Κωνσταντῖνος Βαθιώτης: Διαφημιστική πλύση ἐγκεφάλου γιά τά σύγχρονα πειραματόζωα τοῦ Σκίνερ

 

Στὴν πρόσφατη διαφήμιση τῆς Cosmote Neo γιὰ τὸ «νέο digital πρόγραμμα κινητῆς», βλέπουμε μιὰ γάτα, ἕναν παπαγάλο, ἕναν σκίουρο, μιὰ ἀρκούδα καὶ στὸ τέλος ἕνα φίδι νὰ πατοῦν τὰ κουμπιὰ τοῦ κινητοῦ γιὰ νὰ ἐνεργοποιήσουν τὴν ἀντίστοιχη ὑπηρεσία.
 

Δὲν πρέπει νὰ περάσει ἀπαρατήρητο τὸ γεγονὸς ὅτι, ὅπως ἀκούγεται στὴ διαφήμιση, οἱ ἐνέργειες γιὰ τὴν ἐνεργοποίηση τῶν ἐπιθυμητῶν ὑπηρεσιῶν ὑλοποιοῦνται χωρὶς κἂν νὰ χρειαστεῖ ὁ συνδρομητὴς νὰ βγεῖ ἀπὸ τὸ σπίτι του, «γιατί πολὺ ἁπλᾶ ὅλα αὐτὰ τὰ κάνεις ἀπὸ μία μικρὴ ἐφαρμογὴ στὴν ὀθόνη σου, ἀρκεῖ νὰ μπορεῖς νὰ τὴν πατήσεις μὲ κάποιον τρόπο».
 

Ὁ τηλεθεατὴς ποὺ εἶναι ἐνημερωμένος γιὰ τὰ διάσημα συμπεριφορικὰ πειράματα τοῦ παρελθόντος δὲν θὰ δυσκολευτεῖ, μὲ ἀφορμὴ αὐτὴ τὴν διαφήμιση, νὰ ἀνακαλέσει στὴ μνήμη του τὸ πασίγνωστο πείραμα μὲ τὸ σκύλο τοῦ φυσιολόγου Ἰβὰν Παβλόφ, ἀπὸ τὸ ὁποῖο μάθαμε ὅτι:
 

Ὅταν ὁ ἐρεθισμὸς ποὺ προκαλεῖ ἕνα ἐξαρτημένο ἀντανακλαστικό, δηλ. τὴν ἔκκριση τοῦ σάλιου μετὰ τὴν εἴσοδο τῆς τροφῆς στὸ στόμα, ἔχει συνοδευθεῖ πολλὲς φορὲς ἀπὸ κάποιον ἄλλο ἐρεθισμό, αὐτὸς ὁ ἄλλος ἐρεθισμὸς θὰ μπορεῖ κάποτε νὰ προκαλεῖ μόνος του τὴν ἀντίδραση ἡ ὁποία ἄλλοτε ὀφειλόταν στὸν ἐρεθισμὸ ποὺ προκαλοῦσε τὸ ἁπλὸ ἀντανακλαστικό. Τοῦτο σημαίνει ὅτι ἡ σιελόρροια καταλήγει νὰ προκαλεῖται ἀπὸ τὴ θέα καὶ τὴ μυρωδιὰ τῆς τροφῆς ἢ ἀπὸ ἕνα σῆμα ποὺ συνήθως ἔρχεται ἀπὸ τὴν παροχὴ τῆς τροφῆς.
 

Ἀκολούθησε ὁ Ἀμερικανὸς συμπεριφοριστὴς Μπ. Φ. Σκίνερ, καθηγητὴς Ψυχολογίας στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Χάρβαρντ, ὁ ὁποῖος θέλησε νὰ ἐξελίξει τὸ πείραμα τοῦ Παβλὸφ περὶ τῶν ἐξαρτημένων ἀντανακλαστικῶν καὶ νὰ ἐρευνήσει ἂν ἦταν ἐφικτὸ νὰ ρυθμίσει τὴ συμπεριφορὰ τοῦ συνόλου κι ὄχι μόνο νὰ ἐλέγξει ἕναν ἁπλό, ἀνόητο ἀδένα. Εἰδικότερα προσπάθησε νὰ διαπιστώσει ἂν ἕνα ἄτομο μπορεῖ νὰ διαμορφώσει μιὰ συμπεριφορά -διαδικασία ποὺ ὁ Σκίνερ ὀνόμασε συντελεστικὴ μάθηση- χωρὶς αὐτὴ νὰ ἀποτελεῖ ἕνα ἁπλὸ ἀντανακλαστικό. Ὁ ἰδιόρρυθμος συμπεριφοριστὴς ἔθεσε ὡς βάση τοῦ πειράματός του τὸ ἑξῆς ἐρώτημα:
 

Ἄν μπορεῖ κάποιος νὰ ρυθμίσει ἕνα ἀντανακλαστικό, θὰ ἦταν ὑπερβολικὸ νὰ προσπαθήσει νὰ πάει ἕνα βῆμα παραπέρα καὶ νὰ προκαλέσει μιὰ τούμπα ἢ ἄλλες ὑποτιθέμενες ἐλεύθερες κινήσεις; Γίνεται νὰ πάρουμε μιὰ ἐντελῶς τυχαία κίνηση, ὅπως εἶναι τὸ στρίψιμο τοῦ κεφαλιοῦ πρὸς τὰ δεξιά, νὰ τὴν ἀνταμείψουμε μὲ συνέπεια, ἔτσι ὥστε ἀρκετὰ σύντομα τὸ ἄτομο νὰ συνεχίζει νὰ κοιτάζει πρὸς τὰ δεξιά, ἐφόσον πιὰ αὐτὴ ἡ κίνηση ἔχει ἀποτυπωθεῖ ὡς συντελεστικὴ μάθηση;
 

Ὁ Σκίνερ ἔλυσε τὴν ἀπορία του αὐτή, χρησιμοποιῶντας ὡς πειραματόζωα μερικοὺς ἀρουραίους. Ἔφτιαξε ἕναν λειτουργικὸ θάλαμο προσαρμογῆς (γνωστὸ ὡς «κουτὶ τοῦ Σκίνερ»), μέσα στὸν ὁποῖο ἐκπαίδευσε τὰ ζῶα νὰ ἐκτελοῦν συγκεκριμένες ἐνέργειες, π.χ. νὰ πιέζουν μοχλούς, ἀξιοποιῶντας ἐρεθίσματα (φωτεινὰ ἢ ἠχητικὰ σήματα)  ἐπενδύοντας στὸ δίπολο ἐπιβράβευση-τιμωρία. Ὅταν τὸ ζῶο ἐκτελοῦσε σωστὰ τὴν ἐπιθυμητὴ συμπεριφορά, ὁ μηχανισμὸς τοῦ θαλάμου ὑλοποιοῦσε τὴν ἐπιβράβευση, ἀπελευθερώνοντας τὴν πολυπόθητη γιὰ τὸ ζῶο τροφή· ὅταν ὅμως αὐτὸ ἠρνεῖτο νὰ συμμορφωθεῖ, ὁ μηχανισμὸς λειτουργοῦσε τιμωρητικά.
 

Προφανῶς δὲν εἶναι καθόλου τυχαῖο ὅτι τὴν τεχνικὴ τοῦ Σκίνερ ἀξιοποίησε καὶ ἡ κυβέρνηση τοῦ κ. Μητσοτάκη γιὰ νὰ προωθήσει τὸν ἐμβολιασμό: ἄλλοτε τάζοντας στὰ ἐφηβικὰ πειραματόζωα λιχουδιές, ὅπως ψηφιακὸ πορτοφόλι ἢ δωρεὰν GB, καὶ ἄλλοτε τιμωρῶντας τὰ ὑγειονομικὰ ἢ τὰ γερασμένα πειραματόζωα μὲ ἀναστολὴ ἐργασίας ἤ, ἀντιστοίχως, μὲ πρόστιμο 100 €.
 

Πολὺ σημαντικὴ ὑπῆρξε ἡ περαιτέρω διαπίστωση τοῦ Σκίνερ, ὅτι ἡ περιοδικὴ ἐπιβράβευση τῶν ἀρουραίων μὲ τροφὴ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὰ ζῶα νὰ συνεχίζουν νὰ πιέζουν αὐτὸ τὸ μοχλὸ σὰν πρεζόνια ποὺ θέλουν τὴ δόση τους, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ ἀποτέλεσμα. Παρατήρησε, μάλιστα, ὅτι ἡ συμπεριφορὰ ποὺ προέκυπτε ἀπὸ τὴ μὴ τακτικὴ ἐπιβράβευση ἐξουδετερωνόταν δυσκολότερα ἀπ᾿ ὅλες τὶς ἄλλες.
 

Ἔτσι, ὁ Σκίνερ ἦταν πλέον σὲ θέση νὰ ἐξηγήσει ἕνα μεγάλο μέρος τῆς ἀνθρώπινης τρέλλας: «Γιατί συμπεριφερόμαστε ἀνόητα, ἀκόμα κι ὅταν δὲν ἐπιβραβευόμαστε μὲ συνέπεια· γιατί ἡ καλύτερή μας φίλη περιμένει τὸ τηλέφωνο νὰ χτυπήσει, γιατί τὰ σάλια τῆς γυαλίζουν στὶς γωνίες τοῦ στόματός της κι ἐκείνη περιμένει αὐτὸ τὸ παλιόπαιδο, τὸ ἀγόρι της, νὰ τῆς τηλεφωνήσει σὲ μιὰ περιστασιακὴ ἀναλαμπὴ καλοσύνης· ἁπλῶς νὰ τῆς τηλεφωνήσει» (Slater, Τὸ κουτὶ τῆς ψυχῆς. Τὰ 10 σπουδαιότερα ψυχολογικὰ πειράματα τοῦ 20οῦ αἰῶνα, μτφ.: Δ. Ἀλεξανδρή, ἐκδ. Ὀξύ, Ἀθήνα 2009, σελ. 24).
 

Σημειωτέον ὅτι, σύμφωνα μὲ ὅσα ἀνακάλυψε τὸ 1950 ὁ Σουηδὸς νευροεπιστήμονας Νίλς-Ἄκε Χίλαρπ, τὸ σύστημα ἀνταμοιβῆς (reward system) ἀποτελεῖ ἕνα ἐγκεφαλικὸ «ἐσωτερικὸ σύστημα μεταφορᾶς σημάτων, τὸ ὁποῖο διαμεσολαβεῖται ἀπὸ τὴν ντοπαμίνη καὶ συνδέει τὰ θετικὰ καὶ τὰ ἀρνητικὰ ἐρεθίσματα μὲ τὸν τρόπο τῆς συμπεριφορᾶς μας». Αὐτὸ εἶναι ποὺ «μᾶς κάνει νὰ ἀναζητοῦμε θετικὰ ἐρεθίσματα, ὅπως εἶναι οἱ γλυκὲς τροφές, ποὺ αὐξάνουν τὰ ἐπίπεδα ντοπαμίνης» ἢ «νὰ ἀποφεύγουμε τὰ ἀρνητικὰ ἐρεθίσματα, ὅπως εἶναι ἡ πεῖνα ἢ ὁ πόνος, τὰ ὁποῖα μειώνουν τὰ ἐπίπεδα ντοπαμίνης» (St. Russell, Συμβατὴ μὲ τὸν ἄνθρωπο; Ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη καὶ τὸ πρόβλημα τοῦ ἐλέγχου, μτφ.: Ν. Ἀποστολόπουλος, ἐκδ. Τραυλός, Ἀθήνα 2021, σελ. 36).
 

Ἐφόσον, λοιπόν, ὁ ἀνθρώπινος ἐγκέφαλος ἀναγνωρίζει ὡς εὐχάριστο τὸ Χ βίωμα, ἡ ντοπαμίνη μᾶς καθιστὰ ἐπιρρεπεῖς στὴν ἐπανάληψη τῆς εὐχάριστης συμπεριφορᾶς, προκαλῶντας τὸν κίνδυνο νὰ ἐθιστοῦμε σὲ αὐτήν. Ὅπως ἐξηγεῖ ὁ Higgs στὸ βιβλίο του «Τὸ μέλλον ἀρχίζει ἐδῶ καὶ τώρα. Περιπέτειες στὸν 21ο αἰῶνα» (μτφ.: Α. Παππᾶς, ἐκδ. Μεταίχμιο, Ἀθήνα 2019, σελ. 277), «ἂν πιάσετε τον ἑαυτό σας νὰ περνάει ὧρες ἀτελείωτες στὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης ἢ ἀναζητῶντας καινούργιες πληροφορίες ποὺ θὰ σᾶς δώσουν μιὰ «δόση» εὐχαρίστησης, εἶναι ἡ ντοπαμίνη ποὺ σᾶς ὠθεῖ».
 

Ὁ ἴδιος μᾶς πληροφορεῖ ὅτι «μιὰ ἑταιρεία ποὺ ὀνομάζεται Dopamine Labs ὑπόσχεται νὰ χρησιμοποιήσει τὶς γνώσεις τῆς νευροεπιστήμης, προκειμένου νὰ κάνει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπιστρέφουν ξανὰ καὶ ξανὰ στὶς ἐφαρμογὲς τοῦ κινητοῦ τους».
 

Μάλιστα, κάθε ἄλλο παρὰ τυχαῖο εἶναι ὅτι τὸ λογισμικὸ ποὺ χρησιμοποιοῦν σὲ αὐτὴν τὴν ἑταιρεία ὀνομάζεται Σκίνερ, ἐπειδὴ εἶναι σχεδιασμένο νὰ ἐπιβραβεύει περιστασιακά, ἀκριβῶς ὅπως καὶ τὸ προαναφερθὲν κουτί του. Συνεπῶς, ὅποιος ἐλέγχει τὴν ντοπαμίνη, κατὰ κάποιον τρόπο μπορεῖ νὰ χακάρει τὸν ἀνθρώπινο ἐγκέφαλο! Ὁ Στιούαρτ Ράσελ μας προετοιμάζει (ό.π., σελ. 25):
 

«Ἡ λύση εἶναι νὰ ἀλλάξεις τὶς ἴδιες τὶς προτιμήσεις τοῦ χρήστη ὥστε αὐτὸς νὰ γίνει πιὸ προβλέψιμος. Σὲ ἕναν πιὸ προβλέψιμο χρήστη μπορεῖς νὰ παρουσιάσεις ἀντικείμενα τὰ ὁποῖα εἶναι πιθανότερο νὰ κλικάρει, καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ ἐπιτύχεις μεγαλύτερα ἔσοδα. [......] Ὅπως κάθε λογικὴ ὀντότητα, ὁ ἀλγόριθμος μαθαίνει νὰ τροποποιεῖ τὴν κατάσταση τοῦ περιβάλλοντός του -ὁ ὁποῖος στὴν προκειμένη περίπτωση εἶναι τὸ μυαλὸ τοῦ χρήστη- μὲ σκοπὸ νὰ μεγιστοποιήσει τὴ δική του ἀνταμοιβή. Στὶς συνέπειες τῆς πρακτικῆς αὐτῆς περιλαμβάνονται ἡ ἀναβίωση τοῦ φασισμοῦ, ἡ διάλυση τοῦ κοινωνικοῦ συμβολαίου ποὺ στηρίζει τὶς δημοκρατίες σὲ ὅλο τὸν κόσμο, καὶ πιθανῶς τὸ τέλος τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης καὶ τοῦ ΝΑΤΟ. Ὄχι καὶ τόσο ἄσχημα γιὰ λίγες γραμμὲς κώδικα, ἀκόμη κι ἂν πίσω ἀπὸ αὐτὲς βρίσκονται κάποιοι ἄνθρωποι».
 

Ἀλλὰ καὶ ὁ ἴδιος ὁ Σκίνερ ὁμολόγησε ὅτι «οἱ προσπάθειές του γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ τῆς κοινωνικῆς μηχανικῆς» (ἡ ὁποία ἀφορᾷ τὴ χειραγώγηση «τῆς γενικότερης συμπεριφορᾶς τῶν ἀτόμων μιᾶς κοινωνίας εἴτε ἀπὸ κυβερνήσεις εἴτε ἀπὸ ὁμάδες ἰδιωτικῶν συμφερόντων») «εἶχαν φασιστικὰ ἐπακόλουθα καὶ ὅτι θὰ μποροῦσαν νὰ χρησιμοποιηθοῦν γιὰ ἀπολυταρχικοὺς σκοπούς» (Slater, ό.π., σελ. 18).
 

Τὰ προαναφερθέντα πειράματα συνδέονται μὲ τὴν προτροπὴ γιὰ ἀλλαγὴ συμπεριφορᾶς ποὺ διατυπώνουν οἱ ψυχοπαθεῖς πειραματιστὲς τοῦ πλανήτη μας στὸ «εὐαγγέλιο τῆς Νέας Ἐποχῆς», δηλ. τὴ «Μεγάλη Ἐπανεκκίνηση» τῶν Klaus Schwab καὶ Thierry Malleret (μτφ.: Α. Ἀλαβάνου, ἐκδ. Λιβάνη, Ἀθήνα 2021, σελ. 121). Εἰδικότερα μᾶς ζητεῖται νὰ υἱοθετήσουμε τὸν «πράσινο τρόπο ζωῆς», ἐνεργοποιῶντας ἕναν ἐνάρετο κύκλο γιὰ τὸ περιβάλλον. Μὲ αὐτὴν τὴν λογική, ἡ δουλειὰ ἀπὸ τὸ σπίτι λανσάρεται ὡς ἐπωφελὴς τόσο γιὰ τὸ περιβάλλον ὅσο καὶ γιὰ τὴν ἀτομική μας κατάσταση («τὸ πήγαινε ἔλα στὴ δουλειὰ εἶναι «καταστροφέας» τῆς καλῆς ψυχοσωματικῆς κατάστασης - ὅσο πιὸ μακριά, τόσο πιὸ πολὺ ἐπιβαρύνεται ἡ φυσικὴ καὶ πνευματικὴ μας ὑγεία»).
 

Μετὰ τὶς ἀνωτέρω διευκρινίσεις, ἡ νέα διαφήμιση τῆς Cosmote Neo φαίνεται πὼς ἐξυπηρετεῖ τὴν ὑποσυνείδητη ἐξοικείωσή μας μὲ τὴν μετατροπὴ τοῦ ἀνθρώπου σὲ ἐκπαιδευμένο πειραματόζωο, τὸ ὁποῖο, μέσῳ τῆς ἐπιβράβευσης καὶ τῆς τιμωρίας, καλεῖται νὰ ἀλλάξει συμπεριφορά, ὑλοποιῶντας τὸν δαιμονικὸ σχεδιασμὸ ποὺ ἔχει ἐκπονήσει ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια ἡ Νέα Τάξη Πραγμάτων.
 

Οἱ περισσότεροι πολῖτες ἔμαθαν ἤδη νὰ ἐργάζονται καὶ νὰ διδάσκονται ἐξ ἀποστάσεως, νὰ λειτουργοῦν σὰν ὑγειονομικὰ πρεζόνια καὶ νὰ ἐμβολιάζονται περιοδικῶς μὲ πειραματικὰ ἐμβόλια, ἀλλὰ καὶ νὰ ἀσκοῦν τὶς ἐλευθερίες τους, μόνο ἐφόσον εἶναι ἠλεκτρονικῶς πιστοποιημένοι χρῆστες. Οἱ σύγχρονοι Σκίνερ τρίβουν τὰ χέρια τους. Καὶ ἤδη μᾶς γλεντᾶνε, ἀφοῦ μᾶς παρομοιάζουν μὲ γάτες, παπαγάλους, σκίουρους, ἀρκούδες καὶ φίδια, ποὺ πατοῦν τὰ πλῆκτρα τοῦ κινητοῦ γιὰ νὰ ἐνεργοποιήσουν τὴν ἐπιθυμητὴ ὑπηρεσία τῆς κινητῆς τηλεφωνίας.
 

Σημειωτέον ὅτι ἡ διαφήμιση δὲν προβάλλεται μόνο μέσῳ τῆς τηλεοθόνης, ἀλλὰ κοσμεῖ το πίσω μέρος πολλῶν λεωφορείων, ὥστε ἡ διαφημιστικὴ πλύση τοῦ ἀνθρώπινου ἐγκεφάλου νὰ ἐπισπεύσει τὸν ἐθισμό μας στὴν τροποποιημένη φύση μας. Ἑπόμενος σταθμός: μετάνθρωπος;
 

Γιὰ τὰ πειράματα ποὺ ἄσκησαν σημαντικὴ ἐπίδραση στὴν διαχείριση τῆς παρούσας ὑγειονομικῆς κρίσης βλ. Βαθιώτη, Ἀπὸ τὴν πανδημία στὴν κλιματικὴ ἀλλαγή. Συντονισμένα τρομο-κράτη σὲ φόντο παγκόσμιας διακυβέρνησης, ἐκδ. Ἀλφειός, Ἀθήνα 2021, σελ. 85 ἐπ.
 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ὅποιος διατηρεῖ ἐπιφυλάξεις γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν σημερινῶν ἀνθρώπων ὡς ἐκπαιδευόμενων πειραματόζωων, δὲν ἔχει παρὰ νὰ παρατηρήσει πόσο συχνὰ χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τὸ σύστημα τῆς Νέας Τάξης Πραγμάτων ἡ μαγικὴ λέξη «ἐπιβράβευση»:
 

- Προγράμματα ἐπιβράβευσης τραπεζῶν 

- Ἐπιβράβευση πόντων 

- Ἐλὶν up ἐπιβράβευση
 

ἀλλὰ καί
 

- ΟΠΑΠ Ἐπιβραβεύσεις: «Παίζοντας ἔρχεται ἡ ἐπιβράβευση! Τὸ νέο πρόγραμμα πιστότητας τοῦ ΟΠΑΠ ἦρθε γιὰ νὰ κάνει τὸ παιχνίδι πιὸ διασκεδαστικό» (βλ. καὶ winmasters προσφορὲς καὶ προγράμματα ἐπιβράβευσης).

«Πᾶνος»