Κυριακή 26 Δεκεμβρίου 2021

Δυτική Θεολογία και μοντέρνα επιστήμη - Πρωτοπρ. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδου (♱)

 
Στὸν Μεσαίωνα οἱ Εὐρωπαῖοι εἶχαν μία γεωκεντρικὴ ἀντίληψι περὶ τοῦ σύμπαντος. Πίστευαν δηλαδὴ ὅτι ἡ γῆ εἶναι τὸ κέντρον τοῦ σύμπαντος καὶ ὅτι τὰ ἄστρα περιστρέφονται γύρω ἀπὸ τὴν γῆ. Ἔρχονται κατόπιν οἱ πρῶτοι ἀστρονόμοι τῆς μοντέρνας ἐποχῆς, συγκεκριμένα ὁ Γαλιλαῖος καὶ ἀποδεικνύει ὅτι δὲν περιστρέφεται ὁ ἥλιος γύρω ἀπὸ τὴν γῆ, ἀλλὰ ἡ γῆ γύρω ἀπὸ τὸν ἥλιο. Αὐτὸ τὸ συμπέρασμα τὸ ἔβγαλε ἀπὸ παρατηρήσεις ποὺ ἔκανε μὲ τὸ τηλεσκόπιό του. Ἀπέδειξε δηλαδὴ ἐκεῖνο ποὺ ὑπεστήριζε μὲ τὴν παρατήρηση. Δὲν τὸ ἀπέδειξε μὲ φιλοσοφικὰ ἐπιχειρήματα.

Οἱ τότε ἐκκλησιαστικὲς ἀρχὲς δὲν ἐπείσθησαν (παρ᾿ ὅ,τι ὁ ἴδιος παρότρυνε καὶ αὐτοὺς τοὺς ἐπισκόπους νὰ κοιτάξουν μέσα ἀπὸ τὸ τηλεσκόπιό του καὶ τοὺς ἐξηγοῦσε τί ἔβλεπαν) καὶ κόντεψε νὰ καῇ ἐπάνω στὴν πυρὰ ὡς αἱρετικὸς ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Ἐξέτασι! Ἀναγκάσθηκε νὰ δηλώσῃ μετάνοια (!) γιὰ νὰ ἀποφύγει τὸν θάνατο.

Ἔκτοτε δημιουργήθηκε ἡ ὑποψία ὅτι τὰ γνωστὰ περὶ τοῦ φυσικοῦ κόσμου δὲν ἦσαν ὅπως τὰ περιέγραφαν οἱ θεολόγοι (οἱ ὁποῖοι τότε στὴν Δύσι, ἦταν οἱ γραμματισμένοι, οἱ σπουδασμένοι τῆς κοινωνίας καὶ οἱ διανοούμενοι τῆς ἐποχῆς), ἀλλὰ ἀλλιῶς ἦταν ὁ κόσμος καὶ ἀλλιῶς περιεγράφετο μέχρι τότε.

Στὸν Μεσαίωνα ὁ Ἀριστοτέλης ἀπέκτησε τόσο μεγάλο κῦρος, ὥστε ἡ αὐθεντία του ἦταν ἰσάξια ἐκείνης τῆς Ἁγίας Γραφής.99
Τότε ἡ Ἁγία Γραφὴ ἑρμηνευόταν ὑποχρεωτικὰ βάσει τῶν ἀντιλήψεων τοῦ Ἀριστοτέλους. Ὅποιος διαφωνοῦσε μὲ τὸν Ἀριστοτέλη, ὅπως τὸν ἑρμήνευαν οἱ Φράγκοι, κινδύνευε νὰ χάσῃ τὴν ζωή του!

Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ μεταξὺ τῶν θετικῶν ἐπιστημόνων τῆς Δύσεως ὑπάρχει μία ὑποσυνείδητη ἐμπάθεια πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ Ἀριστοτέλους, ὄχι διότι ὁ ἴδιος δὲν ἦταν σπουδαῖος φιλόσοφος καὶ ἐρευνητὴς περὶ τῶν φυσικῶν πραγμάτων, ἀλλὰ ἐπειδὴ ὁ Φραγκικὸς Μεσαίωνας βασίσθηκε τόσο πολὺ στὸν Ἀριστοτέλη. Ἕνας λόγος ποὺ σήμερα ἔχομε αὐτὴν τὴν σπουδαία ἐξέλιξι στὶς θετικὲς ἐπιστῆμες στὴν Δύσι εἶναι ὅτι οἱ θετικοὶ ἐπιστήμονες γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα, ἤσκησαν αὐστηρὴ κριτικὴ στὸ λογικὸ σύστημα τοῦ Ἀριστοτέλους γιὰ νὰ φθάσουν ἐκεῖ ποὺ ἔφθασαν. Σκοπὸς τοὺς βέβαια ἦταν νὰ ρίξουν τὴν αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας ἐπάνω στὰ θέματα τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν.

Αὐτὸ βέβαια δημιούργησε προβλήματα στὴν Δυτικὴ Παράδοσι ὄχι μόνο γιὰ τοὺς Παπικούς, ἀλλὰ καὶ γιὰ τοὺς Προτεστάντες, οἱ ὁποῖοι τώρα μᾶς κάνουν καὶ τοὺς μοντέρνους οἱ περισσότεροι καὶ ξεχνοῦν ὅτι καὶ οἱ ἴδιοι οἱ Μεταρρυθμισταὶ (Λούθηρος κλπ.), ἦσαν ἐπίσης ἀφοσιωμένοι στὴν παλαιὰ ἀντίληψι περὶ τοῦ κόσμου.

Αὐτὴ ἡ παλαιὰ ἀντίληψις περὶ τοῦ κόσμου φαίνεται σαφῶς καὶ στὶς ἀντιλήψεις τῶν Δυτικῶν τοῦ Μεσαίωνα γύρω ἀπὸ τὰ θέματα Παραδείσου - Κολάσεως ὡς καὶ τῆς σχέσεως τῆς γῆς μὲ τὸν Παράδεισο καὶ τὴν Κόλασι. Καὶ ἐδῶ ἔχομε τὰ ποιήματα τοῦ Dante (Δάντη) ὁ ὁποῖος, στὴν πραγματικότητα ἦταν ἕνας δεισιδαίμων καὶ στενοκέφαλος, ὁ ὁποῖος δὲν εἶχε ἰδέα περὶ Πατερικῆς Παραδόσεως, ὅπως τὴν γνωρίζομε ἐμεῖς. Ἀπὸ Ὀρθοδόξου πλευρᾶς ἦταν ἁπλῶς ἕνας σκοταδιστής, καὶ δὴ τοῦ Μεσαίωνος. Ὁ Dante ἦταν ὁ πατέρας τῆς Ἀναγεννήσεως στὴν Δύσι καὶ ἦταν ἕνα παιδὶ ἀφοσιωμένο στὴν θεολογικὴ καὶ θρησκευτικὴ παράδοσι τῶν Φράγκων καὶ τίποτε ἄλλο.

 
Τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τὸν Boccacio (Βοκκάκιο) καὶ γιὰ τὸν Petrarch (Πετράρχη), οἱ ὁποῖοι θεωροῦνται καὶ αὐτοὶ συμπατέρες τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἀναγεννήσεως. Ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἀναγέννησις (Renaissance) καὶ ὁ λεγόμενος Ἀνθρωπισμὸς δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ μία ἐπιστροφὴ στὶς ἀρχαῖες Ἑλληνικὲς κλασσικὲς σπουδές. Εἶναι δηλαδὴ μία ἐπιστροφὴ στὴν Κλασσικὴ ἐποχὴ καὶ μία ἀναγέννησις τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς γραμματείας γενικώτερα, ἀλλὰ καὶ τῆς φιλοσοφίας. Αὐτὴν τὴν ἀναγέννησι τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς κλασσικῆς φιλοσοφίας δὲν τὴν προκάλεσε ὁ ἴδιος ὁ Dante, διότι αὐτὴ εἶχε ἀρχίσει τοὐλάχιστον δύο αἰῶνες πρίν. Ὁ Dante εἶναι ἀποδεδειγμένο ὅτι ἦταν ὀπαδὸς τοῦ Θωμᾶ τοῦ Ἀκινάτου, τὸ δὲ ἔργο του μὲ τίτλο Θεία Κωμωδία (Divina Commedia) εἶναι μία ποιητικὴ ἀπόδοσις τῆς θεολογίας τοῦ Θωμᾶ τοῦ Ἀκινάτου. Ὅμως ἄρχισε νὰ ἀποδεικνύεται ὅτι ἡ ἑρμηνεία τοῦ Θωμᾶ Ἀκινάτου ἐπάνω στὸν Ἀριστοτέλη δὲν ἦταν σωστή, ὅτι δηλαδὴ ἦταν μία παρερμηνεία.

Συνέβῃ ὅμως μετὰ τὴν ἐξέλιξι τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν στὴν Δύσι, κυρίως ὅμως μὲ τὶς ἐπαναστατικὲς μελέτες ποὺ ἀρχίζουν μὲ τὴν Ἀστρονομία, μὲ τὸ ἀστρονομικὸ σύστημα ποὺ ἀρχίζει νὰ καθιερώνεται ἀπὸ τὸν Γαλιλαῖο καὶ ἐντεῦθεν, νὰ κλονίζεται σοβαρὰ ἡ αὐθεντία τοῦ Ἀριστοτέλους.100 Ἔτσι φθάνουμε σήμερα στὸ σημεῖο νὰ μὴν ὑπάρχῃ, νομίζω, σοβαρὸς ἄνθρωπος - ἐκτὸς βέβαια ἀπὸ κάποιους ποὺ ζοῦν στὴν Ἑλλάδα! - ποὺ νὰ εἶναι ὀπαδὸς τοῦ Ἀριστοτέλη ἢ τοῦ Πλάτωνα. Δὲν ὑπάρχουν πλέον ὀπαδοί τους. Ὑπάρχουν βέβαια μελετητὲς ποὺ μελετοῦν ὁποιονδήποτε διανοούμενο τῆς ἱστορίας.

Αὐτὴ ὅμως ἡ διάκρισις μεταξὺ φιλοσόφου ἱστορικοῦ τῆς φιλοσοφίας δὲν εἶναι ἀντιληπτὴ ἐδῶ στὴν Ἑλλάδα, διότι ἐκεῖνο ποὺ παρετήρησα ἀπὸ τότε ποὺ ἦλθα εδώ,101
εἶναι ὅτι οἱ Νεοέλληνες μελετοῦν μὲ μεγάλη ἀγάπη μόνο ἀνθρώπους τοῦ παρελθόντος, μὲ τοὺς ὁποίους συμφωνοῦν. Δηλαδὴ ἔχομε ἐδῶ το καλὸς καί το κακός. Ἄν κάποιος εἶναι καλός, μᾶς ἀρέσει καὶ ὅλα ὅσα λέγει εἶναι σωστά! Ἐνῶ, ἂν εἶναι κακός, ὅλα ὅσα λέγει δὲν εἶναι σωστά! Δηλαδὴ ἢ μαῦρο θὰ εἶναι ἢ ἄσπρο. Γίνεται δηλαδὴ μία ἁπλοποίησις, μία διαστροφὴ τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητος.

Ὁπότε, ἂν ποῦμε ὅτι ὁ Πλάτων εἶναι σπουδαῖος, αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὀφείλουμε νὰ δεχώμεθα ὅ,τι ὁ Πλάτων διδάσκει. Διότι, ἂν ὁ Πλάτων εἶναι σπουδαῖος, πρέπει νὰ διδάσκῃ τὴν ἀλήθεια! Ἄν κάποιος δὲν διδάσκει τὴν ἀλήθεια, τότε εἶναι ἕνας ἄχρηστος. Ἔτσι, ἂν ὁ Πλάτων δὲν διδάσκει τὴν ἀλήθεια, τότε εἶναι ἕνας ἄχρηστος! Ἔτσι ὅμως γίνεται μία σύγχυσις.

Αὐτὸ τώρα σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸν Νεοελληνικὸ πατριωτισμὸ σημαίνει ὅτι ὅλοι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες ἦσαν σπουδαῖοι. Καὶ ὁ Πλάτων καὶ ὁ Ἀριστοτέλης ἦσαν σπουδαῖοι. Ἔτσι, καὶ μόνο γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο, πρέπει καὶ σήμερα νὰ ὑπάρχουν ὀπαδοὶ τοῦ Πλάτωνα καὶ τοῦ Ἀριστοτέλη! Δὲν ξέρω βέβαια ἂν ἐδῶ στὴν Ἑλλάδα ὑπάρχει σήμερα κανένας ὀπαδὸς τοῦ Πλάτωνα, μεταξὺ ὅμως τῶν θρησκευομένων ἢ ἐξ ἐπόψεως τῆς κουλτούρας τῶν θρησκευομένων ὑπῆρχε μία ἀδυναμία γιὰ τὸν Πλάτωνα. Ἀλλὰ βλέπομε ὅτι μεταξὺ τῶν θεολογικῶς φιλοσοφούντων στοὺς θεολογικοὺς κύκλους τῆς Ἑλλάδος ὑπάρχει μία τάσις νὰ ρέπουν πρὸς τὸν Ἀριστοτέλη. Τὰ τελευταῖα χρόνια ὅμως ἐμφανίζονται μερικοί, οἱ ὁποῖοι μᾶλλον ἀρέσκονται στὸν Ὑπαρξισμό.

Γιὰ νὰ ἀποδείξουμε λοιπὸν ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι μοντέρνοι, λέμε ὅτι οἱ Πατέρες εἶναι Πλατωνικοί, ἐὰν ἡ μόδα εἶναι ὁ Πλάτων. Ἄν ὅμως ἡ μόδα ἀπαιτῇ, γιὰ νὰ εἶναι κανεὶς μοντέρνος, νὰ εἶναι Ἀριστοτελικός, τότε ξεθάβουν τὶς Πατερικὲς ἀναφορὲς στὸν Ἀριστοτέλη γιὰ νὰ δείξουν ὅτι ἕνας π.χ. Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ἔχει ἀσχοληθῇ μὲ τὸν Ἀριστοτέλη καὶ κάνει ἑρμηνεῖες σχετικές· ἔτσι δημιουργοῦν καὶ ἕνα Πατέρα Ἀριστοτελικό, ὥστε ἔτσι νὰ διασώζεται ἡ ὑπόληψις της Πατερικὴ Παραδόσεως...

Ὅσοι ὅμως σπούδασαν στὴν Εὐρώπη ἢ στὴν Ἀμερική, εἶδαν ὅτι δὲν ἔχει καὶ πολλὴ πέρασι οὔτε ὁ Πλάτων οὔτε ὁ Ἀριστοτέλης καὶ ὅτι στὸν μὲν Ἀγγλοσαξονικὸ κόσμο ἐπικρατεῖ ὁ λογικὸ θετικισμός, ἐνῶ στὴν Εὐρώπη καὶ κυρίως στὴν Γαλλία ἐπικρατεῖ ὁ ὑπαρξισμός. Οἱ ὑπαρξιστὲς διαιροῦνται στοὺς ἄθεους ὑπαρξιστὲς καὶ στοὺς θρησκευομένους ὑπαρξιστές.

Ὁπότε αὐτοί, γιὰ νὰ στηρίξουν τὴν Ὀρθοδοξία νὰ μὴ πέσῃ κάτω, διαβάζουν τοὺς θρησκευομένους ὑπαρξιστές! Βέβαια δὲν ξέρω ἂν τοὺς καταλαβαίνουν, πάντως τοὐλάχιστον τοὺς μιμοῦνται. Ἔρχονται λοιπὸν στὴν Ἑλλάδα καὶ γράφουν βιβλία περὶ ὑπαρξισμοῦ γιὰ νὰ εἰσαγάγουν τὰ Ἑλληνικὰ νειάτα στὰ νάματα τοῦ ὑπαρξισμοῦ, ὥστε νὰ γίνουμε καὶ ἐμεῖς μοντέρνοι. Ἔτσι ὅλο καὶ περισσότερο μοντέρνοι γινόμαστε καὶ πιθηκίζουμε καὶ ἀληθινὰ μοντέρνοι ποτὲ δὲν γινόμαστε.


______________________

Σημειώσεις:

99. Ὁ Ἀριστοτέλης ὑπεστήριζε ὅτι ἡ γῆ εἶναι ἐπίπεδη καὶ ὄχι στρογγυλή.

100. Βλ. σχετικά: π Ἰωάννου Ρωμανίδου, Ρωμηοσύνη, Ρωμανία, Ρούμελη, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1975, σσ. 112-114.

101. Στὴ δεκαετία τοῦ '50.

«Πᾶνος»

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου