Στὴ φυλακὴ τοῦ δυστοπικοὺ ἐφιάλτη...

 

τοῦ Νεκτάριου Δαπέργολα
Διδάκτορος Ἱστορίας

 Ἄν ἔχεις ἐπὶ δεκαετίες ἐντρυφήσει μεταξὺ ἄλλων, ὄχι μόνο σὲ ἑρμηνεῖες τῆς «Ἀποκάλυψης» καὶ ἄλλων προφητειῶν παλαιότερων καὶ σύγχρονων Ἁγίων, ἀλλὰ καὶ σὲ μέγα μέρος τῆς λεγόμενης δυστοπικῆς ἢ μεταποκαλυπτικῆς λογοτεχνικῆς καὶ κινηματογραφικῆς παραγωγῆς (ἀπὸ τὸ «1984» τοῦ Ὄργουελ, τὸν «Θαυμαστὸ Γενναῖο Κόσμο» τοῦ Χάξλεϋ, τὸ «Αὐτὰ δὲν γίνονται ἐδῶ» τοῦ Λιούις ἢ τὴ «Μητρόπολη» τοῦ Φρὶτς Λὰνγκ μέχρι τὸ «Φαρενάϊτ 451» τοῦ Μπράντμπερυ, τὸν «Πιανίστα» τοῦ Βόνεγκατ, τὸ «Κουρδιστὸ Πορτοκάλι», τὸ «Μάτριξ», τὸ «Equilibrium», τὸ «V for Vendeta», τοὺς «Ἀγῶνες Πείνας»  ἑκατοντάδες ἀκόμη sci-fi ἀναγνώσματα καὶ ὑψηλοῦ ἢ χαμηλοῦ κόστους ταινίες), εἶναι ἀδύνατο νὰ μὴν ἐπαναφέρεις στὴ μνήμη σου ἕνα τεράστιο ὄγκο «πληροφοριῶν», ποὺ παραπέμπει μὲ θαυμαστὴ ὁμοιότητα σὲ ὅσα ζοῦμε σήμερα παγκοσμίως ἐξ ἀφορμῆς τῆς λεγόμενης «πανδημίας».

 

Ἡ ἴδια ἡ ἐποχὴ μάλιστα σὲ ὠθεῖ νὰ ἀσχοληθεῖς καὶ πάλι μὲ πολλὰ ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἔργα - καὶ τότε εἶναι ἐντυπωσιακὸ πόσα καινούργια πράγματα ἀνακαλύπτεις ἐκ νέου μέσα τους καὶ πόσο ἀκόμη πιὸ ἀνατριχιαστικὰ προειδοποιητικὸ (ἕως «προφητικό») ἀποδεικνύεται τὸ περιεχόμενό τους. Καὶ φυσικὰ ἂν διαθέτεις καὶ στοιχειώδεις ἔστω γνώσεις ἀπὸ τὴν παγκόσμια πολιτικὴ Ἱστορία, εἶναι ἀδύνατο νὰ μὴν ξαναθυμηθεῖς ταυτόχρονα καὶ τὶς συνθῆκες ὑπὸ τὶς ὁποῖες γεννήθηκαν καὶ ἀνδρώθηκαν ἀκραῖα ὁλοκληρωτικὰ καθεστῶτα τοῦ 20οῦ αἰῶνα (ἰδίως τὸ ναζιστικὸ καὶ τὸ σοβιετικό), συσχετίζοντάς τες μὲ στοιχεῖα καὶ καταστάσεις τοῦ ζοφεροῦ παρόντος.

Τὸ βασικὸ βεβαίως χαρακτηριστικὸ σχεδὸν ὅλων τῶν δυστοπικῶν δικτατοριῶν (λογοτεχνικῶν, κινηματογραφικῶν ἤ καὶ...πραγματικῶν) εἶναι ὅτι ξεκινοῦν μὲ μία μεγάλη καταστροφή, εἴτε ἀπὸ παγκόσμιο πόλεμο εἴτε ἀπὸ κάποια φονικὴ πανδημία. Ποὺ ἀνεξαρτήτως τοῦ ἂν εἶναι ἀπολύτως ὑπαρκτὴ ἢ προπαγανδιστικὰ ὑπερδιογκωμένη καὶ ἀνεξαρτήτως ἀκόμη τοῦ ἂν τὴν ἐπινοεῖ, κατασκευάζει καὶ δρομολογεῖ τὸ ἴδιο τὸ (ὑπαρκτὸ ἢ ἐκκολαπτόμενο) καθεστὼς ἢ ἁπλῶς τὴν ἐκμεταλλεύεται, ἀποτελεῖ βασικὸ ἐργαλειακὸ μηχανισμὸ γιὰ τὴν ποδηγέτηση τῶν πολιτῶν καὶ τὴν περιστολὴ καὶ κατάργηση τῶν δημοκρατικῶν  δικαιωμάτων.

Καὶ εἶναι λογικό, γιατί πάντα οἱ δικτατορίες (ἀκόμη καὶ οἱ ἀπροκάλυπτα στρατοκρατικὲς χοῦντες, πόσο δὲ μᾶλλον τὰ καθεστῶτα ποὺ ξεκινοῦν ὡς δῆθεν δημοκρατικὰ καὶ σταδιακὰ ἀποβάλλουν ὕπουλα ὅλα τὰ προσχήματα) ἐκμεταλλεύονται τὸ αἴσθημα αὐτοσυντήρησης τῶν ἀνθρώπων καὶ ἐπικαλοῦνται τὸ γενικὸ καλὸ καὶ τὸ δημόσιο συμφέρον. Ἡ ἀνάγκη τῆς ἀσφάλειας καὶ ὁ φόβος τοῦ θανάτου εἶναι ἴσως οἱ μόνοι λόγοι ποὺ ἀπὸ καταβολῆς κόσμου κάνουν κάποιον νὰ ὑποτιμήσει καὶ νὰ παραιτηθεῖ χωρὶς ἰδιαίτερη ἀντίσταση ἀπὸ τὶς ἐλευθερίες του. Ἢ ἀκόμη χειρότερα, νὰ τὶς ἀπεμπολήσει ἀπὸ μόνος του, ἐκχωρῶντας αὐτοβούλως - ἐνίοτε δὲ καὶ μὲ ἀγχώδη σπουδή - τὰ δικαιώματά του. Πᾶσα ὁμοιότης μὲ τὶς ὁλοένα καὶ μαζικότερα κλιμακούμενες νοσηρὲς καταστάσεις τῶν ἐξουθενωμένων ἀπὸ τὸν τρόμο τοῦ κορωνοϊοῦ ἀνθρωπίνων κοινωνιῶν τοῦ σωτηρίου ἔτους 2020 (ποὺ πλέον ἀποδεικνύονται καθημερινὰ ὅλο καὶ λιγότερο «κοινωνίες» καὶ συνάμα ὅλο καὶ λιγότερες «ἀνθρώπινες»), θὰ τὸ ξαναποῦμε ἀπερίφραστα: δὲν εἶναι συμπτωματική.

 

Καὶ ἐφόσον βέβαια ἔχεις μπεῖ στὴ φάση τῆς αὐτοεξουθένωσης, ἡ πορεία εἶναι προδιαγεγραμμένη.  Ὥσπου μιὰ μέρα ξυπνᾶς καὶ πολὺ ἁπλὰ εἶσαι σκλάβος. Ἄν καὶ τὸ ἀπείρως πιθανότερο εἶναι φυσικὰ νὰ μὴν ξυπνήσεις κἄν. Ἀλλὰ νὰ συνεχίσεις γιὰ πάντα νὰ ζεῖς καλωδιωμένος μέσα στὸ «Μάτριξ» ἢ νὰ παραμείνεις ἐς ἀεὶ δέσμιος στὸν ἐθισμὸ τοῦ ἀκραίου φόβου μέσα στὰ καθεστῶτα τοῦ Ὄργουελ καὶ τοῦ Μπράντμπερυ ἢ ἀκόμη χειρότερα νὰ ἀπολαμβάνεις κιόλας τὴν ἡδονὴ στὸ χρυσὸ κλουβὶ τῆς σκλαβιᾶς σου μέσα στὸν καλοστημένο ψευδο-οὐτοπικὸ κόσμο τοῦ Χάξλευ. Σὲ αὐτὴ τὴν πορεία ὑπάρχει ἀσφαλῶς καὶ ἡ σοβαρὴ πιθανότητα νὰ ξυπνήσεις προσωρινὰ γιὰ κάποιο λόγο (δίνει ἄλλωστε πάντα εὐκαιρίες ὁ Θεός), ἀλλὰ νὰ ἐπιλέξεις μόνος σου νὰ ἐπιστρέψεις στὸ τεχνητό σου ὄνειρο. Δὲν ἀποκλείεται μάλιστα νὰ μὴν πρόκειται κἂν γιὰ ὄνειρο ἀλλὰ γιὰ ἐφιάλτη, ὅμως πλέον δὲν μπορεῖς νὰ ζήσεις ἔξω οὔτε καὶ ἀπὸ αὐτόν. Τόσο πολὺ δὲν μπορεῖς, ποὺ ἴσως νὰ ἀρχίσεις ἀπὸ πάνω καὶ νὰ ἀποστρέφεσαι, νὰ καταδίδεις, νὰ κανιβαλίζεις ὅσους ἀρχίζουν νὰ ὑποστασιάζουν μέσα στὸ ἄρρωστο μυαλό σου τὸν κίνδυνο ὅτι μπορεῖ ἐξαιτίας τους νὰ ἀποσυνδεθεῖς καὶ νὰ ξυπνήσεις. Nαί, ὅσο κι ἂν ἀκούγεται διεστραμμένα τρομακτικό: τὸν κίνδυνο νὰ ξυπνήσεις ἀπὸ τὸν ἐφιάλτη.

Ἄν τώρα κάποιοι θεωροῦν ὅτι αὐτὰ γίνονται μόνο στὴ λογοτεχνία καὶ στὸ σινεμά, καλὸ εἶναι νὰ ἀναθεωρήσουν πάραυτα: ὅσα ἀπολύτως πραγματικὰ διαβάσαμε κι ἀκούσαμε γιὰ τὶς κάποτε ἐθισμένες κι ἀλαλάζουσες ἀνθρωπομᾶζες τοῦ ναζιστικοῦ ἢ τοῦ σταλινικοῦ ἐφιάλτη, ἀλλὰ καὶ ὅσα ἀκόμη πιὸ πραγματικὰ βλέπουμε ἰδίοις ὄμμασι πλέον (καὶ ζοῦμε) μὲ τὶς σημερινὲς τρομοκρατημένες ἀνθρωπομᾶζες τῶν φιμωτράκηδων τοῦ ἀποτρόπαιου παραισθησιογόνου μενουμασφαλιτισμοῦ (γιὰ μιὰ ἀφορμὴ μάλιστα ἀπείρως πιὸ ἀσήμαντη ἀπὸ τὶς σκληρὲς κοινωνικές, οἰκονομικές, ἀλλὰ καὶ ὑγειονομικὲς συνθῆκες τῶν ἀρχῶν τοῦ 20οῦ αἰῶνα), ἀποδεικνύουν ὅτι ἀκόμη καὶ ἡ πιὸ ἀχαλίνωτη καλλιτεχνικὴ φαντασία συχνὰ ξεπερνιέται ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πραγματικότητα. Ἐμμονὴ στὸν ἴδιο τὸν ἐφιάλτη λοιπὸν καὶ πεισματικὴ ἄρνηση ἀφύπνισης, τὴν ὥρα ποὺ ὁ ἐπικίνδυνος ἐχθρὸς ποὺ πρέπει νὰ παταχθεῖ ἀνελέητα δὲν εἶναι πλέον ὁ βασανιστής, ἀλλὰ ὅποιος ἀντιστέκεται καὶ ἀντιδρᾶ στὸν βασανισμό. Σὲ ἕνα εἶδος Συνδρόμου Στοκχόλμης, ἀλλὰ φυσικὰ πολὺ πιὸ προχωρημένου ψυχολογικὰ καὶ ἐξελιγμένου ἐπιστημονικά. Ἐκεῖ βρισκόμαστε.

Τὸ ἴδιο ἄλλωστε δὲν ζοῦμε ὡς λαὸς ποὺ ἐπιμένει ἐμμονικὰ κι ἀρρωστημένα στὴν παρακμή του, στὸν βοῦρκο τῆς ἀποστασίας του ἀπὸ τὸν Θεό, στὸ σκοτάδι τοῦ ἑκούσιου ἀποχωρισμοῦ ἀπὸ τὴ γλῶσσα του, τὴν Ἱστορία του κι ἀπὸ κάθε τί ἀκόμη αὐθεντικὰ δικό του; «Εἶδα μέσα σ᾿ ἕνα βοῦρκο ἕναν ἄνθρωπο», διηγεῖται τὸ ὄνειρό του ὁ κεντρικὸς ἥρωας στὴ «Νοσταλγία» τοῦ Ἀντρέϊ Ταρκόφσκυ. «Πάλευε ἀπεγνωσμένα γιὰ νὰ μὴν πνιγεῖ. Βούτηξα καὶ μὲ κόπο κατόρθωσα νὰ τὸν σύρω ἔξω, σχεδὸν μισοπεθαμένο. Σιγά-σιγά συνῆλθε καὶ τότε γύρισε καὶ μὲ κοίταξε ἄγρια. «Γιατί μὲ ἔβγαλες ἔξω;» γρύλισε. «Ἐγὼ ἐκεῖ μέσα ζῶ». Εἶναι μία σεκὰνς ποὺ τὴν ἐπικαλοῦμαι συχνά, γιατί περιγράφει ἐπακριβῶς τὴν οὐσία αὐτοῦ ποὺ ἔχουμε ὑποστεῖ καὶ ζοῦμε ἐδῶ καὶ δεκαετίες. Καὶ ἡ «Νοσταλγία» βέβαια δὲν εἶναι κἂν δυστοπικὴ ταινία. Ποιὰ εἶναι ὅμως ἄραγε χειρότερη καὶ πιὸ ἐφιαλτικὴ δυστοπία ἀπὸ τὸν ἑκούσιο ἐθισμό μας μέσα στὸν βοῦρκο καὶ τὴν πεισματική μας ἄρνηση νὰ πάψουμε νὰ ζοῦμε μέσα σ᾿ αὐτόν;

 

Ἐκεῖ μέσα ζοῦμε ἐδῶ καὶ πολὺ καιρὸ λοιπόν. Ἡ διολίσθησή μας πρὸς τὴν ἀπονέκρωση ἐξελίσσεται ἐδῶ καὶ δεκαετίες καὶ ὁ νεοταξικὸς ἐφιάλτης δὲν εἶναι κάτι ποὺ ξεκίνησε χτές. Αὐτὸ ποὺ ἁπλῶς ξεκίνησε χτὲς (καὶ συγκεκριμένα πρὶν ἀπὸ μερικοὺς μῆνες) εἶναι ἡ τελικὴ φάση τοῦ πειράματος, ἡ κορύφωση τῆς παράκρουσης, ἡ ἀπολυτοποίηση τοῦ ἐλέγχου. Τὸ ζαλισμένο καὶ πνευματικὰ εὐνουχισμένο ἀνθρώπινο κοπάδι θεωρεῖται πιὰ ἕτοιμο ἀπὸ τοὺς ἐπιβήτορες τοῦ πλανήτη, ὥστε νὰ περάσει στὴν ἑπόμενη φάση. Τοῦ ἀπόλυτου μαντρώματος, τῆς ὁλοκληρωτικῆς ἐξουθένωσης, τοῦ μαρκαρίσματος, ἴσως τοῦ μερικοῦ σφαγιασμοῦ, σίγουρα τῆς πλήρους ποδηγέτησης. Εἶναι πασιφανὲς ὅτι θεωρεῖται ἕτοιμο, γιατί οἱ διεστραμμένοι βοσκοὶ καὶ ἐπίδοξοι χασάπηδές του δὲν κρύβονται πλέον. Ἔχουν πετάξει ὅλες τὶς μάσκες, ἔχουν ἀφήσει στὴν ἄκρη ὅλα τὰ προσχήματα, τρέχουν ἀφηνιασμένοι καὶ ἀλαλάζοντες πάνω στὴ λεία τους. Βέβαιοι γιὰ τὴ νίκη τους, ἀπολύτως σίγουροι γιὰ τὸν θρίαμβό τους.

Μὰ ἐμεῖς ξέρουμε πὼς τὰ σχέδιά τους θὰ ἀποτύχουν παταγωδῶς. Γιατί ἔχει καὶ ὁ Θεὸς τὰ δικά του. Ἐκεῖνο ποὺ δὲν ξέρουμε εἶναι τὸ τίμημα ποὺ θὰ πληρώσουμε ὡς τότε. Τὸ πόσο βαρὺ ὅμως καὶ ἐπώδυνο θὰ εἶναι θὰ ἐξαρτηθεῖ καὶ πάλι ἀπὸ ἐμᾶς. Ἀπὸ τὸ πόσο θ᾿ ἀλλάξουμε ζωή, ἀφήνοντας πίσω μας τὸν βοῦρκο στὸν ὁποῖο ἐπιλέξαμε αὐτεξουσίως νὰ βουλιάζουμε. Θὰ ἐξαρτηθεῖ καὶ ἀπὸ τὰ ὅπλα μὲ τὰ ὁποῖα θὰ πολεμήσουμε. Μὲ ὑλικὰ ὅπλα ἀσφαλῶς, ἂς μὴν τρέφουμε ἀνόητες αὐταπάτες, δὲν καταπολεμᾶται ὅλο αὐτὸ τὸ πανθενὲς δαιμονικὸ σύστημα ποὺ ἔχει τυλίξει χειροπόδαρα τὸν πλανήτη. Μόνο μὲ πνευματικὰ ὅπλα θὰ πολεμηθεῖ καὶ θὰ νικηθεῖ. Ἡ νὺξ προέκοψεν, γράφει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. Μπαίνουμε σὲ πολὺ βαθὺ σκοτάδι, στὸ βαθύτερο πρὶν ἀπὸ τὸ ξημέρωμα. Ὅσο ὅμως κι ἂν διαρκέσει τὸ σκοτάδι, δὲν γίνεται νὰ τὸ ἀντιμετωπίσεις ἀψήφιστα, οὔτε μὲ τὶς ἀνθρώπινες δυνάμεις σου, οὔτε μὲ τὴν μικρὴ κι ἀσήμαντη λογική σου. Ἔρχεται δαιμονικὸς κι ἀπόκοσμος μανητοκλυδωνισμός. Κι ἐμεῖς ὀφείλουμε μέσα σ᾿ αὐτὴ τὴ λαίλαπα νὰ κρατήσουμε τὴν ψυχή μας, νὰ μὴν τὴν ἐκχωρήσουμε μόνοι μας. Ἄν δὲν τὴν παραδώσουμε ἐμεῖς, κανεὶς δὲν θὰ μπορέσει νά μᾶς τὴν πάρει.
Στῶμεν καλῶς...

 

«Πᾶνος»