Γράφει ὁ Καθηγητὴς Γιῶργος Πιπερόπουλος
Μπροστά μας τὸ τρίτο Σαββατοκύριακο τοῦ Ἰουλίου, κλειστὰ τὰ Σχολεῖα καὶ ὑπερβαίνοντας τὰ μεγέθη τῶν ἄρθρων ποὺ καταθέτω 2 φορὲς τὴν ἑβδομάδα καὶ μὲ περισσὴ εὐγένεια τῶν διαχειριστῶν φιλοξενοῦνται ἐδῶ στὸ ἀγαπητὸ σας blog καταθέτω ἕνα ἀρκετὰ μεγάλου μεγέθους ἄρθρο ἐπειδὴ μεγάλου μεγέθους εἶναι καὶ τὸ ἀντικείμενο - Ἡ Φιλία!....
Οἱ ἀρχαῖοι μας πρόγονοι διαπίστωναν ὅτι «ὅμοιος ὁμοίῳ ἀεὶ πελάζει...» ἐνῶ ἐμεῖς οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες ἀνέκαθεν λέγαμε «πές μου τὸν φίλο σου, νὰ σοῦ πῶ ποιὸς εἶσαι...».
Θὰ σᾶς ξαφνιάσω σήμερα μὲ τὴν εὐγενικὴ προτροπὴ «κοίτα τὸν φίλο σου γιὰ νὰ καταλάβεις ποιός... εἶσαι!»
Στὴν ἐποχή μας, μετὰ τὴν πανδημία covid-19 καὶ μετὰ τὴν ὑποταγὴ μας τὸ 2010 στὰ καταστροφικὰ Μνημόνια, ἐγωπάθεια, κυνισμὸς καὶ συναισθηματικὴ ρηχότητα, συνεπικουρούμενα καὶ ἀπὸ τὴ διάχυτη ἀνασφάλεια καὶ τὸ ὑπαρξιακὸ ἄγχος, ἀντὶ νὰ δροῦν θετικὰ καὶ νὰ μᾶς καθοδηγοῦν στὴ σύναψη φιλικῶν σχέσεων (ποὺ θὰ βοηθήσουν νὰ μειωθεῖ ἡ ὀδυνηρὴ μοναξιὰ καὶ ἡ ἀλλοτρίωσή μας) δυστυχῶς δροῦν ἀνασταλτικά, ἐντείνοντας τὴν ἀπομόνωσή μας, διογκώνοντας ἐπικίνδυνα τὴν ἐσωστρέφειά μας καὶ τὶς ἐξαρτήσεις μας ἀπὸ τὸ κορυφαῖο Μέσο Μαζικοῦ Ἐκμαυλισμοῦ: τὴν τηλεόραση.
Οἱ ἄνθρωποι εἴμαστε κοινωνικὰ ὄντα καὶ ἡ διαπίστωση τοῦ Ἀριστοτέλη γιὰ τὴν «ἀγελαία φύση» μας ἔχει ἐπιβεβαιωθεῖ μὲ σύγχρονες ἔρευνες ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς ἐπιστήμονες τῆς συμπεριφορᾶς, καθὼς δὲν μᾶς ἀρκεῖ ἡ διαπίστωση οὔτε καὶ ἡ ἀνάλυση τῶν ἀπώτερων νοημάτων ποὺ περικλείονται στὴν παροιμιακὴ φράση «ὅμοιος ὁμοίῳ ἀεὶ πελάζει...»
Τρία ἐπίμαχα πρόσθετα ἐρωτήματα σχετίζονται μὲ τὴ διαχρονικὴ ἰσχὺ καὶ τὶς προϋποθέσεις αὐτῆς τῆς θέσης, τὸ γιατί, τὸ πότε καὶ τὸ κάτω ἀπὸ ποιὲς συγκεκριμένες συνθῆκες «ὁ ὅμοιος ἀναζητεῖ τὸν ὅμοιο...».
Καλῷ τὴν προσοχή σας στὰ ψυχό-κοινωνικὰ ἐργαστηριακὰ πειράματα «ἀπομόνωσης τῶν αἰσθήσεων» στὰ ὁποῖα τὸ ἄτομο στερεῖται ὅλα τὰ ἐξωτερικὰ ὀπτικὰ καὶ ἀκουστικὰ ἐρεθίσματα, καθὼς καὶ ἐρεθίσματα ὀσμῆς καὶ γεύσης, ἀκόμη καὶ ἁφῆς. Στὰ πειράματα αὐτὰ οἱ συμμετέχοντες ἀναφέρουν ὄχι μόνο ἐπιθέσεις ἄγχους, ἀλλά, καὶ ἐδῶ χρειάζεται ἰδιαίτερη προσοχή, παραισθήσεις ὅμοιες μὲ ἐκεῖνες ποὺ κάνουν ἀπομονωμένα ἄτομα, δηλαδὴ παραισθήσεις «παρουσίας» κάποιου προσώπου ποὺ τοὺς κρατᾶ «συντροφιά».
Ἀφηγήσεις ἀπὸ προσωπικὲς ἐμπειρίες ναυαγῶν, φυλακισμένων ποὺ ἔζησαν σὲ κελλιὰ αὐστηρῆς ἀπομόνωσης γιὰ μεγάλα χρονικὰ διαστήματα, ὅπως καὶ μοναχῶν-ἀσκητῶν, πιστοποιοῦν ὅτι στὸ διάστημα τῆς μοναξιᾶς τους τὰ ἄτομα αὐτὰ εἶχαν ἐπιθέσεις ἄγχους (ταχυπαλμίες, ναυτίες, σφιξίματα στὸ στῆθος, τάση λυγμοῦ, ἀστάθειες καὶ ζαλάδες καὶ μιὰ ἔντονη διάχυτη αἴσθηση φόβου καὶ πανικοῦ) χωρὶς νὰ ὑπάρχει στὸ ἀντικειμενικὸ περιβάλλον ἔστω καὶ ἡ παραμικρὴ ὑποψία κινδύνου.
Ἤδη γνωρίζουμε ὅτι «τὸ ἄγχος τοῦ ἀποχωρισμοῦ» δρᾶ ἀνασταλτικὰ στὸν ψυχισμὸ καὶ τὴ συμπεριφορὰ πολλῶν μικρῶν παιδιῶν, ποὺ ἀρχίζουν νὰ παρακολουθοῦν σχολεῖο, ὅπως καὶ σὲ παιδιὰ ἀκόμη μικρότερης ἡλικίας, ποὺ τὰ ἐμπιστεύονται οἱ ἐργαζόμενοι γονεῖς τους σὲ βρεφονηπιακοὺς σταθμούς.
Νὰ ὑποθέσουμε, λοιπόν, ὅτι ἕνας θεμελιακὸς παράγοντας γιὰ τὴν κοινωνικότητα τοῦ ἀνθρώπου, τὴν ἀνάγκη του γιὰ παρέες, φιλίες καὶ ἐρωτικοὺς δεσμούς, συνίσταται στὴν προσπάθεια ἀποφυγῆς τῆς μοναξιᾶς καὶ τοῦ «ἄγχους τοῦ ἀποχωρισμοῦ;»
Ἡ ὑπόθεση αὐτὴ εἶναι σωστὴ καὶ δὲν ἀποτελεῖ μόνο λαϊκὴ ἐμπειρικὴ γνώση, ἀλλὰ ἔχει ἐπαληθευθεῖ μὲ θεωρητικὲς θέσεις ποὺ ὑποβλήθηκαν σὲ αὐστηροὺς ἐλέγχους μὲ μιὰ σωρεία ἐμπειρικῶν μελετῶν, ὅπως διαγράφονται ἀπὸ τὶς ἀπαιτήσεις τῶν ἐπιστημῶν κοινωνιολογίας καὶ ψυχολογίας.
Γιατί, ὅμως, κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο μέσα ἀπὸ τὸ εὐρύτερο περιβάλλον τῶν γνωριμιῶν μας ἀπολήγει νὰ γίνει ἐπιστήθιος φίλος, ἐραστὴς ἢ σὲ πολλὲς περιπτώσεις τελικὰ ἀκόμη καὶ μόνιμος σύντροφος ἢ σύζυγός μας;
Σίγουρα, τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ συγκεκριμένο ἄτομο μας ἱκανοποιεῖ συνιστᾶ τὴ βάση σύναψης φιλίας. Μόνο ἄτομα μὲ ψυχολογικὰ προβλήματα θὰ ἐπέλεγαν γιὰ σύντροφό τους ἄτομα ποὺ τὰ «τιμωροῦν» καί, ἔστω ἂν ὅλοι μας γνωρίζουμε τέτοιες περιπτώσεις, οὐσιαστικὰ αὐτὲς ἐπιβεβαιώνουν καὶ δὲν ἀναιροῦν τὸν κανόνα.
H ἐπιλογὴ τοῦ φίλου - συντρόφου, σύμφωνα μέ τὶς σύγχρονες ψυχοκοινωνικὲς θεωρίες, μοιάζει σὲ πολλές της διαστάσεις μὲ τὴν οἰκονομικὴ συνεργασία ἢ συναλλαγή -χωρὶς βέβαια νὰ χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν ψυχρότητα ἢ τὴν πεζότητα τῶν οἰκονομικῶν παραμέτρων.
Ὁμολογῶ ὅτι, κάποτε, σὲ κάποιο ἐπιστημονικὸ συνέδριο τοῦ ἐξωτερικοῦ, ἔφτασα σὲ σημεῖο νὰ λογομαχήσω μὲ Ἑλβετὸ συνάδελφο, ὅταν ἀνερυθρίαστα, κατὰ τὴν ἀρχικὴ ἐκτίμησή μου, ὑπεστήριξε ὅτι «ἡ φιλία εἶναι σὰν ἕναν τραπεζικὸ λογαριασμό». Σηκώθηκα νὰ τὸν ἐπιπλήξω, ἀλλὰ μὲ καθησύχασε ὑπενθυμίζοντάς μου τὴν κλασικὴ φράση τοῦ Θεμιστοκλῆ στὸν Εὐρυβιάδη: «πάταξον μέν, ἄκουσον δέ!».
Ἐπέμενε ὁ Χάνς (ἔκτοτε ἀγαπητὸς καὶ καλὸς φίλος μου) ὅτι «ὅπως καὶ μὲ τοὺς τραπεζικοὺς λογαριασμούς, ἔτσι καὶ μὲ τὴν φιλία δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ κάνει συνεχῶς «ἀναλήψεις», ἐὰν δὲν κάνει ποὺ καὶ ποὺ καὶ κάποιες ἀπαραίτητες «καταθέσεις!»
Θὰ συμφωνήσετε ὅτι εἶναι... ΣΩΣΤΟ!...
Διαλέγουμε, σὰν Ἑλβετοὶ Τραπεζῖτες οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες, γιὰ φίλο τὸ ἄτομο ποὺ μᾶς προσφέρει περισσότερα ἀπὸ ὅσα μᾶς κοστίζει!..
Στὴ θεωρία, αὐτὴ ἡ ἐπιλογή μας καθορίζεται ἀπὸ τὶς ἀξίες ποὺ ἐνσαρκώνονται στὸ πρόσωπο ποὺ ἐπιλέγουμε. Διαλέγοντας ἕνα ἄτομο ποὺ εἶναι ἐνδιαφέρον, διαθέτει πλούσια φαντασία καὶ ἔχει τὶς δυνατότητες νὰ μᾶς εἰσαγάγει σὲ νέους κύκλους γνωριμιῶν ἢ δραστηριότητες, ἐνεργοῦμε δηλαδὴ μὲ βάση τὴν «ἐρεθιστική του ἀξία».
Ὅταν τὸ πρόσωπο εἶναι συνεργάσιμο καὶ μᾶς βοηθᾶ, διαθέτει μπόλικο ἐνθουσιασμὸ καὶ θυσιάζει γιὰ ἐμᾶς ὧρες καὶ ἐνέργεια ὑποβοηθῶντας μας νὰ ἐπιτύχουμε τοὺς στόχους μας, τότε ἐνεργοῦμε μὲ βάση «τὴν χρησιμότητά του».
Τελικά, τὸ ἄτομο ποὺ μᾶς συμπαραστέκεται μὲ συμπάθεια, μᾶς ἐνθαρρύνει στὶς δύσκολες στιγμὲς καὶ μᾶς ἐπιβραβεύει ἀναγνωρίζοντας τὶς ἐπιτυχίες μας, τὸ διαλέγουμε ἐπειδὴ ἐνισχύει «τὸ ψυχολογικό μας ἐγώ».
Εἶναι γνωστὸ καὶ κοινὰ ἀποδεκτὸ ὅτι στὴ διαδικασία ἀξιολόγησης τοῦ ἄλλου προσώπου, ἰδιαίτερα ὅταν πρόκειται γιὰ ἄτομα τοῦ ἀντίθετου φίλου, καθοριστικὸ ρόλο διαδραματίζει καὶ μιὰ σειρὰ φυσιογνωμικῶν καὶ σωματικῶν χαρακτηριστικῶν του, ποὺ στὴν ὁλότητά τους συνθέτουν τὸ «παρουσιαστικό, ἢ τὴν ἐμφάνισή» του.
Ὑποθέτουμε ὅτι ὁ καθένας μας μπορεῖ νὰ ξεχωρίσει τὸ ὡραῖο ἀπὸ τὸ ἄσχημο, τὸ συμπαθητικὸ ἀπὸ τὸ ἀποκρουστικό. Καὶ ὅμως, ἀπὸ λαὸ σὲ λαό, ἀπὸ κουλτούρα σὲ κουλτούρα, ἀκόμα καὶ μέσα στὸ ἴδιο κοινωνικὸ σύστημα σὲ διαχρονικὴ διάσταση καὶ σὲ ὁμάδες ποὺ τὶς διαφοροποιεῖ ὁ χρόνος, νέοι ἢ ὥριμοι, τὰ κριτήρια καθορισμοῦ «τοῦ ὡραίου» ἢ τοῦ ἀτόμου ποὺ διαθέτει «sex appeal» διαφέρουν σημαντικά.
Ἡ γειτόνεψη μὲ τὸ ἄλλο πρόσωπο διαδραματίζει ἐπίσης καθοριστικὸ ρόλο στὴν ἐπιλογὴ του ὡς φίλος μας. Βέβαια, ἡ αἴσθηση τῆς ἀπόστασης στὸ χῶρο ἔχει ἀλλάξει ριζικά, καθὼς μεταβλήθηκε ἡ οἰκολογικὴ κατανομὴ οἰκογενειῶν ἀπὸ χωριὰ σὲ πόλεις, καὶ τὰ ΜΜΜ ἔχουν ἐκμηδενίσει τὶς ἀποστάσεις.
Συχνὰ ἡ ἐπιλογὴ γίνεται μὲ κριτήρια ὁμοιότητας στὴν κοινωνικοοικονομικὴ καὶ πολιτικὴ μας θέση, καὶ τὰ ἀντίθετα παραδείγματα ἁπλᾶ ἐπιβεβαιώνουν τὸν κανόνα. Αὐτὴ ἡ διαπίστωση δὲν στηρίζεται στὰ κλασικὰ ταξικὰ κριτήρια ἀλλά, ὅπως καὶ νὰ τὸ κάνουμε, τὰ ἀντικειμενικὰ δεδομένα τῆς κοινωνικοοικονομικῆς τάξης περιχαρακώνουν καὶ τὶς πιθανότητες ἐπιλογῶν φίλων ἀνάμεσα σὲ ἀγόρια καὶ κορίτσια ὅπως ἀνάμεσα στὰ δυὸ φῦλα.
Στὴν ψυχοδυναμικὴ θεωρία καθοριστικὸ ρόλο καὶ εἰδοποιὸ διαφορὰ ἐπιλογῶν ἀποτελεῖ καὶ ἡ βιωματικὴ ὑποσυνείδητη ὀντότητα τοῦ ἀτόμου. Πολλοὶ συνάδελφοι κοινωνιολόγοι καὶ ψυχολόγοι πιστεύουμε ὅπως καὶ ὁ Σωκράτης καὶ ὁ Πλάτωνας, ὅτι στὸ κάθε ἄτομο ὑπάρχει ἕνα συγκεκριμένο ἀρχέτυπο, ἕνα εἶδος «ἰδεώδους ἑαυτοῦ» ἀναφορικὰ μὲ ἄνδρες καὶ γυναῖκες ποὺ τοῦ ταιριάζουν.
Ὅταν τὸ ἄτομο συναντήσει, τυχαίᾳ, τὸ πρόσωπο τοῦ ἄλλου φύλου ποὺ ἀνταποκρίνεται στὸ δεδομένο ἀρχέτυπό του ἡ ἀναγνώριση εἶναι ἄμεση καὶ τὸ ἀποτέλεσμα ταυτίζεται μὲ τὸν «κεραυνοβόλο ἔρωτα». Σύμφωνα μέ μιὰ γνωστὴ ψυχοκοινωνικὴ θεωρία «τὰ ἑτερώνυμα ἕλκονται» ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἰσχύει ἡ ἀρχὴ τῆς ψυχικῆς συμπλήρωσης.
Μὲ ἄλλα λόγια, τὸ ἄτομο ποὺ ἔχει τὴν ἀνάγκη νὰ «κυριαρχεῖ καὶ νὰ ἐξουσιάζει» ἕλκεται ἀπὸ ἄτομα ποὺ ἔχουν τὴν ἀνάγκη νὰ «παραδοθοῦν στὴν κυριαρχία» κάποιου ἄλλου νὰ ὑποταχθοῦν στὴν ἐξουσία του διατηρῶντας τὴν παθητική τους στάση στὴ ζωή.
«Πές μου τὸ φίλο σου;», ἢ μήπως μᾶλλον θὰ ἔπρεπε νὰ λέμε, «κοίτα τὸν φίλο σου...» καὶ θὰ μπορέσεις νὰ ἀξιολογήσεις τὰ δικά σου βιώματα, συμπλέγματα, ἀνάγκες καὶ διαδικασίες ποὺ σὲ ὁδήγησαν στὴν συγκεκριμένη ἐπιλογὴ σου...
Ἐὰν φίλε ἀναγνώστη διαπιστώσεις ὅτι εἶσαι παντελῶς «ἄφιλος», τότε τὸ θέμα χρειάζεται πολὺ ψάξιμο, καθὼς στὴ σύγχρονη μοναξιὰ τῆς μεγαλούπολης δὲν φτάνουν τηλεόραση καὶ βίντεο γιὰ νὰ ἱκανοποιήσουν τὶς ψυχοκοινωνικές μας ἀνάγκες γιὰ αὐθεντικὴ ἀνθρώπινη ἐπαφή, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ ἀναπληρωθεῖ ἀπὸ «εἰκονικὴ πραγματικότητα»...
«Πᾶνος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου