Εὐαγγελία Λάππα: Ἡ Ἑλληνική Ἀμισός (Σαμψούντα)

Ἡ Ἀμισὸς ἢ Σαμισὸς (σήμερα Σαμψούντα) - Πηγή: 

https://www.pemptousia.gr/photo/i-amisos-i-samisos-simera-sampsounta/

 

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
Μαθήτρια Γ' Λυκείου
15 Ἰανουαρίου 2022

 

Ἡ Σαμψούντα εἶναι ἀρχαία Ἑλληνικὴ πόλη καὶ λιμένας, στὴ νότια ἀκτὴ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Ἱδρύθηκε στὰ μέσα τοῦ 8ου αἰῶνα π Χ. ἀπὸ τὴν Ἰωνικὴ Μίλητο μὲ τὸ ὄνομα Ἀμισός. Τὴν ἐποχὴ τοῦ Περικλῆ, ἐποικίστηκε ἀπὸ Ἀθηναίους καὶ πῆρε τὸ ὄνομα Πειραιᾶς, ὄνομα ποὺ τὸ διατήρησε, μέχρι τὴ συντριβὴ τοῦ στόλου τῶν Ἀθηναίων ἀπὸ τοὺς Σπαρτιᾶτες τὸ 404 π Χ. Τὸ 387 π Χ. δόθηκε στοὺς Πέρσες, μὲ βάση τὴ συνθήκη τῆς Ἀνταλκίδειας εἰρήνης[1] μέχρι ποὺ ἀπελευθερώθηκε ἀπὸ τὸ Μέγα Ἀλέξανδρο. Τὸν 3ο αἰῶνα π.Χ. ἐπανῆλθε σὲ Ἑλληνικὰ χέρια (σὲ ἐντόπιους βασιλιᾶδες τοῦ Πόντου) καὶ τελικὰ σὲ Ρωμαϊκά.

Ἀρχαῖα Νομίσματα - Πηγή: 

https://www.facebook.com/HMETEP/posts/10153124590576005

Τὰ πρωτοχριστιανικὰ χρόνια, ὁ Χριστιανισμὸς θεμελιώθηκε στὴν Ἀμισὸ ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο Ἀνδρέα, ὁ ὁποῖος σύμφωνα μὲ τὴν ἀποστολικὴ παράδοση, ἦταν ὁ πρῶτος ἱδρυτὴς τῆς πρώτης χριστιανικῆς κοινότητας τῆς πόλης[2]. Κατὰ τὰ τέλη τοῦ 1ου μ.Χ. αἰῶνα καὶ στὶς ἀρχές τοῦ 2ου ὑπῆρχε μιὰ ἀνθηρὴ χριστιανικὴ κοινότητα στὴν πόλη. Τὸ 290 μ. Χ. ἐκεῖ μαρτύρησαν οἱ ἑπτὰ παρθένες, Ἀλεξάνδρεια, Εὐφημία, Εὐφρασία, Θεοδώρα, Ἰουλιανή, Κλαυδία καὶ Ματρῶνα, τῶν ὁποίων ἡ μνήμη τιμᾷται ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας στὶς 20 Μαρτίου.

Στὰ χνάρια τοῦ Ἀποστόλου Ἀνδρέα στὸν Πόντο - Ἐκκλησία στὸ χωριὸ Ἀντρεάντων Ἀμισοῦ - Πηγή: https://www.alexpolisonline.com/2018/11/blog-post_855.html

Στὰ χρόνια τῆς Ρωμανίας, ἦταν γνωστὴ ὡς Ἀμινσὸς καὶ ἦταν τὸ μεγαλύτερο ἐμπορικὸ λιμάνι τῆς Ἀνατολῆς, μετὰ τὸ λιμάνι τοῦ Γαλατᾶ. Τὸν 12ο αἰῶνα καταλήφθηκε ἀπὸ τοὺς Σελτζούκους[3]. Αὐτὴ τὴ περίοδο κτίστηκε πόλη ἀνατολικὰ τῆς Ἀμισοῦ, ποὺ ὀνομάστηκε Σαμψοὺς (εἰς Ἀμισόν -σ᾿ Ἀμισόν- Σαμψούν). Μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης τὸ 1204, ἀποτέλεσε ἀνεξάρτητη ἡγεμονία ἐνῶ τὸ 1261, μὲ τὴν ἀνάκτηση τῆς Κωνσταντινούπολης, περιῆλθε στὴ Ρωμανία. Στὰ τέλη τοῦ 13ου αἰῶνα καταλήφθηκε γιὰ δεύτερη φορὰ ἀπὸ τοὺς Σελτζούκους. Τὸ 1393 πέρασε στοὺς Ὀθωμανούς, τὸ 1402 στοὺς Μογγόλους καὶ τὸ 1461 πάλι στοὺς Ὀθωμανούς[4]. Ἤδη ὅμως ἡ Ἀμισὸς εἶχε παρακμάσει ἐντελῶς ἐκείνη τὴν ἐποχή.

Αμισὸς (Σαμψούντα)  - Μουσεῖο Προσφυγικοῦ Ἑλληνισμοῦ - Πηγή: http://www.digital-in.info/nigdi/index.php/arthra-anartiseis/pontos/item/460-amisos-sampsoynta

Κατὰ τὸ 1813 - 1814, ἐνῶ ἡ νέα πόλη τῆς Ἀμισοῦ (Σαμψοὺς) κατοικοῦνταν κυρίως ἀπὸ Τούρκους, ἱδρύονταν πολλὰ Ἑλληνικὰ χωριὰ γύρω της. Ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1850, ἄρχισε νὰ αὐξάνεται τὸ Ἑλληνικὸ στοιχεῖο, συντελῶντας στὴν ἀνάπτυξη τῆς πόλης ὡς σπουδαίου λιμανιοῦ τῆς Μαύρης θάλασσας. Ἀπὸ τὸ 1908, μὲ τὸ κίνημα τῶν Νεοτούρκων[5], ἄρχισαν οἱ διωγμοὶ τῶν Ἑλλήνων. Τὸ 1914 εἶχε 40.000 κατοίκους - 20.000 Ἕλληνες, 16.500 Τούρκους, 2.000 Ἀρμένιους καὶ 1.500 ἀπὸ ἄλλες ἐθνότητες. Τὸ 1915, οἱ Τοῦρκοι ἄρχισαν νὰ λεηλατοῦν τὰ Ἑλληνικὰ χωριὰ τοῦ Πόντου καὶ νὰ βιαιοπραγοῦν εἰς βάρος τῶν Ἑλλήνων, μὲ τὸ πρόσχημα ὅτι καταδίωκαν αὐτοὺς ποὺ ἀπέφευγαν τὴν ἐπιστράτευση γιὰ τὰ Ἀμελὲ Ταμπουρού[6] καὶ ὅσους δραπέτευαν ἀπὸ κεῖ. Οἱ Ἕλληνες γιὰ νὰ γλυτώσουν ἄρχισαν νὰ πήγαιναν στὰ βουνά, ὅπου ἀργότερα μὲ ἐντολὴ τοῦ Μητροπολίτη Ἀμισοῦ Γερμανοῦ Καραβαγγέλη[7], σχημάτιζαν μικρὲς ἀνταρτικὲς ὁμάδες, μὲ σκοπὸ νὰ προστατεύσουν τὸν ἄμαχο Ἑλληνικὸ πληθυσμὸ ἀπὸ τοὺς Τούρκους.

Στὸ βιβλίο τοῦ Χρήστου Σαμουηλίδη Ἀμισὸς (Σαμψούντα) καὶ ἡ περιφέρειά της (ἐκδ. Ἀδελφῶν Κυριακίδη, 2004) σχετικὰ μὲ τὰ μαῦρα χρόνια τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου ποὺ ξεκίνησαν τὸ 1914 περιγράφονται τὰ ἑξῆς:

«Τὸ πρόγραμμα τῆς λεηλασίας, ἐξορίας καὶ σφαγῆς συνεχίστηκε καὶ στὰ ἄλλα χωριὰ τῆς Σαμψούντας. Ἀποσπάσματα στρατιωτῶν καὶ ἀτάχτων ἐξορμοῦσαν σὲ ὅλα τὰ ρωμαίικα χωριά, ἔπιαναν ὅσους ἄντρες καὶ γυναικόπαιδα δὲν εἶχαν στὸ μεταξὺ κρυφτεῖ στὰ δάση καὶ στὰ βουνά, σχημάτιζαν ἀποστολὲς (σεφκιὲτ) καὶ τὶς ἔστελναν ἐξορία στὸ Τσόρουμ, στὴ Μερζιφούντα, στὸ Σογκουρλοὺ καὶ ἀλλοῦ, γιὰ νὰ πεθάνουν ἀπὸ τὴν πεῖνα καὶ τὰ δεινοπαθήματα.

»Τὰ σπίτια τῶν ἐξορίστων καίγονταν καὶ τὰ ζῶα τους κατάσχονταν ἀπὸ τὰ ἀποσπάσματα ἢ λεηλατοῦνταν ἀπὸ Τούρκους τῶν γειτονικῶν χωριῶν. Οἱ φάκελοι τῶν χωριῶν τῆς περιφέρειας Σαμψούντας ποὺ ὑπάρχουν στὰ Ἀρχεῖα τοῦ ΚΜΣ (Κέντρο Μικρασιατικῶν Σπουδῶν) ἀναφέρουν τὸν ἐμπρησμὸ 31 χωριῶν.

»Μετὰ τὴν καταστροφὴ τοῦ ἄμαχου καὶ εἰρηνικοῦ πληθυσμοῦ, ὁ Ραφὲτ πασᾶς ἔδωσε διαταγὴ νὰ ἐξοντωθοῦν καὶ ὅλοι ὅσοι κατέφυγαν στὰ βουνὰ τοῦ Ἀγιού-τεπέ, Κοτσά-νταγ καὶ Νεμπιέν-νταγ».

Μὲ τὴν κατάληψη τῆς Τραπεζοῦντας ἀπὸ τοὺς Ρώσους, τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1916, οἱ λεηλασίες καὶ οἱ ἀπαγχονισμοὶ ἐντάθηκαν στὴν Ἀμισὸ μέχρι ποὺ στὶς 17 Ὀκτωβρίου 1918 ὑπογράφηκε ἀνακωχὴ μεταξὺ τῆς ἡττημένης στὸ Α' παγκόσμιο πόλεμο Γερμανίας καὶ τῆς Ἀντὰντ καὶ τελείωσε ἡ πρώτη φάση τῆς γενοκτονίας. Ὅμως στὶς 19 Μαΐου 1919 ὁ Μουσταφᾶ Κεμάλ[8] ἀποβιβάστηκε στὴν Ἀμισό, ἐγκαινιάζοντας ἔτσι τὴ δεύτερη φάση τῆς γενοκτονίας τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, ἰδιαίτερα στὴν Ἀμισό. Τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1922 ὅλοι οἱ ἐξόριστοι Ἕλληνες στὰ βάθη τῆς Ἀνατολῆς εἰδοποιήθηκαν νὰ ἔρθουν στὴν Ἑλλάδα καὶ τὸ Νοέμβριο τοῦ ἴδιου χρόνου εἰδοποιήθηκαν νὰ κάνουν τὸ ἴδιο καὶ οἱ Ἕλληνες τῶν ὀρεινῶν χωριῶν. Κατὰ τὴν περίοδο τῆς ἀνταλλαγῆς, οἱ κάτοικοί της ἦταν περίπου 25.000 ἀπὸ τοὺς ὁποίους 11.000 Ἕλληνες.

Ἕως τὸ 1924, ὅλοι οἱ Ἕλληνες εἶχαν φύγει ἀπὸ τὴν Ἀμισὸ καὶ τὰ χωριά της, ἐκτὸς ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ εἶχαν μείνει ὡς κρυπτοχριστιανοί. Αὐτοί, ἔμειναν καὶ μένουν ἀκόμα, προσμένοντας νὰ ἔρθει ἡ μέρα ποὺ ἡ Ἑλληνικὴ σημαία θὰ κυματίσει σ᾿ ὁλόκληρο τὸν Πόντο. Θὰ ᾿ρθει αὐτὴ ἡ μέρα.

Ἀμισὸς (Σαμψούντα)

Ἰώνων λαμπρὴ πολιτεία.
Ὦ! Ἀμισὸς Μιλησίων ἀποικία.
Πόντου σπουδαῖο λιμάνι.
Σὺ τῆς Ἑλλάδος διαμάντι.

✱✱✱

Πόλη Ἑλλήνων ἀρχαία,
κόρη λαμπρὴ καὶ ὡραία.
Χαῖρε Σαμψοὺς λαβωμένη,
χρόνια ἐσὺ σκλαβωμένη.

✱✱✱

Τοῦρκοι κι ἂν σὲ πατῆσαν,
ἴχνος Ἑλλήνων δὲ σβῆσαν.
Ἄγρια κι ἂν σ᾿ ἀτιμάσαν,
σένα ποτὲ δὲ δαμάσαν.

✱✱✱

Πάντα -νὰ ξέρουνε ὅλοι-
θὰ ᾿σαι Ἑλλήνων σὺ πόλη!

✱✱✱

Μέρα λαμπρὴ καρτεροῦμε,
λεύτερη σένα νὰ δοῦμε,
μὲς στῆς Ἑλλάδος καὶ πάλι,
τὴ μητρικὴ τὴν ἀγκάλη.

✱✱✱

Ἐνέμεινες νάρτει ἡ ὥρα,
παστὰν θὰ παστρέψει τ᾿ εβόρα.
Ὡς ἧλον ξαν θὰ φωτάζεις,
Ἑλλάδας ωλένα θ' ωράζεις.

 

(Μεταφορὰ στὴ Νέα Ἑλληνικὴ ἀπὸ τὰ Ποντιακά:
Περιμένεις νὰ ἔρθει ἡ ὥρα

νὰ καθαρίσει τελείως ἡ σκιά- ἡ σκοτεινιὰ τῆς σκλαβιᾶς
Σὰν ἥλιος ξανὰ θὰ φωτίζεις

σὰν στῆς,στής ἀγκαλιᾶς τῆς Ἑλλάδας θὰ εἶσαι φυλαγμένη.)

Εὐαγγελία Κ. Λάππα
Μαθήτρια Γ' Λυκείου
10 Δεκεμβρίου 2021

Πηγές:

1. Θωμᾶς Αλεξιάδης, Ἡ Ἀμισὸς τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, Ἐκδοτικὸς οἶκος Ἀδελφῶν Κυριακίδη ἅ ἔ, Θεσσαλονίκη 2009.

2. Θωμᾶς Περ. Ἀλεξιάδης, Ἀμισός - Σαμψούς, Τὸ χρονικὸ τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπὸ τὴν Ἀρχαιότητα ἕως σήμερα, Ἐκδοτικὸς οἶκος Ἀδελφῶν Κ. & Μ. Ἀντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2015.

3. http://www.digital-in.info/nigdi/index.php/arthra-anartiseis/pontos/item/460-amisos-sampsoynta / Μουσεῖο Προσφυγικοῦ Ἑλληνισμοῦ - Αμισὸς (Σαμψούντα)

4. https://www.pontosnews.gr/666643/taxidi/amisos-sampsoynta-kiziridoy-photos-video/  / Θωμαΐς Κιζιρίδου - Ἀμισὸς (Σαμψούντα), ἡ πόλη μὲ τοὺς πολλοὺς Ἕλληνες ἐθνομάρτυρες

6. https://el.wikipedia.org/wiki/Αμισός / Ἀμισός

____________________________
                     

Παραπομπές:

[1] Ἡ Ἀνταλκίδειος εἰρήνη (ἢ Βασίλειος εἰρήνη ἢ Εἰρήνη τοῦ Βασιλέως) ἦταν ἀπότοκος τοῦ Κορινθιακοῦ πολέμου (395-387 π Χ.), ποὺ σηματοδότησε τὸ τέλος του. Οἱ Σπαρτιᾶτες ἐξαντλημένοι ἀπὸ τὸν πόλεμο μὲ τοὺς Ἀθηναίους, τοὺς Θηβαίους, τοὺς Εὐβοεῖς καὶ τοὺς λοιποὺς Ἕλληνες ἔστειλαν ἕνα ναύαρχό τους, τὸν Ανταλκίδα, νὰ ὑπογράψει εἰρήνη μὲ τοὺς Πέρσες τοῦ Ἀρταξέρξη Β' (386 π Χ.).. Μὲ τὴ συνθήκη αὐτὴ συμφωνήθηκε μεταξὺ τῶν Σπαρτιατῶν καὶ τοῦ Πέρση βασιλιᾶ α) νὰ παραδοθοῦν σὲ αὐτὸν οἱ ἑλληνικὲς πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καὶ ἡ Κύπρος β) νὰ διακηρυχθεῖ ἡ αὐτονομία τῶν ἑλληνικῶν πόλεων ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἀθηναϊκὲς κληρουχίες τῆς Λήμνου, τῆς Ἴμβρου καὶ τῆς Σκύρου καὶ γ) νὰ ἐπιβλέπουν οἱ Σπαρτιᾶτες τὴν τήρηση τῆς εἰρήνης στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο. Μετὰ τὴν Ἀνταλκίδειο εἰρήνη ἐπικράτησε γιὰ λίγα χρόνια ἠρεμία στὸν ἑλληνικὸ κόσμο, ὡστόσο ἄρχισαν καὶ πάλι οἱ συγκρούσεις, αὐτὴ τὴ φορὰ μεταξὺ Βοιωτῶν καὶ Σπαρτιατῶν. Ὁ νέος αὐτὸς πόλεμος κατέληξε στὴν κατάρρευση τῆς Σπαρτιατικῆς ἡγεμονίας, φέρνοντας στὸ προσκήνιο τοὺς Θηβαίους μὲ τὴ Θηβαϊκὴ ἡγεμονία. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Ανταλκίδειος ειρήνη)

[2] Στὴ Σαμψούντα ὑπῆρχαν χωριὰ ἀφιερωμένα στὸν Ἅγιο Ἀνδρέα, Ἄνω καὶ Κάτω Ἀντρεάντων, Ἀνδρέα Μαχαλεσί, Αντρέσκιοϊ, ἐνῶ στὸ χωριὸ Χαβᾶ ὑπῆρχε παρεκκλήσι τοῦ ἁγίου. Λέγεται ὅτι ὅταν ὁ Ἀπόστολος Ἀνδρέας ἔφτασε στὸ χωριὸ γιὰ νὰ διδάξει, διανυκτέρευσε κάτω ἀπὸ μιὰ ἰτιά, κοντά σε μιὰ πηγή. Ἡ γιορτὴ τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα σηματοδοτοῦσε τὸν ἐπερχόμενο βαρὺ χειμῶνα. Στὰ Κωτύωρα (Ορντοὺ) ἔλεγαν «Τ᾿ Ἁγιαντρέα ἀντρειὼν τὸ κρύον». (Πηγή: https://www.alexpolisonline.com/2018/11/blog-post_855.html)

[3] Σελτζούκοι Τοῦρκοι ἢ Σελτζουκίδες ἢ Τοῦρκοι τοῦ Ἰκονίου: Τὸ πρῶτο τουρκικὸ φῦλο ποὺ ξεκινῶντας ἀπὸ τὶς πεδιάδες τοῦ Τουρκεστὰν διέσχισε τὴν Περσία καὶ ἔφτασε μέχρι τὰ παράλια τοῦ Αἰγαίου καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου, ὅπου ἵδρυσε ἕνα ἰσχυρὸ κράτος μὲ κέντρο τὸ Ἰκόνιο (11ος αἰῶνας). Μέχρι τὶς πρῶτες δεκαετίες τοῦ 13ου αἰῶνα τὸ κράτος γνώρισε ἀξιοσημείωτη εὐημερία. Μετὰ τὴν ἧττα ἀπὸ τοὺς Μογγόλους τὸ 1243 τὸ κράτος τῶν Σελτζουκιδῶν βρισκόταν σὲ ἀναταραχὴ ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 14ου αἰῶνα, ὅταν διαλύθηκε κάτω ἀπὸ ἀδιευκρίνιστες συνθῆκες. (Πηγή: http://www.ime.gr/chronos/10/gr/glosari/12gl.html / Ἵδρυμα Μείζονος Ἑλληνισμοῦ)

[4] Ὀθωμανοὶ Τοῦρκοι ἢ Ὀσμανλήδες: Τοῦρκοι ποὺ στὰ τέλη τοῦ 13ου αἰῶνα, ἐκμεταλλευόμενοι τὴν κατάρρευση τῆς βυζαντινῆς ἀμυντικῆς δομῆς, ἦρθαν στὴ Μικρὰ Ἀσία γιὰ νὰ ἱδρύσουν μιὰ σειρὰ ἀπὸ τουρκομανικὰ χανάτα στὸ δυτικὸ τμῆμα της. Τὸ ὀθωμανικὸ κρατίδιο, ἱδρύθηκε κατὰ τὸ τρίτο τέταρτο τοῦ 13ου αἰῶνα στὴ σελτζουκικὴ μεθόριο μὲ τὸ Βυζάντιο, στὴν περιοχὴ τοῦ Σογκούτ, βορειοδυτικά του Δορύλαιου (Ἐσκὶ Σεχίρ), ἀπὸ ἕνα γένος τῆς ὀγουζικὴς φυλῆς Καγί, τὸ ὁποῖο ἀργότερα ἀποκλήθηκε «ὀθωμανικὸ» ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ἡγεμόνα τοῦ Γαζὴ Ὀσμὰν (ἢ Ὀθομάν, 1281-1326). (Πηγή: https://cognoscoteam.gr/ἡ-καταγωγή-των-τούρκων-ογούζοι-τοῦρκο/ / Ἡ καταγωγὴ τῶν Τούρκων: Ὀγούζοι Τοῦρκοι, Σελτζούκοι καὶ Ὀθωμανοί)

[5] Οἱ Νεότουρκοι ἦταν ὀπαδοὶ τοῦ Τούρκου πρωθυπουργοῦ Μιδὰτ ποὺ τὸ 1908, ἐπαναστάτησαν καὶ μὲ ἀρχηγοὺς τὴν τριανδρία τῶν Εμβέρ, Ταλαὰτ καὶ Τζεμὰλ ἐκθρόνισαν τὸν Σουλτᾶνο Ἀβδοὺλ Χαμὶτ τὸν Β' καὶ ἄρχισαν συστηματικὰ νὰ ἐκδιώκουν τοὺς χριστιανικοὺς πληθυσμοὺς ἀπὸ τὴ Μικρασία (1914-1918 πρώτη περίοδος  διωγμῶν). Οἱ διώξεις αὐτὲς ἐντάθηκαν μὲ τὴν ἀνάληψη τῆς ἐξουσίας ἀπὸ τὸν Κεμὰλ (1919-1924 δεύτερη περίοδος διωγμῶν). Πρωταγωνιστικὸ ρόλο, στὶς διώξεις ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, τὴν περίοδο  αὐτή, διαδραμάτισαν οἱ Τσέτες, σώματα ἀτάκτων Τούρκων χωροφυλάκων, ἀπαρτιζόμενα ἀπὸ βαρυποινῖτες καὶ θανατοποινῖτες τῶν Τουρκικῶν φυλακῶν, στοὺς ὁποίους δόθηκε χάρη, ἀκριβῶς γιὰ νὰ πρωτοστατήσουν στὸν ἐκτοπισμὸ τῶν Ἑλληνικῶν πληθυσμῶν ἀπὸ τὴ Μικρασία, ἐγκληματῶντας ἐναντίον τους. Ἀπὸ τοὺς ἀρχηγοὺς τῶν σωμάτων αὐτῶν τῶν ἐγκληματιῶν, διαβόητος ἔμεινε γιὰ τὶς  πράξεις του ὁ Τοπὰλ Οσμὰν (ὁ ὁποῖος εἶχε μητέρα Πόντια), ὁ κουτσὸς διοικητὴς τῆς Κερασούντας, ἕνας ἀγράμματος πρώην βαρκάρης, ὁ ὁποῖος ἦταν ὑπεύθυνος γιὰ τὴν ὁλοσχερῆ ἐξόντωση πληθυσμοῦ ὁλόκληρων χωριῶν καὶ πόλεων. (Πηγή: https://petheol.gr/ἄρθρα-μελέτες/ἐκκλησία/ἐκκλησιαστική-ἱστορία/246-γερμανός-καραβαγγέλης,-ὁ-παπαφλέσσας-της-Λέσβου / Ὁμιλία Θεολόγου Ὑπ. Δρ. Θεολογίας Παναγιώτη Τσαγκάρη, Γερμανὸς Καραβαγγέλης, ὁ Παπαφλέσσας τῆς Λέσβου)

[6] Τὰ τάγματα ἐργασίας, γνωστὰ καὶ ὡς ἀμελὲ ταμπουρού, ἀποτέλεσαν ἀπὸ κοινοῦ μαζὶ μὲ ἄλλες φρικτὲς μεθοδεύσεις τὰ σκληρὰ μέτρα ποὺ λήφθηκαν ἀπὸ τὴν τουρκικὴ ἡγεσία γιὰ νὰ ἐξαλειφθοῦν οἱ μειονότητες ἐντὸς τοῦ κράτους. Δὲν ἀπέβλεπαν στὴν ἄμεση ἐξόντωση τῶν ἐπιταγμένων ἀλλὰ στὴ σταδιακὴ ψυχολογικὴ καὶ σωματική τους ἐξασθένιση ποὺ θὰ ὁδηγοῦσε στὸ θάνατο ἀπὸ τὴν πεῖνα, τὶς κακουχίες καὶ τὶς ἀρρώστιες. Ὡς μέτρο, ἐφαρμόστηκαν σὲ δύο περιόδους: ἀρχικὰ στὸν Α' Παγκόσμιο Πόλεμο λειτούργησαν ὡς βοηθητικὰ σώματα διεκπεραίωσης ἐργασιῶν καὶ στὴ συνέχεια, μετὰ τὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή, ὡς σώματα ἀνακατασκευῆς τῶν ζημιῶν ποὺ εἶχε προξενήσει ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Μικρασιατικῆς Ἐκστρατείας. (Πηγή: https://cognoscoteam.gr/τάγματα-ἐργασίας-αμελέ-ταμπουρού-ἡ-πο-2/ / Τάγματα Ἐργασίας (ἀμελὲ ταμπουρού): ἡ πορεία πρὸς τὸ θάνατο)

[7] Ὁ Μητροπολίτης Καστοριὰς Γερμανὸς (κατὰ κόσμον Στυλιανὸς Καραβαγγέλης) γεννήθηκε στὶς 16/2/1866 στὴ Στύψη τῆς Λέσβου μὲ καταγωγὴ ἀπὸ τὰ Ψαρὰ καὶ ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ οκτὼ παιδιὰ τοῦ Χρυσοστόμου καὶ τῆς Μαρίας Καραβαγγέλη.
Μεγάλωσε στὸ Ἀδραμμύτιον τῆς Μικρᾶς Ἀσίας  σπούδασε μὲ ὑποτροφία τοῦ Μητροπολίτη Ἐφέσου Ἀγαθαγγέλου, στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Χάλκης στὴ Κωνσταντινούπολη, ἀπὸ τὴν ὁποία σχολὴ ἀποφοίτησε το 1888. Ἀμέσως μετά, χειροτονήθηκε διάκονος μὲ τὸ ὄνομα Γερμανός, ἀπὸ τὸν τότε Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Διονύσιο Ε'. Ἔπειτα σπούδασε στὰ Πανεπιστήμια τῆς Λειψίας καὶ τῆς Βόννης, ὅπου πῆρε καὶ διδακτορικό. Ἀπὸ τὸ 1891 - 1896 ἦταν καθηγητὴς στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ Χάλκης καὶ χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος τοῦ Πέραν, ὅπου προστάτεψε τὸν Ἑλληνισμὸ ἀπὸ τὶς διάφορες προπαγάνδες, ποὺ δροῦσαν ἐκεῖ, κυρίως τῶν παπικῶν. Τὸ 1900 τοποθετήθηκε ἀπὸ τὸ Πατριάρχη Κωνσταντῖνο Ε' στὴ Μητρόπολη τῆς Καστοριάς, ὅπου ἄρχισε τὴ δράση του κατὰ τῆς Βουλγαρικῆς καὶ τῆς Ρουμανικῆς προπαγάνδας.
Ὁ Γερμανὸς Καραβαγγέλης μετατέθηκε τὸ 1908 στὴ Μητρόπολη Ἀμισοῦ, ὅπου βοήθησε στὸν ἀγῶνα τῶν Ποντίων κατὰ τῶν Νεοτούρκων.
Μετὰ τὴ Μικρασιατικὴ καταστροφή, ἔγινε γιὰ λίγο Μητροπολίτης Ἰωαννίνων ἀλλά, ὄντας βενιζελικός -μὲ ἀκόμα νωπὲς τὶς μνῆμες τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ-, ἀντικαταστάθηκε καὶ μετατέθηκε ὡς ἔξαρχος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στὴ Βιέννη, ὅπου καὶ πέθανε στὶς 11/2/1935. (Πηγές: https://petheol.gr/ἄρθρα-μελέτες/ἐκκλησία/ἐκκλησιαστική-ἱστορία/246-γερμανός-καραβαγγέλης,-ὁ-παπαφλέσσας-της-Λέσβου / Ὁμιλία Θεολόγου Ὑπ. Δρ. Θεολογίας Παναγιώτη Τσαγκάρη, Γερμανὸς Καραβαγγέλης, ὁ Παρακαλέσας τῆς Λέσβου καὶ Μαστέλλου - Γιαννάκενα Ελίνας, Ὁ Παῦλος Μελὰς καὶ ὁ Μακεδονικὸς Ἀγῶνας (1904 - 1908), Ὁ σκοπός του καὶ οἱ ἥρωες του, Ἐκδόσεις Πελασγὸς Ἰωάννου Χρ. Γιαννάκενα, Ἀθήνα 2018)

[8] Ὁ Μουσταφὰ Κεμὰλ εἶναι ὁ ἱδρυτὴς τοῦ σύγχρονου τουρκικοῦ κράτους. Ἡ προσωπική του ἱστορία εἶναι γεμάτη αἷμα. Ἦταν ὁ ἐνορχηστρωτὴς τῶν ἀγριοτήτων τῶν Νεότουρκων στὴ Γενοκτονία τῶν Ποντίων καὶ γενικὰ τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Οἱ πρακτικὲς ποὺ ἀκολούθησε ἐκθειάστηκαν ἀργότερα ἀπὸ τὴ ναζιστικὴ Γερμανία τοῦ Χίτλερ, κάνοντας λόγο γιὰ τὸ «τουρκικὸ μοντέλο». (Πηγή: https://www.pontosnews.gr/651345/pontos/genoktonia/poios-pragmatika-itan-o-moystafa-kemal/)

«Πᾶνος»