ «δὲν μᾶς καταλαβαίνουν» ἢ «δὲν μᾶς ἐμπιστεύονται». Ταυτόχρονα βέβαια, οὔτε οἱ ἔφηβοι πλέον ἐμπιστεύονται τίς κρίσεις καὶ τίς γνῶμες τῶν γονιῶν καὶ δασκάλων τους λόγῳ τοῦ «χάσματος γενεῶν» ὅπως λένε ὅτι τοὺς χωρίζει.
 

Καὶ ἐνῶ ὅλα αὐτὰ τὰ ἀρνητικὰ χαρακτηριστικά, εἶναι πολλὲς φορὲς ὀδυνηρὰ τόσο γιὰ τοὺς ἐφήβους, ὅσο καὶ γιὰ τίς οἰκογένειές τους, πρέπει νὰ ἀποδεχτοῦμε ὅτι ἔχουν καὶ τὴ θετική τους πλευρά. Τοῦτο διότι οἱ νέοι μας, μέσα ἀπὸ αὐτὲς τίς διαδικασίες καὶ συναισθηματικὲς καταστάσεις, προσπαθοῦν νὰ ἀνακαλύψουν τὸν ἑαυτό τους καὶ τίς νέες σχέσεις τους μὲ τοὺς ἄλλους ἐνήλικες, γονεῖς, καθηγητάς, συνομηλίκους, ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ ἄλλο φῦλο. Ἔτσι, στὴν πολυπλοκότητα αὐτῶν τῶν σχέσεων δοκιμάζονται οἱ σχέσεις ἀγάπης καὶ τὸ ἀξιακὸ ὑπόβαθρο ποὺ ἔχουν δομήσει ὅλοι μέχρι τὴ στιγμὴ αὐτὴ μέσα στὴν οἰκογένεια.
 

Μιὰ οἰκογένεια ποὺ ὅλο καὶ περισσότερο «βάλλεται» καὶ «ὑπονομεύεται» ἀπὸ παντοῦ. Κυρίως ὅμως ἀπὸ τὴν Πολιτεία ποὺ ἀδιαφορεῖ γιὰ τίς ἀνάγκες της, τὴν ἠθική της θωράκιση καὶ τὴν κατάλληλη ἐκπαίδευση καὶ παιδεία πρωτίστως τῶν γονέων. Ἐπιπρόσθετα, ἡ προβολὴ διαρκῶς ἀπὸ τὴν Πολιτεία καὶ τὰ ΜΜΕ λανθασμένων, στρεβλῶν καὶ διεφθαρμένων οἰκογενειακῶν  προτύπων  ὡς σύγχρονες μορφὲς «μοντέρνων  οἰκογενειῶν», ἀποπροσανατολίζει ἐντελῶς τὰ νέα ζευγάρια ἢ τοὺς νέους ποὺ τώρα διαμορφώνουν εἰκόνες καὶ παραστάσεις γιὰ τὸν ἱερὸ θεσμὸ τῆς οἰκογένειας. Ἐνδεικτικὸ παράδειγμα τὸ ὅτι εἶναι πλέον ἀποδεκτὴ μιὰ «ἀνεπιθύμητη»  ἐγκυμοσύνη ποὺ ἔχει ὡς κατάληξη τὴν ἄμβλωση ἢ ἡ μὲ συνοπτικὲς διαδικασίες λύση τοῦ γάμου κλπ.
 

Πέραν τούτου, ἡ περίοδος τῆς εὐημερίας μέσα στὴν ὁποία μεγάλωσαν ἀρκετοὶ ἀπὸ τοὺς σύγχρονους γονεῖς, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἔλλειψη ἀναλόγου παιδείας, ἔχει ἐπηρεάσει βαθιὰ τὴν κλίμακα τῶν ἀξιῶν τους. Αὐτὸ ἔχει ὡς συνέπεια πολλὲς φορὲς καὶ οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς νὰ δίδουν μεγαλύτερη σημασία στὸ γόητρο ποὺ τοὺς προσφέρει ἕνα ὡραῖο σπίτι, ἕνα ἀκριβὸ αὐτοκίνητο, οἱ ἀκριβὲς διακοπές, ὁ ὑπερβάλλον ζῆλος γιὰ ἐπαγγελματικὴ ἀνέλιξη καὶ ἐπιτυχία, σὲ βάρος τῶν οἰκογενειακῶν τους ὑποχρεώσεων πρὸς τὰ παιδιά τους. Γενικά, ἡ ἐγωκεντρικὴ ἱκανοποίηση τῶν προσωπικῶν καὶ κυρίως οἰκονομικῶν ἐπιδιώξεων τῶν γονέων, χωρὶς μέσα σὲ αὐτὲς νὰ ὑπάρχει ὡς προτεραιότητα ἡ πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ θωράκιση τῶν παιδιῶν τους, ἡ χριστιανική τους ἀγωγὴ καὶ ἡ καλλιέργεια ὑψηλῶν ἰδανικῶν, δημιουργεῖ ἕνα δυσαναπλήρωτο κενό. Τοῦτο διότι, τὸ ἐνδιαφέρον τους γιὰ τὰ παιδιὰ περιορίζεται κυρίως στὸ γνωστικὸ ἀντικείμενο τῶν παιδιῶν, δηλαδὴ στὴν ἐκμάθηση τῶν ξένων γλωσσῶν, τῆς μουσικῆς, τοῦ Ἡ/Υ κλπ. Καὶ αὐτὲς οἱ γνώσεις βέβαια εἶναι πολὺ καλὲς καὶ πολὺ χρήσιμες, ὑπὸ τὴν προϋπόθεση ὅτι ταυτόχρονα δίνεται ὑψηλὴ προτεραιότητα στὴν ἑδραίωση τῆς πνευματικῆς ὑποδομῆς καὶ τοῦ ἠθικοῦ πλαισίου τοῦ χαρακτῆρος τῶν νέων. Πόσο ἐπίκαιρος  μέσα σὲ αὐτὲς τίς συνθῆκες εἶναι ὁ Th. Eliot ὅταν γράφει: «Ποῦ εἶναι ἡ ὅλη ἡ σοφία ποὺ χάσαμε μέσα στὴ γνώση; Ποῦ εἶναι ὅλη ἡ γνώση ποὺ χάσαμε μέσα στὴν πληροφόρηση;».
 

Εἶναι γεγονὸς ὅτι μιὰ ἀπὸ τίς σπουδαιότερες πλευρὲς τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς εἶναι ἡ ταύτιση ἀντιλήψεων γιὰ τὴ ζωή, τὸν σκοπό της καὶ κυρίως γιὰ τὴν ἱεράρχηση τῶν ἀξιῶν της. Προκειμένου δὲ γιὰ μιὰ χριστιανικὴ οἰκογένεια, ἡ κοινὴ θεώρηση τῆς ζωῆς καὶ τῆς εὐτυχίας οἰκοδομεῖται ἀπὸ τὴν χριστιανική μας ἀντίληψη. Τὴ χριστιανικὴ ὅμως ἀντίληψη πρέπει πρῶτα νὰ τὴ διδαχθοῦν καὶ νὰ τὴν ἐνστερνισθοῦν οἱ γονεῖς ἢ οἱ μέλλοντες γονεῖς, προκειμένου ἐν συνεχείᾳ νὰ τὴ μεταλαμπαδεύσουν στὰ παιδιά τους.
 

Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ οἱ γονεῖς δὲν πρέπει νὰ θεωροῦν ὅτι ἡ ὑποχρέωσή τους γιὰ τὴ χριστιανικὴ ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν τους ὁλοκληρώθηκε ἐπειδὴ ἁπλῶς τὰ ἔστειλαν στὸ  κατηχητικὸ καὶ τηροῦν τὸν ἐκκλησιασμό. Καὶ αὐτὰ εἶναι πολὺ καλὰ καὶ ἔχουν μεγάλη ἀξία,  ἀλλὰ στὴν παιδικὴ καὶ ἐφηβικὴ ἡλικία πολλαπλασιάζεται ἡ ἀξία τους ὅταν οἱ γονεῖς ξεδιπλώνουν μπροστὰ στὰ παιδιά τους τὸ νόημα τῆς ἀληθινῆς δικῆς τους ζωῆς στὴν πράξῃ καὶ ὡς καθημερινὸ βίωμα. Τοῦτο θὰ συμβεῖ ἂν οἱ γονεῖς ἀναλογιστοῦν τὴν Θεία Ἀποστολή τους. Αὐτὴν ποὺ ἀπορρέει ἀπὸ τὴν ἐπιλογή τους ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ ἀποτελέσουν μέρος τοῦ σχεδίου Του, διὰ τῆς τεκνογονίας, δηλαδὴ τῆς δημιουργίας αἰωνίων ψυχῶν, ποὺ εἶναι τὰ παιδιά τους.
 

Στὸ πλαίσιο αὐτό, ἡ ἁρμονικὴ οἰκογενειακὴ λειτουργία οὐσιαστικὰ στηρίζεται στὸ βασικὸ στοιχεῖο τῆς οἰκογενειακῆς πειθαρχίας καὶ ὑπακοῆς ποὺ πρέπει νὰ βιώνουν ὅλοι μέσα στὴν οἰκογένεια, ὄχι ὡς ἐξαναγκασμὸ ἀλλὰ ὡς μιὰ μορφὴ ἀγάπης, τὴν καλλιέργεια τῆς ὁποίας θὰ ἀναπτύξουν πρωτίστως οἱ γονεῖς. Μιᾶς ὑπακοῆς ποὺ ξεκινᾷ ἀπὸ σεβασμὸ ἀρχικὰ τῶν γονέων μεταξύ τους, ὡς ὁ θεμέλιος λίθος τοῦ χριστιανικοῦ σπιτικοῦ, μέσα στὸ ὁποῖο θὰ ἀναπτυχθεῖ καὶ ἡ ὑπακοὴ τῶν παιδιῶν, ὄχι ὡς τυπικότητα ἢ μόνο στὰ λόγια, ἀλλὰ ὡς βασικὸ στοιχεῖο τῆς προστασίας τους ἀπὸ κινδύνους ποὺ δὲν εἶναι ἀκόμη δυνατὸν στὴν ἐφηβεία τους νὰ ἀντιληφθοῦν. Ἔτσι μπορεῖ γιὰ παράδειγμα νὰ ἰσχύει στὴν οἰκογένειά μας ὅτι «τὴν Μεγάλη Παρασκευὴ δὲν τρῶμε λάδι. Ἄν ὅμως τὰ παιδιά μας νιώσουν πραγματικὰ αὐτὴν τὴν ἡμέρα τὴν ἀνυπόκριτη συγκίνηση, τὴ μετάνοια καὶ τὴ θλίψη μας νὰ πηγάζει ἀπὸ τὰ βάθη τῆς ψυχῆς μας ὡς γονεῖς, αὐτὸ εἶναι τὸ κορυφαῖο καὶ τὸ αὐθεντικὸ δίδαγμά μας πρὸς τὰ παιδιά μας. Ἐλπίζουμε μόνο ὅτι κάποτε θὰ ἔλθει καὶ τῶν παιδιῶν μας ἡ εὐλογημένη ὥρα ποὺ θὰ ἀνακαλύψουν καὶ θὰ συναισθανθοῦν καὶ αὐτὰ τὴ συγκίνηση καὶ τὴ θλίψη τῆς ἡμέρας αὐτῆς, ἀπὸ μόνα τους».
 

Μιὰ χριστιανικὴ οἰκογένεια δὲν μπορεῖ νὰ ἀποσείσει τὴν εὐθύνη ποὺ φέρει γιὰ νὰ μεταδώσει στὰ παιδιὰ τίς βασικὲς ἀλλὰ πολὺ σημαντικὲς γνώσεις καὶ ἐμπειρίες γύρω ἀπὸ τὴν πίστη. Αὐτὸ ἰσχύει πρωτίστως γιὰ τὰ μικρὰ παιδιὰ  ἀλλὰ ἐν συνεχείᾳ, ἀνάλογα μὲ τὴν ἡλικία, θὰ ἐμβαθύνουν οἱ γονεῖς μέχρι τὴν ὁλοκλήρωση τῆς ἐφηβείας τους στὶς βασικὲς ἔννοιες τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ, τὸν ἐκκλησιασμὸ καὶ τὸ νόημά του, τὴν προσευχὴ κλπ. Ὁ Πνευματικὸς τῶν γονέων καὶ ἡ συμμετοχή τους στὶς πνευματικὲς δραστηριότητες τῆς ἐνορίας τους, θὰ βοηθήσει τοὺς γονεῖς νὰ λάβουν τὰ ἀναγκαῖα πνευματικὰ ἐφόδια καὶ γνώσεις γιὰ νὰ ἀνταπεξέλθουν στὸ μοναδικὸ αὐτὸ ἔργο στὴν καθημερινότητος τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς.
 

Γιὰ παράδειγμα, οἱ ὧρες τοῦ οἰκογενειακοῦ φαγητοῦ ποὺ πρέπει νὰ εἶναι «ὁ μυστικὸς δεῖπνος» τῆς οἰκογένειας, οἱ ὧρες χαρᾶς γεμᾶτες ζωή, οἱ ὧρες πόνου καὶ θλίψεων ποὺ θεμελιώνουν τὴν ἀγάπη καὶ τὴν ἀλληλεγγύη ἀνάμεσα στοὺς γονεῖς καὶ τὰ παιδιά. Μιὰ οἰκογενειακὴ ἀγάπη ποὺ εἶναι ἀπόλυτα βιωματικὴ καὶ ὑπαρξιακή, ποὺ δὲν ὑπάρχει ἀνάγκη τὰ μέλη της νὰ τὴν περιγράφουν ἢ νὰ τὴν προβάλλουν, ἁπλὰ νὰ τὴ ζοῦν κατὰ τὰ πρότυπα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.
 

Ἕνα ἐπίσης σημαντικὸ στοιχεῖο τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς εἶναι ἡ οἰκογενειακὴ προσευχή, τὴν ὁποία οἱ γονεῖς ἀπὸ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς τῶν παιδιῶν τους πρέπει νὰ διδάσκουν, κάθε φορὰ ἀνάλογα μὲ τὴν ἡλικία τους. Ἔτσι θὰ ἀρχίσουν νὰ μαθαίνουν ἀπὸ νωρὶς τὰ παιδιὰ τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ στὴ ζωή τους. Ὅπως μέσα στὸ σπίτι τὰ παιδιὰ μαθαίνουν νὰ κάνουν τὰ πρῶτα τους βήματα μὲ τὴν καθοδήγηση τῶν γονιῶν τους, ἔτσι ὀφείλουν νὰ κάνουν οἱ γονεῖς μὲ τὴν προσευχή. Ἡ συμμετοχὴ τῶν παιδιῶν στὴν προσευχὴ τῶν γονιῶν τους ἀνάλογα μὲ τὴν ἡλικία τους, θὰ τὰ προσδώσει ἀρχικὰ μιὰ παιδικὴ ἐμπειρία, ἀργότερα ὅμως θὰ ἀναπτυχθεῖ σὲ αὐτὰ μιὰ αὐθεντικὴ ἐμπειρία ἐπικοινωνίας μὲ τὸν Θεὸ ὡρίμου νέου ἀνθρώπου. Καὶ ὁ καλύτερος τρόπος γιὰ τὴν εἰσαγωγὴ τῶν παιδιῶν μας στὴν ἐμπειρία τῆς ἐπικοινωνίας τους μὲ τὸν Θεὸ εἶναι νὰ μοιραζόμαστε μαζί τους, ὅσο εἶναι μικρά, τίς δικές μας στιγμὲς προσευχῆς. Ἔτσι θὰ μάθουν σιγὰ σιγὰ νὰ  «μιλοῦν στὸ Θεὸ» καὶ νὰ συνειδητοποιοῦν ὅτι ὁ Θεὸς ὑπάρχει καὶ μποροῦν νὰ τοῦ ποῦν καὶ κάτι δικό τους, τὴν ἐπιθυμία τους, τὴ χαρά τους ἢ τὴ στενοχώρια τους καὶ ὁ Θεὸς θὰ τοὺς ἀκούσει.
 

Συνοψίζοντας, διαπιστώνουμε ὅτι τὰ καθήκοντα τοῦ οἰακοστρόφου στὸ «καράβι τῆς οἰκογένειάς μας» τὰ ἔχουμε ἐμεῖς οἱ γονεῖς καὶ πρὸς τὸν Χριστὸ πρέπει νὰ εἶναι ἡ «κατεύθυνση πλεύσεώς μας». Ἄν αὐτὸ τὸ ἀποφασίσουμε, τότε καὶ στὰ παιδιά μας θὰ δώσουμε τὴν ἐμπειρία τοῦ Χριστοῦ. Καὶ μόνον αὐτὴ ἡ ἐμπειρία μπορεῖ νὰ τὰ κρατήσει μακριὰ ἀπ᾿ ὅλες τίς ἄλλες καταστροφικὲς ἐμπειρίες ποὺ τοὺς προσφέρονται σήμερα, ἰδίως στὴ δύσκολη περίοδο τῆς ἐφηβείας.

 

*Ὁ Θεόκλητος Ρουσάκης εἶναι Ἀντιστράτηγος (ε.α) Ἐπίτιμος Διοικητὴς Β΄ Σώματος Στρατοῦ

Βιβλιογραφία

-    Τὸ Ὀρθόδοξο Βίωμα καὶ τὰ παιδιά μας. (Σοφίας Κουλομζὶν ἐκδ. Ἀκρίτας)
-    Σκέψεις γιὰ τὰ παιδιὰ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σήμερα (Ἀδελφῆς Μαγδαληνῆς, Ἱερὰ Μονὴ Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας )
-    Ὁμιλία : Ἀγωγὴ τῶν νέων στὴ σύγχρονη κοινωνία (Μητροπολίτη Λεμεσοῦ κ. Ἀθανασίου)
 

______________________________________

Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ

«Πᾶνος»