Ἀντώνης Ἀντωνᾶς: Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

 

ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΠΡΟ.

Ἐπιμέλεια διάταξης κειμένου καὶ ἀναμετάδοσης  ἀποσπασμάτων μὲ πρόσθετα σχόλια καὶ πληροφορίες ἀπὸ Ἀντώνη Ἀντωνᾶ.
 

Οἱ Ἑλληνοχριστιανικὲς ὀρθόδοξες γιορτὲς εἶναι γεγονότα, ποὺ ἔχουν σκοπὸ νὰ καθοδηγήσουν τὸν ἄνθρωπο στὸ μεγάλο μυστήριο τῆς σωτηρίας καὶ γιὰ αὐτὸ εἶναι λυτρωτικὲς γιὰ τὸν πιστό. Ἔτσι ὁ χρόνος γιὰ τὸν ἄνθρωπο, ποὺ συμμετέχει σὲ ὅλες τὶς γιορτὲς τῆς Ἐκκλησίας, μεταφέρει τὸ μήνυμα τῆς ἐν Χριστῷ ἀναβάπτισης, τὴν ὁποία καμία ἄλλη κοσμικὴ γιορτὴ δὲν μπορεῖ νὰ προσφέρει ἢ νὰ ἀντικαταστήσει.
 

Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε/ ἡ τῆςΤριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις,/ τοῦ γὰρ Γεννήτορος ἡ φωνὴ προσεμαρτύρει σοί,/ ἀγαπητὸν σὲ Υἱὸν/ ὀνομὰζουσα/ καὶ τὸ Πνεῦμα, ἐν εἴδει περιστερᾶς,/ ἐβεβαίου τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλὲς./ Ὁ ἐπιφανεὶς Χριστὲ ὁ Θεὸς/ καὶ τὸν κόσμον φωτίσας, δόξα σοί.
 

Καθὼς βαπτιζόσουν Κύριε στὸν Ἰορδάνη (ποταμό), (μᾶς) ἐφανερώθηκε ἡ προσκύνησις τῆς (Ἁγίας) Τριάδας, ἐπειδὴ ἡ φωνὴ τοῦ Πατέρα ἔδινε μαρτυρία γιὰ σένα ὀνομάζοντάς σε "Ἀγαπητὸ Υἱό", καὶ τὸ (ἅγιο) Πνεῦμα μὲ μορφὴ περιστερᾶς ἐβεβαίωνε τὸ ἀλάθητο τοῦ λόγου. Χριστέ, Θεὲ ποὺ φανερώθηκες καὶ ποὺ τὸν κόσμο φώτισες, δόξα σὲ σένα.
 

*Τὰ Θεοφάνεια (ἢ καὶ Θεοφάνια) εἶναι μεγάλη ἐτήσια χριστιανικὴ ἑορτὴ τῆς Βάπτισης τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στὸν Ἰορδάνη ποταμὸ ἀπὸ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Βαπτιστή. Ἑορτάζεται στὶς 6 Ἰανουαρίου καὶ εἶναι ἡ τρίτη καὶ τελευταία ἑορτὴ τοῦ Δωδεκαημέρου (ἑορτῶν τῶν Χριστουγέννων). Τὸ ὄνομα προκύπτει ἀπὸ τὴν φανέρωση τῶν τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδας, ποὺ συνέβῃ σύμφωνα μὲ τρεῖς σχετικὲς Εὐαγγελικὲς περικοπές. Ἡ ἑορτὴ τῶν Θεοφανίων λέγεται ἐπίσης καὶ Ἐπιφάνεια καὶ Φῶτα ἢ Φωτά.
 

Κοντάκιο Θεοφανίων
 

«Ἐπεφάνῃς σήμερον τῇ οἰκουμένῃ/ καὶ τὸ Φῶς Σου Κύριε ἐσημειώθῃ ἐφ᾿ ἡμᾶς
ἐν ἐπιγνώσει ὑμνοῦντας Σέ/ Ἦλθες ἐφάνῃς τὸ Φῶς τὸ ἀπρόσιτον»
 

Κυπριακὰ ποιήματα ἁπλῶν αὐτοδίδακτων λαογράφῳ-θυμοσόφων Κύπριων ποιητῶν οἱ ὁποῖοι γράφουν καὶ τιμοῦν τὴν Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ καὶ τὰ Θεοφάνεια. Τυχαῖα ἐνδεικτικὴ ἐπιλογή.                                                                                                          

Λαογραφικό.
 

Παρακαλῶ σας δῶστε μου θέλημαν ν᾿ ἀρκινήσω,/ νὰ πῶ τὰ Φωτοκάλαντα νὰ σᾶς τὰ ἱστορήσω./ Τζι ἂν ἔσιετε εὐχαρίστηση τζιαὶ θέλ᾿ ἡ ὄρεξή σας/ τὰ Φωτοκάλαντα νὰ πῶ στὴ πόρτα τὴ δική σας/ Μηνύματα χαρούμενα ἤρταμε νὰ σᾶς ποῦμε,/ πὼς ὁ Χριστὸς βαφτίζεται τζιαὶ νὰ σᾶς εὐχηθοῦμε./ Πὼς ἐν τὰ θεοφάνεια ἀνθρώπου σωτηρίαν,/ ποὺ καθαρίζουν τὲς ψυσιὲς ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν. / Σήμερον ἤρτεν ὁ Χριστὸς στὸ ἅγιο ποτάμι/ τζιαὶ ζήτησε νὰ βαφτιστεῖ ἀπὸ τὸν Ἰωάννην./ Θαῦμα μεγάλον ἔγινεν ἀποῦ δὲν ἔσιει ταίριν,/ ἀνοίξασιν οἱ οὐρανοὶ τζι ἐξέβην περιστέριν. / Ἤτουν τὸ Πνεύμαν τ᾿ Ἅγιον γιὰ νὰ τὸ μαρτυρήσει/ πὼς εβαφτίστην ὁ Χριστὸς π᾿ ἀνατολὴν ὡς δύσην./ Δοξάζουμεν σὲ βασιλιᾶ μὲ τὰ θαυμάσιά σου/ τζιαὶ προσκυνοῦμεν Κύριε τὰ Θεοφάνειά σου. / Ἀκοῦστε τὸ Βαγγέλιο ποὺ τοῦ Χριστοῦ τὸ στόμαν,/ ὅποιος δὲν ἐβαφτίστηκεν χάνει ψυσιὴν τζιαὶ σῶμαν./ Εἰς τοῦντο ἀρκοντόσπιτον ποὺ δεῖξαν προθυμίαν/ π᾿ ἀκούσασιν τὰ κάλαντα μὲ τόσην εὐθυμίαν. / Δῶς τους Θεγέ μου τζιαὶ Χριστὲ τζι ἀφέντρα Παναγία/ χρόνια πολλὰ τζιαὶ πλούσια νὰ ζιοῦν μὲ τὴν ὑγείαν./ Τζιαὶ τοῦ τζαιροῦ μὲ τὸ καλὸ νά ᾿ρτοῦμεν νά σᾶς βροῦμεν,/ χαρούμενους καλόκαρδους τὰ Φῶτα νά σᾶς ποῦμεν.
 

Δέσποινα Κωνσταντίνου
 

Τοῦ  Ἀγιαννιοῦ (7  Ἰανουαρίου)
 

Σήμερα/ ὁ ποταμὸς ἅπλωσε στὴ ράχη  τῆς  γῆς/ νὰ  χωρέσει τ᾿  ἄνθη/ ἀπ᾿ τὶς  ἐρήμους  τοῦ κόσμου/ ποὺ πιότερη ἡ  ἀκρίβεια  τους ἦταν/ σὲ  χρῶμα  καὶ εὐωδιά/ ἀπ᾿ τῶν  μαγαζιῶν  τὰ  μπουκέτα,/ νὰ  δώσει  ἀγκάλη/ στὰ  ὁλογύρῳ  ταπεινὰ   σπιτάκια/ ποὺ  ἀπ᾿  τὸ  πρωὶ τοὺς  ξένους  φιλεύουν/ ποτὰ ζεστὰ  καὶ γεννήματα  τῆς  γῆς/ καὶ  ποὺ  "σιαλόμ, σιαλόμ"/ κουδουνίζει  ἡ ἀτμόσφαιρα/ νὰ  ποτίσει  τὰ  δέντρα/ ποὺ  συμμαρτυροῦν  στὶς  φυλλωσιές/ τὴν  Ἅγια  παρουσία/ νὰ  θρέψει  τὰ  ξεροτόπια/ π᾿ ἀναδέχτηκαν  τοῦ  Βαπτιστῆ  τὰ  βήματα/ νὰ  κηρύξει  σὲ  γλῶσσες  μακρινές/ τὸ  ξανάνιωμα  τῶν  πάντων.
 

( "Δύο  κομμάτια  ποίησης",  Λάρνακα,2019)
 

Ἀνδρούλλα Θεοκλὴ Νικηφόρου
 

ΚΑΛΑΝΤΑ μία μέρα πρὶν τὴν γιορτὴ τῶν Φώτων.
 

Ἔθιμα τοῦ κατεχόμενού μου χωριοῦ Χάρτζια στὴν ἐπαρχία Κερύνειας.
 

Πίσω ἀπὸ τὸν Πενταδάκτυλο,/ ἡ σκέψη ταξιδεύει,/ εἰς τὸ χωριό μου σεριανεῖ,/ κάτι ψάχνει,κάτι γυρεύει.../ Μέσ´ τὰ συρτάρια τῆς ψυχῆς,/ ὅλα εἶναι κλειδωμένα,/ καὶ κάθε χρόνο ἔρχονται,/ ἔθιμα περασμένα.../ Οἱ Τοῦρκοι μᾶς σκορπίσανε,/ καὶ τὸ χωριὸ τουρκέψαν,/ μὰ τὴν ψυχή μας δὲν μποροῦν,/ ὅσο κι ἂν τὸ παλαίψαν../ Ἤθη καὶ ἔθιμα πάντα τὰ νοσταλγοῦμε,/ τὶς μέρες τὶς γιορτινές,/ πίσω ξανὰ γυρνοῦμε,/ ὅσα ζήσαμε, γιὰ νὰ τὰ θυμηθοῦμε.../ Μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς,/ ἐκεῖ περιπλανιέμαι,/ καὶ βλέπω ὅτι ἔζησα,/ μὲ τίποτε δὲν ξεχνιέμαι./ Βλέπω μπροστά μου τὴ μορφή,/ σεβάσμιου ἱερέα,/ στὸ ἕνα χέρι τὸ σταυρό,/ στ᾿ ἄλλο κρατᾷ ἁγιασμό,/ καὶ μέσα μιὰ δέσμη βασιλικό./ Σ᾿ ὅλα τὰ σπίτια θὲ νὰ μπεῖ,/ γιὰ νὰ τὰ θυμιατίσει,/ καὶ μὲ ἁγιασμό,/ ὅλους νὰ καλαντίσει./ Τραπεζομάντηλο λευκό,/ ἡ μάνα θὲ νὰ στρώσει,/ καὶ στὸ τραπέζι τὰ καλά,/ ποὺ ὁ θεὸς θὰ δώσει./ Ψωμί, ἐλιές, κρασί,/ ὁ παπᾶς θὰ εὐλογήσει,/ καὶ στὴν οἰκογένεια,/ μιὰ εὐχὴ θ᾿ ἀφήσει,/ σ᾿ αὐτό τὸ σπίτι τὸ ψηλό,/ πέτρα νὰ μὴν ραγίσει./ Ξεροτήγανα, ὁλόγλυκη λιχουδιά,/ ἡ μάνα θὲ νὰ φτιάξει,/ καὶ στοὺς καλλικάτζαρους,/ στὴ στέγη θὰ πετάξει./ Τὸ μήνυμα  θ᾿ ἀκούσω, τό/ τῆς μάνας μου γιὰ  νὰ τοὺς λέει.../ Τιτσί, τιτσὶ λουκάνικο,/ κομμάτι ξεροτήανο,/ νὰ φᾶτε καὶ νὰ φύγετε.../ Σὰν ἁγιαστοῦνε τὰ νερά,/ νὰ ἐξαφανιστεῖτε,/ καὶ μ᾿ ἕνα ξεροτήανο,/ κάτω στὴν γῆ νὰ μπεῖτε.
 

Χριστάκης Χαραλάμπους
 

Ἄτιτλο
 

Φέτος οἱ εὐχὲς δὲν θὰ βασιλέψουν/ ὁ πανικὸς τῶν ἑορτῶν δὲν μεσουρανεῖ/ ἡ πανδημία εἶναι ὁ κυρίαρχος/ τὰ στολίδια φαντάζουν φτωχικά/ καὶ ἂν τὸ ἕλκηθρο πετάξει ξανά/ οἱ ἄνθρωποι δὲν θὰ τὸ καλωσορίσουν/ ἡ θέρμη τους ἔχει πιὰ τελέψει/ Τὸ κλίμα ὅμως θὰ ἀλλάξει/ ὁ χρόνος κυλάει σὰν ποτάμι/ παρασέρνει τὴν θλίψη μὲ μένος/ καὶ σὰν τροχὸς ποὺ γυρίζει/ φέρει ἐπιτέλους τὸ θαῦμα/ Ὁ Θεὸς δὲν μᾶς ἐγκατέλειψε/ καὶ σὰν λάμψουν τὰ ἀστέρια/ τὰ φωτισμένα μας πρόσωπα/ θὰ κουρνιάσουν ἑνωμένα ἐκεῖ/ στὴν μεγάλη θαλπωρή της χαρά
 

Ἀντώνης Ἀντωνᾶς.
 

«Τούντους  τζιαιροὺς τοὺς μαυροσκότεινους,/ ποὺ ζήσαμε τζιαὶ ἀκόμα ζοῦμε,/ τὰ Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά,/ τ᾿ ἅγια φῶτα τοῦ Ἰησοῦ τὴ βάπτιση,/ ἂς μᾶς φωτίσουν τζιαὶ ἀναβαπτίσουν τοὐλάχιστον,/σήμερα τὸν δρόμο μας νὰ βροῦμε./ Μ᾿ εὐτζιές  τὰ Φωτοκάλαντα  ὅλοι νὰ εὐχηθοῦμε,/ χαρούμενα μηνύματα νὰ πάρουμε, νὰ δώσουμε,/  πὼς ἐν τὰ Θεοφάνεια ἀνθρώπου εὐτυχία,/ τζιαὶ μὲ τὸ φῶς τὸ ἅγιο θὰ δώσουν,/ εἰς τὸν ἄνθρωπο θεία σωτηρία,/ ποὺ κάθαρση κάνει στὶς ψυσιὲς τζιαὶ δίνει εὐημερία.
 

Σήμερα ποὺ πῆε ὁ Χριστὸς μὲ ἐντολὴ πατέρα,/ στὸν Ἰορδάνη ποταμὸ νὰ βαπτιστεῖ ἀπὸ τὸν Ἰωάννη,/ μεγάλο θαῦμα ἔγινε ποὺ δὲν ἐξαναγίνει./ Οἱ οὐρανοὶ φωτίστηκαν τζιαὶ ὡς Ἅγιο Πνεῦμα/ ἐβκῆκε περιστέρι, ποὺ εἰς τὸν κόσμο οὔλλο μήνυσε/ πὼς ἐν Ἰορδάνῃ ἐβαπτίσθηκε  Ἰησοῦς, υἱὸς Κυρίου,/ ποὺ στὴν οἰκουμένη φώτιση τζιαὶ εἰρήνη θὲ νὰ φέρει .../
 

Οὔλλα τὰ μύρια τὰ κακὰ νὰ ξαφανιστούσιν/ τζιαὶ οἱ καλοὶ οἱ ἄνθρωποι νὰ ἐξαγνιστούσιν ......../ Καὶ πᾶσα οὔλλα τὰ κακὰ νὰ φύουν,/ μαζὶ μὲ τοὺς κακούς τους καλικαντζάρους,/ τζιαὶ  τούντην   μαυρογέρημη ἐπάρατη πανδημία,/ μαζὶ μὲ τοὺς βαρβάρους ἐκ Τουρκίας,/ νὰ πᾶσιν εἰς τ᾿ ἀνάθεμα καὶ τὴν ἀποδημία.» ΑΑ
 

Πρόσθετο πληροφοριακό.
 

Σημειώνεται ὅτι κυρίως ἡ Κρητικὴ λαογραφικὴ παράδοση παρουσιάζει καὶ τὶς ἐξαίρετες μαντινάδες, ποὺ πολὺ ὁμοιάζουν μὲ τὰ Κυπριακὰ τσιαττιστά...                                                                                                              Ἡ Κύπρος τζιαὶ ἡ Κρήτη μας εἶναι σὰν ἀδελφάες, στὴν Κύπρο λαλοῦμε τσιαττιστὰ στὴ Κρήτη μαντινάδες ....
 

Καὶ ἐπειδὴ τὴν μέρα τῶν  Θεοφανείων ὅλα τὰ κακὰ ξωτικὰ ἐξαφανίζονται καὶ συμπεριλαμβάνω μὲ εὐχὴ νὰ ἐξαφανιστοῦν καὶ οἱ κακοὶ οἱ  βάρβαροι τοῦρκοι γείτονες μας ........ τιμῆς ἕνεκεν καταχωρῶ καὶ μιὰ ἐνδεικτικὴ καταπλητικὴ Κρητικὴ μαντινάδα.... Γιὰ τοὺς τούρκους καλλικαντζάρους ....
 

«Τοῦρκοι ἂν γίνῃ πόλεμος δὲν ἔχετε ἐλπίδες/ δικά μας εἶναι τὰ νησιὰ καὶ οἱ βραχονησῖδες./ Δικά μας εἶναι τὰ ΙΜΙΑ μὴν θέτε φασαρία/ ὅπως μιὰ καὶ Ἑλληνικὴ εἶν᾿ ἡ Μακεδονία καὶ ἡ Μικρὰ Ἀσία./ Μὰ κι ἄν θέτε πόλεμο δὲν θά σᾶς φοβηθοῦμε/ καὶ μέσα στὴν Ἁγιὰ Σοφιὰ θὰ πὰ νὰ λειτουργηθοῦμε./ Ἡ ἀνοχὴ τῆς Ἑλλάδας μας θὰ πρέπει νὰ τελειώσει/ κι ὁ Τοῦρκος κάθε πρόκληση ποὺ κάνει νὰ πληρώσει./ Δὲν εἶναι τὸ Αἰγαῖο μας ἕνα ξέφραγο ἀμπέλι/ νὰ μπαινοβγαίνει ἡ Τουρκιὰ νὰ κάνει ὅτι θέλει./ Ὅτι στὴν προδομένη Κύπρο τὴν ἄοπλη καὶ ἐγκαταλειμμένη κάνατε,/ καλὰ νὰ τὸ σκεφτεῖτε καὶ στὸ Αἰγαῖο πάψετε ὅλο νὰ προκαλεῖτε./ Ὁ Φάρος τοῦ Πολιτισμοῦ είν᾿ ἡ Κωνσταντινούπολη καὶ τὸ Πατριαρχεῖο/ Οἱ S 300 βρίσκονται στὴν Κρήτη ἀρματωμένοι/ καὶ τοὺς ἔχουνε στὰ χέρια τους Κρῆτες ἀντρειωμένοι./ Τοῦρκοι τὴν Κρήτη ἄν θέλετε ἀμέτε νὰ ρωτᾶτε/ τὸν Χίτλερ εἰς τὴν κόλαση ἴντα γι αὐτὴν θυμᾷται./ Ἐλᾶτε τῆς Κύπρου ὁ ἀναστεναγμὸς ὅλους νὰ μᾶς ἑνώσει/ καὶ μάθημα εἰς τὴν Τουρκιὰ ὁ Ἑλληνισμὸς νὰ δώσει,/ ἐλᾶτε  τῆς Κύπρου τὸν ἀναστεναγμὸ νὰ κάμω μαντινάδα/ χιλιάδες χαιρετίσματα ἀπ᾿ ὅλη τὴν Ἑλλάδα./ Ἐλᾶτε Τοῦρκοι νὰ ἀλλάξετε μυαλά/ καὶ νὰ συμμορφωθεῖτε καὶ μὴ θέτε νὰ χαθεῖτε...../ Ἐλᾶτε, ὁ Κρητικὸς τὸ αἷμα του μελάνι τό ᾿χει κάνει/ σφραγῖδες καὶ ὑπογραφὲς στὴν Λευτεριὰ νὰ βάνει.»

Νὰ ζήσει αὐτός,/ ποὺ τὴν ἔγραψε, / τὸ ὄνομα δὲν κατέχω,/ μέσ᾿ τὴν καρκιάν/ τζιαὶ τὴν ψυσιήν/ πάντα ἐννά τὸν ἔχω./ Ἡ Κρήτη μὲ τὴν Κύπρο μας/ εἶναι σὰν ἀδελφάδες,/ στὴ Κύπρο λαλοῦμεν τσιαττιστ/ στὴ Κρήτη Μαντινάδες.  Ἀντώνης Ἀντωνᾶς
 

Οἱ καλλικάντζαροι ἐξαφανίζονται τὰ Φῶτα μὲ τὸν ἁγιασμὸ τῶν νερῶν λέγοντας: «Φεύγετε νὰ φεύγουμε κι ἔφτασε ὁ τουρλόπαπας μὲ τὴν ἁγιαστούρα του καὶ μὲ τὴ βρεχτούρα του...»

 

Καταθέτω τιμῆς καὶ μνήμης ἕνεκεν δύο παλαιὲς ξεθωριασμένες φωτογραφίες, ὅπως καὶ τὰ λησμονημένα ἐκεῖνα χρόνια, ποὺ καὶ αὐτὰ ξεθώριασαν, ὅταν  τότε ὁ ὀρθόδοξος Ἑλληνικὸς λαὸς σύσσωμος τιμοῦσε καὶ θρησκευτικὲς καὶ ἐθνικὲς ἑορτές. Εἶναι ἀπὸ τὸν Ἁγιασμὸ τῶν ὑδάτων στὴν γενέτειρά μου Λάρνακα-Κίτιον (μᾶλλον τοῦ 1953). Ἀριστερά,  διακρίνεται ὁ ἱερὸς κλῆρος ἐπὶ τῆς ἀποβάθρας (Σκάλας) τῆς Λάρνακας, μὲ  τὴν Ἑλληνικὴ σημαία καὶ δεξιά, στὴ παραλία τῶν Φοινικούδων, χιλιάδες  Χριστιανοὶ τῆς Ἑλληνικῆς Κύπρου, μὲ εὐλάβεια παρακολουθοῦν τὴν τελετὴ τῶν Θεοφανείων ........  Ποῦ εἶν᾿ ἐκεῖνα τὰ χρόνια τὰ παλιὰ ...;

Διαχρονικά,  ἡ γιορτὴ τῶν Φώτων εἶναι γιὰ τοὺς Λαρνακεῖς μιὰ μεγάλη γιορτή. Ἡ μεγάλη πομπὴ ξεκινᾷ ἀπὸ τὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Λαζάρου καὶ καταλήγει  στὴ μεγάλη ἀποβάθρα, ὅπου γίνεται ὁ καθαγιασμὸς τῶν ὑδάτων μὲ τὸ ρίξιμο  τοῦ Σταυροῦ καὶ ὁ ἀγῶνας  ποὺ κάνουν  οἱ κολυμβητὲς γιὰ νὰ τὸν βροῦν. Ἀπὸ ὁλόκληρη τὴν ἐπαρχία Λάρνακας, ἀλλὰ καὶ ἀπ᾿ ὅλη τὴν Κύπρο ἔρχονται γιὰ νὰ ζήσουν  τὶς στιγμὲς τῆς γιορτῆς. Κοσμοσυρροὴ ἀπὸ ὁλόκληρη τὴν ἐπαρχία Λάρνακας, ἀλλὰ καὶ ἀπ᾿ ὅλη τὴν Κύπρο.
 

*Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ ζωντανὰ κομμάτια τῆς κυπριακῆς λαϊκῆς ποιητικῆς δημιουργίας, τὰ τσιαττιστὰ ἀποτελοῦν αὐτοσχέδια ποιητικὰ δημιουργήματα στιγμιαίας ἔμπνευσης ποὺ ἀποκτοῦν ἀρκετὲς φορὲς διαγωνιστικὸ χαρακτῆρα. Λόγῳ τοῦ ἀνταγωνιστικοῦ τους χαρακτῆρα ὀνομάζονται καὶ τσιαττιστά τοῦ παλιωμάτου. Στὶς περισσότερες περιπτώσεις παρουσιάζονται ὡς μουσικὴ ἀπαγγελία μὲ συνοδεία ἀπὸ βιολὶ καὶ λαοῦτο. Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ τσιαττιστὰ τοῦ παλιωμάτου ὑπάρχουν καὶ ἄλλα εἴδη, ὅπως τὰ βουκολικά, τὰ ἐρωτικά, τὰ κοινωνικὰ καί τὰ πολιτικά.. Ὀξυδέρκεια, πλούσια φαντασία, ἑτοιμότητα, ἄριστη γνώση τῆς κυπριακῆς διαλέκτου ἀποτελοῦν μόνο κάποιες ἀπὸ τὶς δεξιότητες ποὺ ὀφείλει νὰ διαθέτει ἕνας καλὸς ποιητάρης. Ἀσφαλῶς ἀρκετοὶ ἀπὸ τοὺς τσιαττιστάες ὑπερτονίζουν τὸ ἔμφυτο ταλέντο τους καὶ πὼς ἡ τέχνη τοῦ τσιαττιστοῦ δὲν εἶναι εὔκολη γιὰ νὰ ἀποκτηθεῖ. Ἡ μαστοριὰ τοῦ τσιαττιστοῦ βρίσκεται στὴν ἱκανότητα τοῦ ποιητάρη νὰ ὁδηγήσει τὴν ποιητικὴ συνομιλία σὲ χώρους καὶ σὲ θέματα, τὰ ὁποῖα ὁ ἴδιος κατέχει καλύτερα, παρασύροντας καὶ τὸν ἀντίπαλό του. Τὸ διαγωνιστικὸ μέρος λαμβάνει τέλος ὅταν ὁ ἕνας ἀπὸ τοὺς δυὸ τσιαττιστάες- ποιητάρηδες, φτάσει σὲ λεκτικὸ ἀδιέξοδο.
 

Τὰ τσιαττιστὰ κυρίως στὸ παρελθὸν εἶχαν ἔντονο κοινωνικὸ χαρακτῆρα καθὼς ἀποτελοῦσαν εἶδος ψυχαγωγίας στὶς διάφορες ἐκδηλώσεις, ὅπως τοὺς γάμους, τὶς γιορτές, τὰ πανηγύρια κ.α. Σήμερα μερικοὶ παλαιοὶ ποιητάρηδες ἀλλὰ καὶ νεότεροι ἐξακολουθοῦν νὰ τσιαττίζουν ἰδίως σὲ γιορτές, ὅπως τοῦ Κατακλυσμοῦ, ὅπου καὶ δίνονται ἔπαθλα. Αὐτοὶ οἱ ποιητικοὶ διαγωνισμοὶ συνέβαλαν οὐσιαστικὰ στὴν ἀναβίωση καὶ στὴν ἀναβάθμιση τῆς λαϊκῆς ποιητικῆς παράδοσης τοῦ νησιοῦ.
 

Παρόλο ποὺ σὲ ὅλες τὶς ἐπαρχίες τῆς Κύπρου ἐντοπίζονται δεινοὶ ποιητάρηδες, ἐντούτοις κοιτίδα τῆς λαϊκῆς ποίησης πρέπει νὰ θεωρηθεῖ ἡ περιοχὴ τῶν Κοκκινοχωριῶν. Ἡ συγκεκριμένη περιοχὴ ἔχει νὰ ἐπιδείξει μιὰ μακραίωνη παράδοση στὴν τέχνη τῶν τσιαττιστῶν, τὴν ὁποία κατόρθωσε νὰ διατηρήσει καὶ νὰ τὴν μεταλαμπαδεύσει καὶ στὶς νεότερες γενιές. Ὁλοένα καὶ περισσότεροι νέοι μυοῦνται στὴν τέχνη τῶν τσιαττιστῶν καὶ ἐπιδίδονται σὲ ποιητικοὺς ἀγῶνες μὲ τοὺς «μάστρους» τοῦ εἴδους.
 

Ἀπομεινάρια λαϊκῆς ποίησης καὶ τσιαττιστῶν ἀνιχνεύονται καὶ σὲ ἄλλες κοινότητες ἄλλων ἐπαρχιῶν, κυριότερα τῆς ἐπαρχίας Λάρνακας.
 

Ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ πὼς τέτοιου εἴδους ποιητικοὶ ἀγῶνες μαρτυροῦνται ἤδη ἀπὸ τὸν ἀρχαῖο ἑλληνικὸ πολιτισμό. Ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ γνωστοὺς ἀγῶνες ὑπῆρξε ἀνάμεσα στοὺς ποιητὲς Ὅμηρο καὶ Ἡσίοδο μὲ ἀφορμὴ τὴν ὀργάνωση ἐπικήδειων ἀγώνων πρὸς τιμὴ τοῦ Ἀμφιδάμαντα, βασιλιᾶ τῆς Χαλκίδας. Ὁ καθένας ἀπαγγέλει τοὺς ὡραιότερους στίχους ἀπὸ τὸ ἔργο του καὶ παρόλο ποὺ ὁ Ὅμηρος εἶχε μεγαλύτερη ἀπήχηση στὸ κοινὸ μὲ τοὺς πολεμικούς του στίχους, ἡ κριτικὴ ἐπιτροπὴ ἐπιλέγει τὴν εἰρηνικὴ ποίηση τοῦ Ἠσίοδου. Ποιητικοὶ ἀγῶνες διεξάγονταν σὲ θρησκευτικὲς ἑορτές, ὅπως π.χ. στὰ Ἀφροδίσια, μὲ γνωστότερα τὰ Ἀφροδίσια τῆς Πάφου. Ἀπὸ ἐδῶ προῆλθε ὁ Κινύρας, ὁ πρῶτος ποιητὴς τῆς Κύπρου, βασιλιᾶς τῆς Παλαίπαφου καὶ ἀρχιερέας στὸ ναὸ τῆς Ἀφροδίτης.
 

Σημαντικὸς σταθμὸς στὴ μακραίωνη πορεία τῶν τσιαττιστῶν ἀποτελεῖ ἡ προσθήκη τους στὸν Ἀντιπροσωπευτικὸ Κατάλογο τῆς Ἄυλης Πολιτιστικῆς Κληρονομιᾶς τῆς Unesco, to 2011. Ἡ Unesco ἐνέταξε στὸν κατάλογό της τὸ κυπριακὸ αὐτὸ εἶδος λαϊκῆς ποίησης μὲ τὸ χαρακτηριστικὸ τίτλο «Tsiattista Poetic Dueling» θέλοντας νὰ τονίσει τὸ ἰδιαίτερο χαρακτηριστικὸ γνώρισμά τους ποὺ ἀφορᾷ τὴν εὐγενῆ ἅμιλλα ποὺ ἀναπτύσσεται μεταξὺ τῶν διαγωνιζόμενων ποιητῶν.
 

Η ΝΕΑ ΧΡΟΝΙΑ,  Η ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΙΟ  ΜΗΝΥΜΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ ΕΥΧΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙ. ΤΗΝ ΕΠΑΡΑΤΗ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΝΑ ΕΞΑΦΑΝΙΣΕΙ ΚΑΙ  ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΜΑΣ, Ν' ΑΠΟΔΙΩΞΕΙ, Ν' ΑΠΟΣΕΙΣΕΙ....

 

Κώστας Μόντης. «Στιγμὲς τῆς Εἰσβολῆς»
 

Εἶναι δύσκολο νὰ πιστέψω πώς μᾶς τοὺς ἔφερε ἡ θάλασσα τῆς Κερύνειας, εἶναι δύσκολο νὰ πιστέψω πώς μᾶς τοὺς ἔφερε ἡ ἀγαπημένη θάλασσα τῆς Κερύνειας. Πικρὴ θάλασσα τῆς Κερύνειας ποὺ πρέπει νὰ ἀποσύρουμε πιὰ τοὺς στίχους ποὺ σοῦ γράψαμε. Σκέψου νὰ μᾶς γίνει βραχνᾶς ἡ ὀροσειρὰ τῆς Κερύνειας σκέψου νὰ τὴν κοιτᾶμε μὲ τρόμο, σκέψου νὰ τὴν ὑποψιαζόμαστε, σκέψου νὰ τὴ μισᾶμε! Ἀνασήκωσε τὴν πλάτη κι ἀπόσεισέ τους Πενταδάκτυλέ μου, ἀνασήκωσε τὴν πλάτη κι ἀπόσεισέ τους..

....Νὰ ποὺ χρειάστηκε τώρα ἡ μούντζα τῆς ἀπαλάμης σου. Νὰ ποὺ ξηγήθηκε τώρα. Η ἀνεξήγητη μούντζα τῆς ὑψωμένης απαλάμης σου. Μούντζωσέ μας, Πενταδάχτυλε ἀκριβέ, ἔτσι π᾿ ἀφήσαμε τόσο ἄφρονα νὰ τουρκοπατηθείς.Κ.Μ.

Καὶ ὅμως, παρὰ τὰ δεινά μας, μὲ αἰσιοδοξία καὶ πίστη, οἱ ταλαίπωροι προδομένοι, ἐγκαταλελειμμένοι ΕΛΛΗΝΕΣ τῆς Κύπρου, ἀναγέννηση καὶ ἀναβάπτιση προσμένουμε καὶ  θὰ ...

Καρτεροῦμεν μέραν νύχταν/ νὰ φυσήσει ἕνας ἀέρας/ στοὺν τὸν τόπον πο `ν καμένος/ τζι᾿ ἕν θωρεῖ ποτὲ δροσιάν/ Γιὰ νὰ φέξει καρτεροῦμεν/ τὸ φῶς τζιήν᾿ τῆς μέρας/ πο `ν νὰ φέρει στὸν καθ᾿ ἕναν/ τζιαὶ δροσιὰν τζαὶ ποσπασιάν.
 

Καὶ ὁ Μέγας ΕΛΛΗΝΑΣ Νομπελίστας Γιῶργος Σεφέρης λάλησε καὶ ἔγραψε γιὰ τὴν ἀγαπημένη του Ἑλληνικὴ Κύπρο...                                                                                                      

 

Στὶς 12 Μαρτίου 1954,  στὸν Κύπριο ζωγράφο Ἀδαμάντιο Διαμαντή: «Στὸ μικρὸ διάστημα ποὺ ἔμεινα στὴν Κύπρο, ἄρχισαν πολλὰ πράγματα καὶ νομίζω θὰ μὲ κυνηγοῦν ἀδυσώπητα ὥσπου νὰ πάρουν μορφή. Παραξενεύομαι ὅταν τὸ συλλογίζομαι. Ἡ Κύπρος πλάτυνε τὸ αἴσθημα ποὺ εἶχα γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Κάποτε λέω πῶς μπορεῖ νὰ μὲ πῆρε γιὰ ψυχοπαίδι της». Λίγους μῆνες νωρίτερα ἔγραφε ἀπὸ τὸ νησὶ στὴν ἀδελφή του: «...Τὸν ἔχω ἀγαπήσει αὐτὸν τὸν τόπο. Ἴσως γιατί βρίσκω ἐκεῖ πράγματα παλιὰ ποὺ ζοῦν ἀκόμη, ἐνῶ ἔχουν χαθεῖ στὴν ἄλλη Ἑλλάδα... ἴσως γιατί αἰσθάνομαι πὼς αὐτὸς ὁ λαὸς ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ ὅλη μας τὴν ἀγάπη καὶ ὅλη τὴ συμπαράστασή μας. Ἕνας πιστὸς λαός, πεισματάρικα καὶ ἤπια σταθερός. Γιὰ σκέψου πόσοι καὶ πόσοι πέρασαν ἀπὸ πάνω τους: Σταυροφόροι, Βενετσιάνοι, Τοῦρκοι, Ἐγγλέζοι - 900 χρόνια. Εἶναι ἀφάνταστο πόσο πιστοὶ στὸν ἑαυτό τους ἔμειναν καὶ πόσο ἀσήμαντα ξέβαψαν οἱ διάφοροι ἀφεντάδες πάνω τους.»                                                                            

 

Τὴν ἴδια χρονιὰ ἔγραψε στὸν Γιῶργο Θεοτοκᾶ: «Ὑπάρχουν σὲ μιὰ γωνιὰ τῆς γῆς 400 χιλιάδες ψυχὲς ἀπὸ τὴν καλύτερη, τὴν πιὸ ἀτόφια Ρωμιοσύνη, ποὺ προσπαθοῦν νὰ τὶς ἀποκόψουν ἀπὸ τὶς πραγματικὲς τους ρίζες καὶ νὰ τὶς κάνουν λουλούδια θερμοκηπίου. Σ᾿ αὐτὴ τὴ γωνιὰ τῆς γῆς δουλεύει μιὰ μηχανὴ ποὺ θέλει νὰ κάνει τοὺς Ρωμιοὺς σπαρτούς-Κυπρίους-ὄχι-Ἕλληνες, ποὺ κάνει τοὺς ἀνθρώπους μπαστάρδους, μὲ τὴν ἐξαγορὰ καὶ τὴν ἀπαθλίωση τῶν συνειδήσεων, μὲ τὶς κολακεῖες τῶν ἀδυναμιῶν ἢ τῶν συμφερόντων».
 

Φυσικὰ δὲν ἔλειψε (ὅπως καὶ ἄλλων πολλῶν Ἑλλαδιτῶν ἀδελφῶν συγγραφέων καὶ ποιητῶν) καὶ ἡ ἀναφορὰ τῆς Κύπρου στὴν ποίησή του. Τὸ 1955 ἐδημοσιεύθηκε ἡ συλλογή του «Κύπρον οὐ μ᾿ ἐθέσπισεν» μὲ τὴν ἀφιέρωση «Στὸν κόσμο τῆς Κύπρου, Μνήμη καὶ Ἀγάπη». Στὴ συλλογὴ αὐτὴ ἀνήκει καὶ τὸ περίφημο ποίημά του Ἑλένη. Ξεχωριστὴ θέση στὴν ποίησή του ἔχει τὸ ποίημα «Σαλαμῖνα της Κύπρος» ποὺ ἔγραψε τὸν Νοέμβριο τοῦ 1953.

ΤΕΛΟΣ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΩ ΚΑΙ ΕΥΧΟΜΑΙ Ἡ ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤA «ΦΩΤΑ» ΤΩΝ *ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ, ΝΑ ΦΩΤΙΣΟΥΝ ΤΟΝ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΔΡΟΜΟ - ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ  ΜΑΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΑΒΑΠΤΙΣΘΟΥΜΕ ΚΑΙ ΩΣ ΦΩΤΙΣΜΕΝΟΙ ΠΛΕΟΝ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΥΡΑ ΚΑΙ ΑΡΑΧΝΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ ΜΑΣ.

Χρόνια Πολλὰ φωτισμένα μὲ ὑγεία καὶ αἰσιοδοξία εὐχόμαστε σὲ ὅλους τοὺς ἀδελφοὺς Ἑλλαδίτες, στοὺς  συμπατριῶτες μας τῆς Ἑλληνικῆς Κύπρου καὶ ὅλους τοὺς ἑορτάζοντες, Θεόπη, Θεοπία, Θεοπούλα, Θεοφάνη, Θεοφανία, Ἰορδάνης, Ἰορδανία, Οὐράνιο, Οὐρανία, Περιστέρη, Περιστέρα, Φωτεινό, Φωτεινή, Φώτιο, Φωτία....
 

ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΝΤΩΝΑΣ - ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΠΡΟ. www.ledrastory.com

«Πᾶνος»