Γράφει ὁ Χαράλαμπος Μηνάογλου
Το κείμενο που ακολουθεί είναι η γνωμοδότηση της Διεθνούς Ένωσης Ειδικών για τις Γενοκτονίες (International Association of Genocide Scholars), της διεθνούς δηλαδή ένωσης των επιστημόνων από όλον τον κόσμο, οι οποίοι ασχολούνται με το φαινόμενο της Γενοκτονίας, σχετικά με την Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και της Μ. Ασίας καθώς και των Ασσυρίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά και αμέσως μετά τον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ενώ η άρνηση της γενοκτονίας αναγνωρίζεται γενικά ως η τελευταία φάση μιας γενοκτονίας, επειδή εξασφαλίζει ατιμωρησία στους υπαίτιους της γενοκτονίας και προετοιμάζει τον δρόμο για μελλοντικές γενοκτονίες.
Ενώ η γενοκτονία κατά των μειονοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την διάρκεια του Α´Παγκόσμιο Πόλεμο και αμέσως μετά συνήθως προσδιορίζεται ως γενοκτονία μόνο σε βάρος των Αρμενίων, με πλημμελή αναγνώριση της παρόμοιας σε έκταση γενοκτονίας κατά άλλων χριστιανικών μειονοτήτων.
Ας είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι τελική απόφανση της Διεθνής Ένωση Ειδικών για τις Γενοκτονίες είναι ότι η οθωμανική στρατιωτική επιχείρηση κατά των χριστιανικών μειονοτήτων της Αυτοκρατορίας ανάμεσα στο 1914 και το 1923 αποτέλεσε γενοκτονία κατά των Αρμενίων, των Ασσυρίων και των Ελλήνων του Πόντου και της Ανατολίας.
Και ας γίνει περισσότερο σαφές ότι η Ένωση καλεί την τουρκική κυβέρνηση να αναγνωρίσει τις γενοκτονίες σε βάρος αυτών των πληθυσμών, να εκδώσει μία επίσημη απολογία σχετικά με αυτές και να κάνει όλα τα πρέποντα και ουσιαστικά βήματα προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης (των θυμάτων).
___________________________________
Ἡ Μικρασιατικὴ Καταστροφὴ καὶ τὸ Ντενιζλὶ τῆς Φρυγίας
Πρὶν ἀπὸ ἐκατό χρόνια, τὸ 1922, ἔλαβε χώρα ἡ μεγαλύτερη καταστροφὴ ποὺ γνώρισε ὁ Ἑλληνισμός. Τὸ Γένος δὲν ἔχασε τότε ἁπλῶς ἕνα τμῆμα του, ἀλλὰ στὴν κυριολεξία, ἀπώλεσε τὸν μισὸ ἑαυτό του. Σὲ ὅλες τὶς ἐποχὲς τῆς ἱστορίας μας, ἡ Μ. Ἀσία ἀποτελοῦσε τὸ ἕνα ἀπὸ τὰ δύο βάθρα τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Μετὰ τὸ 1922, ἔχει μείνει τὸ ἕνα μόνο βάθρο, ἡ κυρίως Ἑλλάδα, καὶ γι’ αὐτὸ χωλαίνουμε. Σὲ ἕνα σύντομο κείμενο ὅπως αὐτό, δὲν μποροῦν νὰ γίνουν ἀναφορές στὰ αἴτια τῆς Καταστροφῆς καὶ στὶς συνέπειές τῆς. Ἐκεῖνο ποὺ πρέπει νὰ ἐπισημανθεῖ εἶναι, ὅτι οἱ Δυτικοὶ «Σύμμαχοι» (Ἀμερικανοί, Γάλλοι, Ἰταλοί) στήριξαν τὸν Κεμάλ, τὸν σφαγέα τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ γιὰ δύο λόγους. Πρῶτον, ἐπειδὴ ἡ Ἑλλάδα μὲ τὴν προσάρτηση τῆς Μ. Ἀσίας μὲ τὰ γεωστρατηγικὰ δεδομένα τῆς ἐποχῆς θὰ ἀνερχόταν στὸ ἐπίπεδο μεγάλης δύναμης, πρᾶγμα ποὺ δὲν συνέφερε καμία ἀπὸ τὶς Μ. Δυνάμεις. Δεύτερον, ἐπειδὴ ἀπὸ ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἤθελαν ἡ Τουρκία νὰ ἀποτελεῖ, ὅπως συμβαίνει καὶ σήμερα, τὸν ἐνδιάμεσο ἀνάμεσα στὸν Δυτικὸ Κόσμο καὶ τὸ Ἰσλάμ.
Πέραν ὅμως ἀπὸ αὐτὰ, σὲ βάρος τῶν Μικρασιατῶν προσφύγων δὲν ἔγιναν μόνον οἱ τουρκικὲς φρικαλεότητες, ἀλλὰ καὶ δύο βασικότατες παραβιάσεις τῶν ἀνθρωπίνων τους δικαιωμάτων ἀπὸ τὴν Διεθνὴ Κοινότητα. Οἱ Ἕλληνες τῆς Μ. Ἀσίας ὑποχρεώθηκαν σὲ ἀνταλλαγή, ἄρα ἀναγκάστηκαν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν Μ. Ἀσία, σύμφωνα μὲ ὅσα συμφωνήθηκαν στὴν Λωζάννη. Ἡ παραμονὴ σὲ ἕναν ὁποιονδήποτε τόπο εἶναι, ἀναφαίρετο δικαίωμα κάθε ἀνθρώπου, σύμφωνα μὲ τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα, ὅπως αὐτὰ τὰ ἔχει καθορίσει ὁ δυτικὸς κόσμος. Ἀλλὰ ἀκόμη χειρότερα παραβιάστηκαν τὰ δικαιώματά τους, ὅταν ὑπὸ τὴν πίεση καὶ τῶν Μ. Δυνάμεων, τὸ 1930, ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση τοῦ Βενιζέλου οὐσιαστικὰ χάρισε στὸ στρατοκρατικὸ κεμαλικὸ δημόσιο τὶς περιουσίες τουλάχιστον 1.500.000 Μικρασιατῶν Ἑλλήνων, παρότι σύμφωνα μὲ τὸ πρωτόκολλο ἀνταλλαγῆς τοῦ 1923 προβλεπόταν πλήρης ἀποζημίωση ὅλων τῶν ἀνταλλασσομένων Ἑλλήνων καὶ Μουσουλμάνων. Εἶχαν, μάλιστα, συσταθεῖ καὶ σχετικὲς ἐπιτροπὲς ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Γεωργίας, οἱ ὁποῖες κατέγραφαν τὶς περιουσίες τῶν Μικρασιατῶν καὶ οἱ ὁποῖες λειτούργησαν μέχρι τὸ 1930. Ἡ Τουρκία, ὅπως εἶναι φυσικό, κωλυσιεργοῦσε καὶ μὲ τὴν ὑποστήριξη τῶν Δυτικῶν Δυνάμεων ἐμπόδιζε τὴν πρόοδο ὁποιασδήποτε ἀντικειμενικῆς ἐκτίμησης καὶ ὑπολογισμοῦ ἔστω καὶ κατὰ προσέγγιση τοῦ συνόλου τῶν περιουσιῶν τῶν Ἑλλήνων ποὺ «ἀντἀλλὰγησαν», καθὼς γνώριζε καλὰ ὅτι, ἐὰν ὑποχρεωνόταν νὰ πληρώσει τὶς περιουσίες τῶν Μικρασιατῶν, αὐτὸ θὰ σήμαινε τὴν πλήρη οἰκονομικὴ καταστροφή της.
Ἡ ἐπαίσχυντη, λοιπόν, συμφωνία τοῦ 1930 ἀποτελεῖ μοναδικὸ παράδειγμα παγκοσμίως ἀπροκάλυπτης ληστείας, ποὺ ἔλαβε χῶρα μὲ τὴν συγκατάθεση τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν Μ. Δυνάμεων μὲ πρωτοστατοῦσα τὴν Μ. Βρετανία. Οἱ Δυτικὲς Δυνάμεις στήριξαν τὸν Κεμὰλ νὰ μὴν ἀποζημιώσει τοὺς Μικρασιάτες, ἐπειδὴ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο τὸν ἐνίσχυαν οἰκονομικὰ χωρὶς νὰ δεσμεύσουν δικά τους κεφάλαια. Προτίμησαν νὰ τὸν χρηματοδοτήσουν μὲ τὶς δικές μας περιουσίες, καθὼς ἐπιθυμοῦσαν πάσῃ θυσίᾳ τὴν ἐπικράτησή του στο ἐσωτερικὸ καὶ τὴν ἐπιβολή του ὡς ἰσόβιου ἡγέτη στὴν Τουρκία, ἐπειδὴ τότε ἦταν ὁ μοναδικὸς οὐσιαστικὰ μὴ μουσουλμάνος καὶ σὲ κάθε περίπτωση δυτικόφιλος ἡγέτης μουσουλμανικοῦ κράτους. Ἔτσι, σήμερα, ἡ Τουρκικὴ Δημοκρατία γνωρίζει πρωτοφανῆ οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη καὶ βρίσκεται πλέον μὲ δική της ἀμυντικὴ βιομηχανία μὲ τὰ δικά μας χρήματα. Ἐὰν ἡ Τουρκία εἶχε πληρώσει τὶς περιουσίες τῶν Μικρασιατῶν, αὐτὴ τὴν στιγμὴ θὰ βρισκόταν στὴν οἰκονομικὴ κατάσταση τοῦ Ἀφγανιστάν, ἴσως καὶ σὲ χειρότερη.
Ἀκόμη σὲ αὐτὴν τὴν σύντομη ἀναφορὰ στὸ τεράστιο αὐτὸ ζήτημα, δὲν πρέπει νὰ λησμονοῦμε ―παρὰ τὴν ἐπίσημη πολιτικὴ τῆς λήθης― τὰ δεινὰ ποὺ ἡ κεμαλική Τουρκία προκάλεσε στὸν Μικρασιατικὸ Ἑλληνισμὸ ὄντες βέβαιοι πὼς καὶ ἡ τωρινὴ νεο-ὀθωμανικὴ κυβέρνηση δὲν ἔχει καλύτερες προθέσεις.
Ἕνας ἀπὸ τοὺς τόπους ποὺ ὑπέστησαν τὴν Καταστροφὴ καὶ τὴν γενοκτονία ἀπὸ τοὺς Τούρκους, τὸ ἀδίστακτο αὐτὸ ἔγκλημα κατὰ τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ σύνολης τῆς ἀνθρωπότητας, ὑπῆρξε καὶ τὸ Ντενιζλὶ τῆς Φρυγίας, μερικὲς δεκάδες χιλιόμετρα δυτικὰ τῆς Φιλαδέλφειας. Πρόκειται γιὰ κωμόπολη ποὺ πρωτοδημιουργήθηκε τὴν ἐποχὴ τῶν συγκρούσεων γιὰ τὸν ἔλεγχο τῆς Δυτικῆς Μ. Ἀσίας ἀνάμεσα στὴν Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία καὶ τοὺς Σελτζούκους, κάπου γύρω στὴν Γ΄ Σταυροφορία. Χτίστηκε ἔξι μόλις χιλιόμετρα μακρυὰ ἀπὸ τὴν ἀρχαία Λαοδίκια στὸν Λύκο ποταμό. Ἐπειδή κατὰ μίαν ἔννοια ἀποτέλεσε συνέχεια αὐτῆς τῆς πόλης, ἡ ὁποία σταδιακὰ ἐρημώθηκε τελείως, οἱ Τοῦρκοι τὴν ἔλεγαν καὶ Ladiq, δηλαδὴ Λαοδίκεια.
Ἡ κωμόπολη διαρκῶς αὐξανόταν καὶ μεγάλωνε κατὰ τοὺς αἰῶνες τῆς Ὀθωμανοκρατίας1. Ἡ ὀνομασία Ντενιζλὶ προῆλθε ἀπὸ τὰ πολλὰ νερὰ ποὺ εἶχε ἡ περιοχή (στὰ τουρκικὰ Ντενιζλὶ σημαίνει «ὁ τόπος τῆς θάλασσας, τοῦ νεροῦ»). Βρισκόταν οὐσιαστικά στὴν διασταύρωση τοῦ Λύκου μὲ τὸν Μαίανδρο ποταμό, λίγο βορειότερα ὑπῆρχαν ἰαματικὲς πηγές, ἐνῶ λίγο ἔξω ἀπὸ τὴν κωμόπολη ὑπῆρχαν καὶ μικρὲς λίμνες. Ἡ παρουσία τῶν Ἑλλήνων φαίνεται ότι γνώρισε μία σταθερὴ αὔξηση στὴν κωμόπολη. Ἀναφέρονται 70 οἰκογένειες στὶς ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰώνα, ἐνῶ ἀργότερα 1202. Ὁ πάστορας Ἀρουντὲλ ποὺ πέρασε ἀπὸ τὸ Ντενιζλὶ στὶς 20-21 Ἀπριλίου τοῦ 1828, μνημονεύει ἕναν νεομάρτυρα ποὺ μαρτύρησε, ὅπως σημειώνει πέντε ἡμέρες πρὶν ἀπὸ τὴν δική του διέλευση, δηλαδὴ γύρω στὶς 15 Ἀπριλίου. Δυστυχῶς, δὲν μᾶς ἔχει διασώσει τὸ ὄνομα τοῦ μάρτυρος, ἀλλὰ μᾶς διηγεῖται τὸ ἱστορικὸ τοῦ μαρτυρίου: ὁ ἀσεβὴς κατὰ τὸν προτεστάντη πάστορα μάρτυρας συνελήφθη νὰ ἔχει σαρκικὲς σχέσεις μὲ μίαν μουσουλμάνα. Τοῦ προτάθηκε ἀπὸ τὸν καδῆ νὰ ἀλλαξοπιστήσει, ώστε νὰ γλυτώσει, ἀλλὰ ὁ μάρτυρας ἀρνήθηκε νὰ ἀπαρνηθεῖ τὸν Χριστό, ὁπότε ὁ καδής, ἴσως ἐλπίζοντας νὰ τὸν μεταπείσει, ἴσως θέλοντας νὰ τὸν βασανίσει ἁπλῶς, ὅρισε νὰ τοῦ δώσουν 2000 μαστιγώματα, μετὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα καὶ ἀφοῦ ἔμεινε γιὰ τρεῖς ἡμέρες δεμένος ὄρθιος στὸν τόπο τοῦ βασανιστηρίου, ὁ μάρτυρας ἐκοιμήθη3.
Κατὰ τὴν Καταστροφὴ οἱ Ἕλληνες ἦταν γύρω στὶς 500 οἰκογένειες. Οἱ περισσότεροι ζοῦσαν στὸν πάνω μαχαλᾶ, τὸν παλιότερο τῆς πόλης. Ὅπως πίστευαν οἱ κάτοικοι, ἡ μαγιὰ τῶν ντόπιων κατοίκων τοῦ Ντενιζλί προερχόταν ἀπὸ τὴν ἀρχαία Λαοδίκεια. Τὰ ἐρείπια τῆς Λαοδίκειας βρίσκονται 6-7 χλ. βόρεια τοῦ Ντενιζλί. Ὁ Π. Κοντογιάννης δίνει 28.000 κατοίκους, ἀπὸ τοὺς ὁποίους 4500 Ἕλληνες, 20000 Τοῦρκοι, 2000 Ἀρμένιοι καὶ 500 Ἑβραῖοι4. Ὀγδόντα ἑλληνικὲς οἰκογένειες ποὺ εἶχαν μεταναστεύσει προφανῶς κατὰ τὸν 19ο αἰώνα ἀπὰ τὰ δυτικὰ παράλια καὶ τὴν Ἑλλάδα ἔμεναν στὸν κάτω μαχαλά.
Στὶς ἀρχὲς πλέον τοῦ 20ου αἰώνα τὸ Ντενιζλί ήταν μουτεσαριφλίκι ποὺ υπαγόταν στο βαλελίκι τῆς Σμύρνης5. Παλιότερα ἀνῆκε στὸ βαλελίκι Ἀϊδινίου. Στὸ Ντενιζλί ὑπῆρχε δημαρχία μὲ Ἕλληνες συμβούλους6 καὶ ἡ κωμόπολη συνδεόταν μὲ τὸ Ἀϊδίνι καὶ τὴν Σμύρνη μέσω σιδηροδρομικῆς γραμμῆς (τοπικὴ διακλάδωση σιδηροδρομικῆς γραμμῆς Σμύρνης-Ἀϊδινίου-Σπάρτης)7. Ἀπὸ τὸ Ντενιζλὶ μέχρι τὸν σιδηροδρομικὸ σταθμὸ ὑπῆρχε ὡραῖος δρόμος, φαρδὺς καὶ ἡλεκτροφωτισμένος. Γιὰ τὰ γύρω χωριὰ ὑπῆρχαν ἀμαξιτοὶ δρόμοι (π.χ. Χῶνες). Στὴ Σμύρνη ἔφτανε κανείς μόνον μὲ τὸν σιδηρόδρομο.
Ἡ κωμόπολη ὑπαγόταν ἐκκλησιαστικὰ στὴν μητρόπολη Φιλαδελφείας, μὲ μητροπολίτη κατὰ τὴν Καταστροφὴ τὸν Χρυσόστομο, μετέπειτα ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Χρυσόστομο Β΄8.
Σὲ ἕναν παραπόταμο τοῦ Μαιάνδρου, ὁ ὁποῖος δέσποζε στὴν περιοχὴ καὶ καθιστοῦσε τὰ χωράφια τοῦ Ντενιζλὶ ἰδιαίτερα εὔφορα ὑπῆρχε μακαρονοποιία καὶ ἀλευροποιία ποὺ ἀνῆκαν σὲ Ἕλληνα. Ἡ κωμόπολη ἦταν κατάφυτη9.
Ὁ κάτω μαχαλᾶς ἦταν δημιούργημα τῶν ἀδελφῶν Πανταζόπουλου, οἱ ὁποῖοι ἦταν οἱ πλουσιότεροι ἀπὸ τοὺς νεοφερμένους Ἕλληνες στὸ Ντενιζλί. Κατάγονταν ἀπὸ τὴν Ζαγορὰ τοῦ Πηλίου. Ἐγκαταστάθηκαν στὸ Ντενιζλὶ καὶ ἄνοιξαν τρεῖς ἀλευρόμυλους10. Ἡ ἐκκλησία τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ ἦταν ὁ μητροπολιτικὸς ναὸς τοῦ Ντενιζλὶ καὶ βρισκόταν στὸν ἐπάνω μαχαλᾶ. Ἦταν πέτρινο κτίσμα παλιὸ καὶ χωροῦσε πολὺ κόσμο. Εἶχε ξυλόγλυπτο τέμπλο. Δέν εἶναι γνωστὸ πότε κτίστηκε. Εἶχε μεγάλη αὐλὴ ὅπου στεγαζόταν καὶ τὸ σχολεῖο. Ἡ μεγάλη καμπάνα του ἦταν δῶρο τοῦ τσάρου Νικολάου τῆς Ρωσίας καὶ ἀκουγόταν σὲ ἀπόσταση δύο ὡρῶν11. Στὸν κάτω μαχαλᾶ ὑπῆρχε ἡ ἐκκλησία τῶν ἀγίων Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ, ποὺ ἔφτιαξαν οἱ Πανταζόπουλοι12. Στὸν ἐπάνω μαχαλᾶ εἶχε νηπιαγωγεῖο καὶ Δημοτικό. Τὸ Δημοτικὸ ἦταν στὴν αὐλὴ τῆς Ἐκκλησίας. Στὸν κάτω μαχαλᾶ ὑπῆρχε ἄλλο δημοτικὸ ποὺ ἔφτιαξαν οἱ Πανταζόπουλοι. Ὅποιος ἤθελε νὰ προχωρήσει στὰ γράμματα πήγαινε στὸ Γυμνάσιο τῆς Εὐαγγελικῆς Σχολῆς Σμύρνης13.
Ἡ βασικὴ παραγωγὴ τοῦ τόπου ἦταν τὸ ἀλεύρι. Ὑπῆρχαν πολλοὶ ἀλευρόμυλοι. Ἔκαναν ἐξαγωγὴ μέχρι καὶ στὴν Ἀμερική. Οἱ ἀλευρόμυλοι ἦταν κοντὰ στὸν κάτω μαχαλᾶ, ἀπὸ ὅπου ξεκινοῦσε καὶ ὁ δρόμος γιὰ τὸν σιδηροδρομικὸ σταθμό14. Τὸ ἑλληνικὸ νεκροταφεῖο βρισκόταν ἔξω ἀπὸ τὸν ἐπάνω μαχαλᾶ. Εἶχε καὶ ἐκκλησία τοῦ ἁγίου Γεωργίου15.
Οἱ περισσότεροι Ἕλληνες ἦταν ἔμποροι, πολλοὶ ὅμως ἀπὸ τοὺς παλαιοὺς Ἕλληνες κατοίκους ἦταν καὶ γαιοκτήμονες μὲ σημαντικὴ περιουσία, ἡ ὁποία σὲ κάποιες περιπτώσεις ἀνερχόταν σὲ ἔκταση τσιφλικιοῦ. Πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἀσχολοῦνταν μὲ τὰ καπνά. Ἐνδεικτικὸ τοῦ πλούτου τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας τῆς κωμόπολης εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπῆρχαν στὸ Ντενιζλὶ Ἕλληνες ἐπιχειρηματίες καὶ γαιοκτήμονες, ποὺ μάθαιναν στὰ κορίτσια τους γαλλικὰ καὶ πιάνο λίγα χρόνια πρὶν τὴν Καταστροφή. Ὑπῆρχαν πολλὲς ἐπιγαμίες μὲ Σπάρτη (Μ. Ἀσίας) καὶ Ναζλί16. Ἄλλα κοντινὰ χωριά μὲ ἑλληνικὸ πληθυσμὸ ἦταν: Ἄππα, Γκότζαλι, Καντίκιοϊ, Κακλίκ, Μπουλαντάν, Σαράκιοϊ, Ταβάς, Τσάλ, Χῶνες.
Αὐτὸν τὸν ἐπίγειο παράδεισο γιὰ τοὺς Ἕλληνες ἦρθε νὰ καταστρέψει στὰ 1922 ἡ ἐκδικητικὴ μανία τοῦ δυτικόφιλου δικτάτορα Μουσταφᾶ Κεμάλ, ὁ ὁποῖος συγκαταλέγεται ὁπωσδήποτε ἀνάμεσα στοὺς μεγαλύτερους ἐγκληματίες πολέμου ὅλων τῶν ἐποχῶν. Γιὰ τὸ τὶ συνέβη στὸ Ντενιζλὶ θὰ αφήσουμε νὰ μιλήσει ἡ Χρυσάνθη Χελιώτη, αυτόπτης καὶ θύμα τῆς τουρκικῆς θηριωδίας:
«Πεντακόσιοι Τοῦρκοι ζεημπέκια μὲ φυσίγγια στὴ μέση, στὸ γόνατο, ὁ καθένας θὰ σήκωνε απάνου του ἕνα σωρὸ σφαίρες. Μέναν τὴν νύχτα στὸ ἐργοστάσιο τοῦ Πανταζόπουλου ὅπου μέναμε καὶ ἐμεῖς μερικὲς οἰκογένειες τῶν ὑπαλλήλων. Τὴν μέρα φεῦγαν γιατὶ λεηλατοῦσαν, τὴν νύχτα γύριζαν καὶ κοιμοῦνταν. Τὸ πρωί καθὼς φεῦγαν λέγαν «ἀπόψε ὅλους τοὺς Χριστιανοὺς θὰ τοὺς σκοτώσουμε». Καὶ λέγαμε «Θεέ μου, μὲ τι θάνατο θὰ πᾶμε ἄραγε; Μὲ πιστόλι; Μὲ μαχαίρι; Ποιο θὰ εἶναι το τέλος μας; Αὐτὴ ἡ τυραννία βάσταξε δυό ὁλόκληρα χρόνια»17.
Πολλοὶ ἔφυγαν ἀπὸ τὴν Ἀττάλεια. Ἔφυγαν πρῶτα γυναῖκες, παιδιά καὶ ὅσοι ἄντρες γλύτωσαν ἀπὸ τὸν ἐκτοπισμὸ πῆγαν καὶ τοὺς βρῆκαν μετά18. Πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς μείναν στὸ δρόμο ἀπὸ τὴν πείνα, τὴν κούραση τὴν τυραννία. Παιδάκια μεῖναν στὸν δρόμο19. Τοὺς λήστευαν στὸν δρόμο20. Τὶς γυναῖκες τὶς βίαζαν21. Τοὺς λήστευαν καὶ κακομεταχειρίζονταν μέχρι τέλους22. «Μὲ τὴν ἐξορία τῶν συμπατριωτῶν μας στὰ βάθη τῆς Ἀνατολῆς τὸ 1920, πολλοὶ χάθηκαν. Ὅσοι γύρισαν ἐγκαταστάθηκαν σὲ διάφορα μέρη τῆς Ἑλλάδας»23.
Ὁ ἑλληνικὸς Στρατὸς πλησίασε, ἀλλὰ δὲν εἰσῆλθε ποτὲ στὸ Ντενιζλί. Παρόλα αὐτά, Ἕλληνες ἀλευροβιομήχανοι τοῦ παρεῖχαν ἀλεύρι, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ συλληφθοῦν καὶ νὰ βασανιστοῦν μετὰ τὴν Καταστροφή. Ἕνας ἐξ αὐτῶν, ὁ Ἀθανάσιος Ἀμπατζόγλου, κατόρθωσε νὰ ἀποδράσει καὶ μετὰ ἀπὸ πολλὲς περιπέτειες νὰ φθάσει στὸν Πειραιά, καὶ συγκεκριμένα στὴν Νίκαια, καὶ νὰ βρεῖ ἐκεὶ τὴν οἰκογένειά του. Στὴν Νίκαια, καὶ ἰδίως στὴν ἐνορία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Χρυσοστόμου, ἐγκαταστάθηκαν ἀρκετοὶ Ντενιζλιῶτες, ἀνάμεσά τους καὶ ἡ οἰκογένεια Μηνάογλου (συγγενεῖς ἐξ ἀγχιστείας τοῦ Ἀθ. Ἀμπατζόγλου). Παρότι ἄμεσους συγγενεῖς δὲν θρήνησε, ἐντούτοις ἀντὶ γιὰ 500 στρέμματα καλλιεργήσιμες εκτάσεις ποὺ ἄφησε στὸ Ντενιζλί, δύο οἰκεῖες ἀνάμεσά τους καὶ τὸ σημερινὸ δημαρχεῖο τῆς πόλης24, ἔλαβε ἕνα προσφυγικὸ 50 τ.μ., ὅπως συνέβη καὶ μὲ τοὺς περισσότερους Μικρασιάτες.
__________________________________
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου