Γράφει ἡ Σωτηρία Ὀρφανίδου
Στὸ βιβλίο «Νὰ σοῦ πῶ μιὰ ἱστορία» τοῦ Χόρχε Μπουκάϊ, στὸ κεφάλαιο μὲ τίτλο «Δύστυχα Πρόβατα» διαβάζουμε τὴ διήγηση τῆς ἀκόλουθης ἱστορίας1:
Μιὰ φορὰ κι ἕναν καιρὸ ἦταν μιὰ οἰκογένεια βοσκῶν. Εἶχαν ὅλα τὰ πρόβατά τους μαζὶ σ᾿ ἕνα μαντρί. Τὰ τάϊζαν, τὰ φρόντιζαν καὶ τὰ βοσκοῦσαν.
Κάπου κάπου, τὰ πρόβατα προσπαθοῦσαν νὰ τὸ σκάσουν.
Ἐρχόταν τότε ὁ πιὸ γέρος βοσκὸς καὶ τοὺς ἔλεγε: «Ἄ, πρόβατα ἀσυνείδητα καὶ ἀλαζονικά, δὲν ξέρετε ὅτι ἐκεῖ ἔξω ὁ κάμπος εἶναι γεμᾶτος κινδύνους; Μονάχα ἐδῶ βρίσκετε ἄφθονο νερό, φαγητὸ καί, προπαντός, προστασία ἀπὸ τοὺς λύκους».
Γενικά, αὐτὸ ἀρκοῦσε γιὰ νὰ φρενάρει τίς τάσεις «ἐλευθερίας» τῶν προβάτων.
Μιὰ μέρα γεννήθηκε ἕνα διαφορετικὸ πρόβατο. Ἄς ποῦμε πὼς ἦταν ἕνα μαῦρο πρόβατο. Εἶχε ἐπαναστατικὲς διαθέσεις καὶ ξεσήκωνε τοὺς συντρόφους του νὰ τὸ σκάσουν πρὸς τὴν ἐλευθερία τῶν λιβαδιῶν.
Πύκνωσαν οἱ ἐπισκέψεις τοῦ γέρου βοσκοῦ ποὺ πάσχιζε νὰ πείσει τὰ πρόβατα γιὰ τοὺς ἐξωτερικοὺς κινδύνους. Ὡστόσο, τὰ πρόβατα ἦταν ἀνήσυχα, καὶ κάθε φορὰ ποὺ τὰ ἔβγαζαν ἀπὸ τὸ μαντρὶ ὅλο καὶ πιὸ δύσκολα τὰ μάζευαν.
Ὥσπου μιὰ νύχτα, τὸ μαῦρο πρόβατο τὰ ἔπεισε καὶ τὸ ἔσκασαν.
Οἱ βοσκοὶ δὲν ἀντιλήφθηκαν τίποτα ὡς τὸ ξημέρωμα, ὅταν εἶδαν τὸ μαντρὶ σπασμένο καὶ ἄδειο.
Ὅλοι πῆγαν νὰ κλάψουν μαζὶ μὲ τὸ γέροντα, τὸν ἀρχηγὸ τῆς οἰκογένειας.
«Ἔφυγαν, ἔφυγαν!»
«Τὰ κακόμοιρα...»
«Καὶ ἡ πεῖνα;»
«Καὶ ἡ δίψα;»
«Καὶ ὁ λύκος;»
«Τί θ᾿ ἀπογίνουν χωρὶς ἐμᾶς;»
Ὁ γέροντας ἔβηξε, ρούφηξε τὴν πίπα του καὶ εἶπε: «Ἀλήθεια, τί θ᾿ ἀπογίνουν χωρὶς ἐμᾶς;
Καὶ τὸ χειρότερο εἶναι...
...Τί θ᾿ ἀπογίνουμε ἐμεῖς χωρὶς αὐτά;»
Πολὺ συχνά, οἱ πολῖτες ποὺ ἐπιδεικνύουν ἰδιαίτερη παθητικότητα στὴν ἐπιβολὴ τῆς ἐξουσίας ἢ νομοθετημάτων ποὺ εἶναι ἀρκετὰ δυσχερῆ γιὰ αὐτούς, ἢ ἐκεῖνοι ποὺ πηγαίνουν πολιτικὰ (συχνὰ ἐννοῶντας «κομματικά») ὅπου φυσάει ὁ ἄνεμος −ὅπου «ἄνεμος» σημαίνει χρῆμα, συμφέρον, ρουσφέτι, γενικὰ ὁποιαδήποτε (συνηθέστερα εὐτελής) «ἐξαγορὰ»− χαρακτηρίζονται ὡς «πρόβατα», μὲ μιὰ προφανῶς μειωτικὴ χροιά.
Παλαιότερα, οἱ πολῖτες χαρακτηρίστηκαν ὡς «χρήσιμοι ἠλίθιοι», ὅρος ποὺ ἀποδίδεται στὸν Λένιν, ἀλλὰ ἔχει ἀποκτήσει εὐρύτερη σημασία πέραν τῆς αὐστηρὰ πολιτικῆς. Στὴν ἐποχή μας ἴσως θὰ ἦταν πιὸ εὔστοχο καὶ ἀκριβὲς νὰ κάνουμε λόγο γιὰ «χρήσιμους ἀδιάφορους», καθὼς τὸ κυριότερο πρόβλημα εἶναι ὁ συνεχῶς μειούμενος ἀριθμός των συνειδητὰ ἐνεργῶν πολιτῶν καὶ ἡ ὅλο καὶ πιὸ ἔντονη ἀπόσυρσή τους ἀπὸ τὴ συμμετοχὴ στὰ κοινά, μὲ τὴν παράλληλη ἀδιαπραγμάτευτη ὑπακοὴ τους ἀκόμη καὶ σὲ μέτρα ποὺ ἀπειλοῦν τὴν εὐμάρειά τους. Ἡ ἀνάγκη γιὰ ἀφύπνιση καὶ πιὸ ἐνεργὴ ἐμπλοκὴ τῶν πολιτῶν στὸν πολιτικὸ βίο εἶναι ἴσως πιὸ σημαντικὴ ἀπὸ ποτέ. Ὁ ἐνεργὸς πολίτης ὀφείλει νὰ ἐνημερώνεται, νὰ ἀξιολογεῖ, νὰ ἀντιδρᾷ καί, ὅταν χρειάζεται, νὰ ἀντιστέκεται στὶς ἀποφάσεις ποὺ λαμβάνει ἡ ἑκάστοτε ἐξουσία γι᾿ αὐτόν.
Αὐτὴ ἡ παρατηρούμενη «προβατοποίηση», ποὺ βασίζεται ἐννοιολογικὰ στὴν ἔμφυτη τάση τῶν προβάτων νὰ ἀκολουθοῦν πιστὰ καὶ μὲ φόβο τὸν βοσκὸ καὶ τὸ κοπάδι τους χωρὶς καμία κρίση, δείχνει νὰ ἐνοχλεῖ ἀρκετὰ τοὺς πολῖτες ἐκείνους ποὺ μοιάζουν περισσότερο μὲ «κατσίκια», δηλ. μὲ πιὸ ἀτίθασα ζῶα, ποὺ σὲ ἀντίθεση μὲ τὰ πρόβατα ἔχουν δική τους ἄποψη καὶ εἶναι ἕτοιμα νὰ σκαρφαλώσουν παντοῦ καὶ νὰ παρεκκλίνουν ἀπὸ τὸ προδιαγεγραμμένο δρομολόγιο. Χαρακτηριστικὸ τῶν προβάτων (κυριολεκτικῶς ἢ μεταφορικῶς) εἶναι ἡ ἀδύναμη ἀτομικὴ ταυτότητα, μὲ ἄμεση συνέπεια τὴν ὁμογενοποίηση τοῦ κοπαδιοῦ, καὶ ἡ μεγάλου βαθμοῦ παράδοση τῆς εὐθύνης τῆς ἐπιβίωσής τους σὲ μιὰ ἐξουσία, δηλ. στὸν ἑκάστοτε βοσκό.
Παλαιότερα, οἱ πολῖτες χαρακτηρίστηκαν ὡς «χρήσιμοι ἠλίθιοι», ὅρος ποὺ ἀποδίδεται στὸν Λένιν, ἀλλὰ ἔχει ἀποκτήσει εὐρύτερη σημασία πέραν τῆς αὐστηρὰ πολιτικῆς. Στὴν ἐποχή μας ἴσως θὰ ἦταν πιὸ εὔστοχο καὶ ἀκριβὲς νὰ κάνουμε λόγο γιὰ «χρήσιμους ἀδιάφορους», καθὼς τὸ κυριότερο πρόβλημα εἶναι ὁ συνεχῶς μειούμενος ἀριθμός των συνειδητὰ ἐνεργῶν πολιτῶν καὶ ἡ ὅλο καὶ πιὸ ἔντονη ἀπόσυρσή τους ἀπὸ τὴ συμμετοχὴ στὰ κοινά, μὲ τὴν παράλληλη ἀδιαπραγμάτευτη ὑπακοὴ τους ἀκόμη καὶ σὲ μέτρα ποὺ ἀπειλοῦν τὴν εὐμάρειά τους. Ἡ ἀνάγκη γιὰ ἀφύπνιση καὶ πιὸ ἐνεργὴ ἐμπλοκὴ τῶν πολιτῶν στὸν πολιτικὸ βίο εἶναι ἴσως πιὸ σημαντικὴ ἀπὸ ποτέ. Ὁ ἐνεργὸς πολίτης ὀφείλει νὰ ἐνημερώνεται, νὰ ἀξιολογεῖ, νὰ ἀντιδρᾷ καί, ὅταν χρειάζεται, νὰ ἀντιστέκεται στὶς ἀποφάσεις ποὺ λαμβάνει ἡ ἑκάστοτε ἐξουσία γι᾿ αὐτόν.
Αὐτὴ ἡ παρατηρούμενη «προβατοποίηση», ποὺ βασίζεται ἐννοιολογικὰ στὴν ἔμφυτη τάση τῶν προβάτων νὰ ἀκολουθοῦν πιστὰ καὶ μὲ φόβο τὸν βοσκὸ καὶ τὸ κοπάδι τους χωρὶς καμία κρίση, δείχνει νὰ ἐνοχλεῖ ἀρκετὰ τοὺς πολῖτες ἐκείνους ποὺ μοιάζουν περισσότερο μὲ «κατσίκια», δηλ. μὲ πιὸ ἀτίθασα ζῶα, ποὺ σὲ ἀντίθεση μὲ τὰ πρόβατα ἔχουν δική τους ἄποψη καὶ εἶναι ἕτοιμα νὰ σκαρφαλώσουν παντοῦ καὶ νὰ παρεκκλίνουν ἀπὸ τὸ προδιαγεγραμμένο δρομολόγιο. Χαρακτηριστικὸ τῶν προβάτων (κυριολεκτικῶς ἢ μεταφορικῶς) εἶναι ἡ ἀδύναμη ἀτομικὴ ταυτότητα, μὲ ἄμεση συνέπεια τὴν ὁμογενοποίηση τοῦ κοπαδιοῦ, καὶ ἡ μεγάλου βαθμοῦ παράδοση τῆς εὐθύνης τῆς ἐπιβίωσής τους σὲ μιὰ ἐξουσία, δηλ. στὸν ἑκάστοτε βοσκό.
Ἡ παράδοση τῆς εὐθύνης μὲ αὐτοὺς τοὺς ὅρους, ποὺ συνεπάγεται μὲ τὴν ἀπώλεια τῆς ταυτότητας, ἐπισημαίνεται ἀπὸ τὸν Ἔριχ Φρὸμ μέσα ἀπὸ τὴν περιγραφὴ τοῦ «αὐτόματου κομφορμισμοῦ», ἑνὸς εἴδους μηχανισμοῦ ἄρνησης ποὺ ἐπιστρατεύεται ὡς ἄμυνα τοῦ βαλλόμενου σὲ περιπτώσεις διαρκοῦς ἢ ἔκτακτης ἀπειλῆς:
Αὐτὸς ὁ συγκεκριμένος μηχανισμὸς εἶναι ἡ λύση ποὺ ἡ πλειονότητα τῶν φυσιολογικῶν ἀτόμων ἐπιλέγει στὴ σύγχρονη κοινωνία. Γιὰ νὰ τὸ ποῦμε ἐν συντομίᾳ, τὸ ἄτομο παύει νὰ εἶναι ὁ ἑαυτός του· υἱοθετεῖ ἐξ ὁλοκλήρου τὸ εἶδος τῆς προσωπικότητας ποὺ τοῦ προσφέρουν τὰ κοινωνικὰ πρότυπα· καὶ γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο γίνεται ὁλόϊδιο μὲ ὅλους τοὺς ἄλλους καὶ ἀκριβῶς ὅπως περιμένουν ἀπὸ αὐτὸ νὰ εἶναι. Ἡ ἀσυμφωνία ἀνάμεσα στὸ ἐγὼ καὶ στὸν κόσμο ἐξαφανίζεται καὶ μαζί της καὶ ὁ συνειδητὸς φόβος τῆς ἀπομόνωσης καὶ τῆς ἀδυναμίας. [...] Τὸ ἄτομο τὸ ὁποῖο παραιτεῖται ἀπὸ τὸν ἀτομικό του ἑαυτὸ καὶ γίνεται αὐτόματο, πανομοιότυπο μὲ ἑκατομμύρια ἄλλα αὐτόματα γύρω του, δὲν εἶναι πιὰ καταδικασμένο νὰ αἰσθάνεται μοναξιὰ καὶ ἄγχος. Ὅμως τὸ τίμημα ποὺ πληρώνει εἶναι τεράστιο: εἶναι ἡ ἀπώλεια τοῦ ἴδιου του τοῦ ἐαυτοῦ2.
Ἕνα ἀκόμη εἶδος τοῦ ζωικοῦ βασιλείου, αὐτὴ τὴ φορὰ ἕνα πτηνό, ἐπιστρατεύεται ὥστε νὰ περιγράψει ἕναν ἀκόμη μηχανισμὸ ἄμυνας κατὰ τὴ διαχείριση μιᾶς δυσάρεστης ἢ σοκαριστικῆς καὶ δυσβάσταχτης πραγματικότητας· πρόκειται γιὰ τὴν στρουθοκάμηλο καὶ τὸ ἀντίστοιχο φαινόμενο ὀνομάζεται στρουθοκαμηλισμός. Εἶναι γνωστὴ ἡ τακτικὴ τῆς στρουθοκαμήλου κατὰ τὴν ὁποία χώνει τὸ κεφάλι της στὸ χῶμα ὥστε νὰ μὴ βλέπει τὸν κίνδυνο ἢ τὸ δυσάρεστο γεγονὸς ποὺ διαδραματίζεται, πείθοντας ἔτσι τὸν ἑαυτό της ὅτι αὐτὸ δὲν συμβαίνει ἢ δὲν ὑπάρχει.
Ἡ ἀναποτελεσματικότητα τῆς μεθόδου εἶναι σαφὴς σὲ κάθε νοήμονα ἄνθρωπο καὶ δὲν χρήζει ἐξήγησης, ὡστόσο ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἡ προσέγγιση τοῦ βιβλίου "The Ostrich Paradox" (Τὸ παράδοξο τῆς στρουθοκαμήλου)3, ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι, παρ᾿ ὅτι ἡ στρουθοκάμηλος εἶναι γνωστὴ γιὰ τὸ ἑκούσιο θάψιμο τοῦ κεφαλιοῦ της στὸν κίνδυνο, εἶναι ἐπίσης γνωστὴ καὶ γιὰ τὴν ἱκανότητά της νὰ τρέχει μὲ πολὺ μεγάλη ταχύτητα, ὡς ἀντίβαρο στὸ γεγονὸς ὅτι εἶναι ἀνίκανη νὰ πετάξει.
Στὸ βιβλίο −ποὺ ἐπικεντρώνεται στὴν προετοιμασία τῆς ἀνθρωπότητας καὶ τῶν κοινοτήτων γιὰ ἐπικείμενες καταστροφές− περιγράφονται ἐπίσης σὲ ἀντίστοιχα κεφάλαια οἱ ἀναποτελεσματικὲς τάσεις-πτυχὲς τοῦ στρουθοκαμηλισμοῦ, ὅπως ἡ «τάση γιὰ μυωπία», ἡ «τάση γιὰ ἀμνησία», ἡ «τάση γιὰ ἀπραξία» καὶ ἡ «τάση λειτουργίας τῆς ἀγέλης», δηλ. μὲ ἄλλα λόγια τῆς «κοπαδοποίησης», ποὺ μᾶς παραπέμπει στὴν ἔννοια τῆς ἀπo-προσωποποίησης ποὺ περιγράφηκε παραπάνω ἀπὸ τὸν Φρόμ.
Ἡ ἀναποτελεσματικότητα τῆς μεθόδου εἶναι σαφὴς σὲ κάθε νοήμονα ἄνθρωπο καὶ δὲν χρήζει ἐξήγησης, ὡστόσο ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἡ προσέγγιση τοῦ βιβλίου "The Ostrich Paradox" (Τὸ παράδοξο τῆς στρουθοκαμήλου)3, ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι, παρ᾿ ὅτι ἡ στρουθοκάμηλος εἶναι γνωστὴ γιὰ τὸ ἑκούσιο θάψιμο τοῦ κεφαλιοῦ της στὸν κίνδυνο, εἶναι ἐπίσης γνωστὴ καὶ γιὰ τὴν ἱκανότητά της νὰ τρέχει μὲ πολὺ μεγάλη ταχύτητα, ὡς ἀντίβαρο στὸ γεγονὸς ὅτι εἶναι ἀνίκανη νὰ πετάξει.
Στὸ βιβλίο −ποὺ ἐπικεντρώνεται στὴν προετοιμασία τῆς ἀνθρωπότητας καὶ τῶν κοινοτήτων γιὰ ἐπικείμενες καταστροφές− περιγράφονται ἐπίσης σὲ ἀντίστοιχα κεφάλαια οἱ ἀναποτελεσματικὲς τάσεις-πτυχὲς τοῦ στρουθοκαμηλισμοῦ, ὅπως ἡ «τάση γιὰ μυωπία», ἡ «τάση γιὰ ἀμνησία», ἡ «τάση γιὰ ἀπραξία» καὶ ἡ «τάση λειτουργίας τῆς ἀγέλης», δηλ. μὲ ἄλλα λόγια τῆς «κοπαδοποίησης», ποὺ μᾶς παραπέμπει στὴν ἔννοια τῆς ἀπo-προσωποποίησης ποὺ περιγράφηκε παραπάνω ἀπὸ τὸν Φρόμ.
Μεσοῦντος τοῦ φετινοῦ καλοκαιριοῦ −καὶ μὲ φόντο μιὰ Ἑλλάδα ποὺ φλέγεται ἀπὸ τὸ βορειότερο ἕως τὸ νοτιότερο σημεῖο της μὲ τὴν ἄθλια ὑποβάθμιση τῆς σοβαρότητας τῆς κατάστασης ἀπὸ τὰ ΜΜΕ− οἱ περισσότεροι Ἕλληνες πολῖτες ἔχουν ξεκινήσει ἤδη νὰ βυθίζονται στὴ χαλάρωση καὶ τὴ λήθη καὶ νὰ ζοῦν σὲ πιὸ καλοκαιρινοὺς καὶ ἀνέμελους ρυθμούς· ἀξιοποιῶντας τὴν ἄδειά τους ἢ ἐπισκεπτόμενοι διάφορες παραλίες. Τὸ καλοκαίρι εἶναι σαφέστατα περίοδος ἀνασύνταξης καὶ ἀνάληψης δυνάμεων, ἀνανέωσης, ἠρεμίας, εὐθυμίας καὶ διασκέδασης. Ἄν ἀποτελέσει, ὅμως, ἁπλῶς καὶ μόνο τὸν λάκκο, ὅμοιο μὲ τὸν ὁποῖο χώνει τὸ κεφάλι ἡ στρουθοκάμηλος, τὸ σὸκ τοῦ φθινοπώρου θὰ εἶναι μᾶλλον ἀπότομο καὶ ὀδυνηρό.
__________________________________
1 Χόρχε Μπουκάϊ, Νὰ σοῦ πῶ μιὰ ἱστορία, μτφ.: Κ. Ἠλιόπουλος, Ἐκδόσεις opera, 2011, 5η ἔκδοση, σελ. 109/110. Ἡ ἔμφαση τοῦ συγγραφέα.
2 Erich Fromm, Ὁ φόβος μπροστὰ στὴν ἐλευθερία, μτφ.: Οὐρ. Τουτουντζή, Ἐκδόσεις Διόπτρα, Ἀνατύπωση 2020, σελ. 215. Ἡ ἔμφαση τῆς συντάκτριας.
3 Robert Meyer & Howard Kunreuther, The Ostrich Paradox: Why We Underprepare for Disasters, Wharton School Press, 2017.
___________________________________
Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ
«Πᾶνος»
Ωραια παραμυθακια. Αλλα η χωρα βρισκεται ηδη υπο κατοχη. Οι λαθρομεταναστες μουσουλμανοι εχουν πλεον εγκατασταθει στη Ελλαδα, και ειναι υπο τις διαταγες των σιωνιστων εβραιων μεσω των υποτακτικων τους (πολιτικη εξουσια, μουλαδες κ ιμαμηδες). Εχει στρατο ο σιωνισμος στην Ελλαδα λοιπον, και πλεον τιποτα δεν ειναι υπο των ελεγχο των Ελληνων, οσα μαυρα προβατα και αν ξεπηδησουν απο το πληθος για ξεσηκωμο.
ΑπάντησηΔιαγραφή