(Θεολογικὸ σχόλιο στὸ περιεχόμενο καὶ τὸ νόημα τῆς Μεγάλης Τετάρτης)
ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
«Τὴ ἁγία καὶ μεγάλη Τετάρτη τῆς ἀλειψάσης τὸν Κύριον μύρῳ πόρνης γυναικὸς μνείαν ποιούμεθα οἱ θειότατοι πατέρες ἐθέσπισαν, ὅτι πρὸ τοῦ σωτηρίου πάθους μικρὸν τοῦτο γέγονεν». Αὐτὸ εἶναι τὸ συναξάρι τῆς σημερινῆς ἡμέρας, τῆς Μεγάλης Τετάρτης. Οἱ συνοδοιπόροι τοῦ πάθους τοῦ Χριστοῦ μας πιστοὶ καλούμαστε αὐτὴ τὴν ἱερὴ ἡμέρα νὰ τιμήσουμε τὴν ἔμπρακτη καὶ εἰλικρινῆ μετάνοια τῆς πρώην πόρνης γυναικός, ἡ ὁποία ἔγινε συνώνυμη μὲ τὴν συντριβὴ καὶ τὴν ἀλλαγὴ ζωῆς.
Τὸ σημαντικότατο, συγκινητικότατο καὶ διδακτικότατο γεγονὸς τῆς ἀλείψεως τοῦ Κυρίου μὲ πολύτιμο μύρο ἀπὸ τὴν ἁμαρτωλὴ γυναῖκα διασώζουν μὲ μικρὲς παραλλαγὲς καὶ οἱ τέσσερις εὐαγγελιστές. Ὁ Ματθαῖος (26,6-13), ὁ Μᾶρκος (14,3-9) καὶ ὁ Ἰωάννης (12,1-8) ὁμιλοῦν γιὰ τὴν ἴδια γυναῖκα, τὴν Μαρία, τὴν ἀδελφή τοῦ Λαζάρου, ἡ ὁποία, ὅπως ἀναφέραμε, ἀπὸ εὐγνωμοσύνη γιὰ τὴν ἀνάσταση τοῦ ἀδελφοῦ της, ἔκαμε αὐτὴ τὴν σπουδαία πράξη. Ἀντίθετα ὁ Λουκᾶς ἀναφέρει πὼς ἡ γυναῖκα, ποὺ δὲν ἀναφέρεται τὸ ὄνομά της, ἦταν ἁμαρτωλὴ πόρνη. Εἶναι προφανὲς ὅτι πρόκειται γιὰ διαφορετικὸ περιστατικό.
Βεβαίως στὸν Ἑσπερινό τῆς ἡμέρας διαβάζεται ἡ περικοπὴ ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη, ὅμως τὸ περιεχόμενο καὶ ἡ θαυμάσια ὑμνολογία τῆς ἡμέρας εἶναι ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὴν περικοπὴ τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Λουκᾶ.
Σύμφωνα μὲ τὸν ἱερὸ εὐαγγελιστὴ ὁ Ἰησοῦς προσκλήθηκε σὲ δεῖπνο στὸ σπίτι κάποιου Σίμωνος, ὁ ὁποῖος ἀνῆκε στὴν τάξη τῶν Φαρισαίων. Κάποια γυναῖκα ἁμαρτωλὴ ὅταν ἔμαθε ὅτι ὁ Κύριος ἦλθε στὴν πόλη, ζήτησε νὰ μάθει σὲ πιὸ σπίτι ἔχει καταλύσει. Καὶ ἐνῶ ἔτρωγαν καὶ συζητοῦσαν, ξάφνου μπῆκε στὸ σπίτι ἡ γυναῖκα ἐκείνη, κρατῶντας στὰ χέρια της ἀλαβάστρινο δοχεῖο γεμᾶτο πολύτιμο μύρο. Προχώρησε στὸ μέρος τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἀφοῦ στάθηκε πίσω Του, γονάτισε καὶ ἄρχισε νὰ κλαίει καὶ νὰ ὀδύρεται γοερά. Ἄνοιξε ἀμέσως τὸ δοχεῖο καὶ ἄρχισε νὰ ρίχνει ἁπλόχερα τὸ μύρο καὶ νὰ πλένει μὲ αὐτὸ τὰ πόδια τοῦ Ἰησοῦ. Μαζὶ μὲ τὸ πολύτιμο μύρο ἔσμιγε καὶ τὰ καυτὰ δάκρυά της, τὰ ὁποῖα ἔτρεχαν σὰν ποτάμι ἀπὸ τὰ μάτια της. Ἀφοῦ ἄδειασε τὸ δοχεῖο ξέπλεξε τὰ πλούσια μαλλιά της καὶ σκούπισε μὲ αὐτὰ τὰ πόδια Του, φιλῶντας τὰ ἀδιάκοπα.
Ὁ Φαρισαῖος οἰκοδεσπότης ἀπόρησε μὲ τὸ γεγονὸς καὶ διαλογιζόταν: Αὐτὸς ἐδῶ εἶναι προφήτης, δὲ γνωρίζει τὸ ποιόν αὐτῆς τὴ γυναίκας καὶ τὴν ἀφήνει νὰ τὸν ἀγγίξει; Ὁ καρδιογνώστης Χριστὸς εἶπε στὸν Σίμωνα: Ἔχω νὰ σοῦ πῶ τὸ ἑξῆς γιὰ τίς σκέψεις σου: Ἐκεῖνος εἶπε: μίλα μου δάσκαλε. Κάποιος, τοῦ εἶπε, δάνεισε χρήματα σὲ δύο ἀνθρώπους, στὸν πρῶτο πεντακόσια δηνάρια καὶ στὸν δεύτερο πενῆντα. Ὅταν ἔπρεπε νὰ τὰ ἐπιστρέψουν αὐτοὶ δὲν εἶχαν καὶ ὁ δανειστής τους τὰ χάρισε. Καὶ ρωτᾷ τὸ Σίμωνα: ποιός ἀπὸ τοὺς δυὸ θὰ χρωστάει μεγαλύτερη χάρη στὸν δανειστή; Ὁ Σίμων ἀπάντησε: αὐτὸς ποὺ τοῦ χαρίστηκε τὸ μεγαλύτερο ποσό. Σωστὰ ἀπάντησες τοῦ εἶπε ὁ Ἰησοῦς. Γιὰ κοίταξε αὐτὴ τὴ γυναῖκα. Ἐγὼ μπῆκα στὸ σπίτι σου καὶ δὲν μοῦ ἔπλυνες τὰ πόδια μὲ νερό, ὅμως ἐκείνη μοῦ τὰ ἔπλυνε μὲ τὰ δάκρυά της καὶ τὰ σκούπισε μὲ τὰ μαλλιά της. Χαιρετισμὸ δὲ μοῦ ἔδωκες, ὅμως αὐτὴ δὲ σταμάτησε στιγμὴ νὰ μοῦ φιλάει τὰ πόδια. Μὲ λάδι δὲν μοῦ ἄλειψες τὸ κεφάλι, ὅμως αὐτὴ μὲ πανάκριβο μύρο μοῦ ἄλειψε τὰ πόδια. Δὲν ἀξίζει νὰ τῆς πῶ: «σοῦ συγχωροῦνται οἱ τόσες πολλὲς ἁμαρτίες σου, διότι μὲ ἀγάπησες τόσο πολύ»; Γυρίζοντας πρὸς τὴ γυναῖκα τῆς εἶπε: «σοῦ συγχωροῦνται οἱ ἁμαρτίες σου». Τότε ἄρχισαν οἱ συνδαιτυμόνες νὰ διερωτῶνται: ποιός εἶναι αὐτὸς ποὺ μπορεῖ νὰ συγχωρεῖ ἁμαρτίες; Ὁ Χριστὸς ξαναλέγει στὴ γυναῖκα: «Ἡ πίστη σου σὲ ἔσωσε, πήγαινε στὸ καλό».
Ἡ γυναῖκα αὐτὴ ἦταν διαβόητη γιὰ τὴν ἀμαρτωλότητά της. Οἱ ὑποκριτὲς συντοπῖτες της τὴν ἤθελαν πόρνη, γιὰ νὰ ἱκανοποιεῖ τίς πορνικές τους ἁμαρτωλὲς ἕξεις. Ἕνα σκεῦος ἁμαρτωλῆς ἡδονῆς καὶ τίποτε περισσότερο. Στὴν κοινωνικὴ καὶ θρησκευτικὴ ζωὴ τῆς πόλεως δὲν εἶχε θέση, ἦταν τὸ μίασμα, τὴν ὁποία ἔπρεπε νὰ ἀποφεύγουν. Κάπως ἔτσι σκέφτηκε καὶ ὁ Σίμων ὁ οἰκοδεσπότης, ὅταν εἶδε νὰ μπαίνει στὸ «καθὼς πρέπει» σπίτι του ἐκείνη καὶ νὰ τὸ «μιαίνει». Πολλῷ δὲ μᾶλλον νὰ ἀγγίζει τὸν ὑψηλὸ καλεσμένο του ραββῖνο.
Τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτωλῆς αὐτῆς γυναίκας ἔχε παραδοθεῖ ἐξ᾿ ὁλοκλήρου στὸ βόρβορο τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς διαφθορᾶς. Ὅμως μέσα στὰ κατάβαθα τῆς ψυχῆς της σιγόκαιγε ἀμυδρὴ φλόγα λυτρώσεως. Ὁ ψυχικός της κόσμος δὲν εἶχε διαφθαρεῖ ὁλοκληρωτικά. Ἡ παρουσία τοῦ Σωτῆρα Χριστοῦ στὴν πόλη ἐκείνη λειτούργησε στὴν καρδιά της ὡς ἰσχυρότατος ἄνεμος, ὁ ὁποῖος θέριεψε τὴν ἀδύναμη φλόγα λυτρώσεως καὶ τὴν ἔκαμε πυρακτωμένο καμίνι, ἀσυγκράτητη ὁρμὴ γιὰ μετάνοια καὶ σωτηρία καὶ γι᾿ αὐτὸ ἔτρεξε κοντὰ Του μὲ τὸν χαρακτηριστικὸ αὐτὸ τρόπο.
«Προσέξετε, φιλόχριστοι Χριστιανοί, συμβουλεύει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, νὰ νοήσετε καὶ νὰ ἀπολαύσετε τὴν καλὴ διήγηση τῆς καλῆς αὐτῆς γυναικός, ἡ ὁποία ἔφτασε ὡς ἐκεῖ, χωρὶς νὰ τὴν καλέσουν, πλησίασε στὸ μέρος ποὺ βρισκόταν ὁ Κύριος καὶ ἐξομολογήθηκε δημόσια, ἐξ ὅλης καρδίας, τὰ κρίματά της, χωρὶς νὰ αἰσχύνῃ, χωρὶς φόβο ἡ ἀντρειωμένη στὴν ψυχή. Δὲ λογάριασε τίποτε, οὔτε τὴν ταραχὴ τῶν ὑπηρετῶν, οὔτε τὴν κατηγορία καὶ τὸ ὄνειδος τῶν παρισταμένων».
Ὁ Χριστός, ἐγκαινίασε μιὰ νέα ἀντίληψη γιὰ τὸν ἁμαρτωλὸ ἄνθρωπο, ἐντελῶς διάφορη ἀπὸ ἐκείνη τῆς ἰουδαϊκῆς κοινωνίας. Δὲν εἶναι ὁ ἁμαρτωλὸς ἄνθρωπος μιασμένος ἀπὸ τὴ φύση του, ἀλλὰ ἕνας πνευματικὰ ἀσθενής, ὁ ὁποῖος χρειάζεται βοήθεια. Ἔθεσε ὡς ἀντίδοτο τῆς πνευματικῆς ἀσθένειας τὴ μετάνοια, ἡ ὁποία εἶναι ὁ ἰσχυρότατος ἐκεῖνος μοχλός, ὁ ὁποῖος γκρεμίζει τὸ οἰκοδόμημα τῆς ἁμαρτίας καὶ ἀναγεννᾷ τὸν ἄνθρωπο. Διὰ τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ παρῆλθε ἀνεπιστρεπτὶ τὸ καθεστὼς τοῦ νόμου καὶ τῆς μισθαποδοσίας, καὶ ἀνέτειλε ἡ ἐποχὴ τῆς χάριτος καὶ τοῦ ἐλέους.
Οἱ θεῖοι ὑμνογράφοι, θέλοντας νὰ τονίσουν τὸ σωτήριο νόημα τῆς μετάνοιας τῆς ἁμαρτωλῆς γυναικός, στόλισαν τίς ἱερὲς ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Τετάρτης μὲ μιὰ ποιητικὴ καὶ μουσικὴ πανδαισία ὕψιστης ἀξίας. Ἡ ἀκολουθία ἰδιαίτερα τοῦ Ὄρθρου, σύμφωνα μὲ ἐπιφανεῖς λειτουργιολόγους, εἶναι ἀπὸ τίς καλλίτερες ποιητικές συνθέσεις ὅλων τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ ἔτους. Τοὺς ὕμνους τῆς Μ. Τετάρτης χαρακτηρίζουν οἱ πλούσιες εἰκόνες, οἱ διάλογοι καὶ οἱ ἀντιθέσεις. Ὁ Ὄρθρος ξεκινάει μὲ τὸ γνωστὸ «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται...» καὶ ἀκολουθοῦν τὰ ὑπέροχα καθίσματα «Πόρνη προσῆλθε σοι...», «Ἰούδας ὁ δόλιος φιλαργυρίαν ἐρῶν...» καὶ τὸ καταπληκτικὸ «Ἡ πόρνη ἐν κλαυθμῷ ἀνεβόα, οἰκτίρμων...»....
Στὸ κοντάκιο παρουσιάζεται ὁ κάθε ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς νὰ βρίσκεται στὴ θέση τῆς πόρνης. Ὁ ἱερὸς ποιητὴς παίρνει τὴ θέση της καὶ ἱκετεύει στὸ Δεσπότη καὶ Λυτρωτὴ Χριστὸ νὰ τὸν ἐλεήσει, «Ὑπὲρ τὴν πόρνην ἀγαθέ, ἀνομήσας, δακρύων ὄμβρους (ὅπως ἐκείνη) οὐδαμῶς σοι προσῆξα, ἀλλὰ σιγὴ δεόμενος προσπίπτω σοι, πόθῳ ἀσπαζόμενος τοὺς ἀχράντους σου πόδας, ὅπως μοι τὴν ἄφεσιν, ὡς Δεσπότης, παράσχῃς τῶν ὀφλημάτων, κράζοντι, Σωτήρ, ἐκ τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ρύσαι με».
Ἐξαίσιες ποιητικὲς συνθέσεις ἔργα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Μελῳδοῦ, εἶναι τὰ τροπάρια τῶν στιχηρῶν των αἴνων. «Σὲ τὸν τῆς Παρθένου Υἱὸν πόρνη ἐπιγνοῦσα Θεόν...», «Τὸ πολυτίμητον μύρον ἡ πόρνη ἔμιξε μετὰ δακρύων...», «Ὅτε ἡ ἁμαρτωλὸς προσέφερε τὸ μύρον...», «Ὦ τῆς Ἰούδα ἀθλιότητος! Ἐθεώρει τὴν πόρνην φιλοῦσαν τὰ ἴχνη καὶ ἐκέπτετο δόλῳ τῆς προδοσίας τὸ φίλημα...».... Στὰ ὑπέροχα αὐτὰ τροπάρια γίνεται ἀριστοτεχνικὴ ἀντίθεση μεταξύ της μετανοούσας γυναικὸς καὶ τοῦ μελλοντικοῦ προδότη μαθητῆ Ἰούδα. Ὁ ἱερὸς ποιητὴς ἐξαίρει τὴν μετάνοια της πόρνης καὶ στηλιτεύει τὴν προδοσία τοῦ μαθητῆ.
Τὰ τροπάρια τῶν ἀποστίχων εἶναι καὶ αὐτὰ καταπληκτικὲς ποιητικὲς συνθέσεις καὶ εἶναι ἔργα τοῦ Βυζαντίου τοῦ Μελῳδοῦ. «Σήμερον ὁ Χριστὸς παραγίνεται ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Φαρισαίου...», «Ἥπλωσεν ἡ πόρνη τὰς τρίχας σοι τῷ Δεσπότῃ, ἥπλωσεν ὁ Ἰούδας τὰς χεῖρας τοῖς παρανόμοις...», «Προσῆλθε γυνὴ δυσώδης καὶ βεβορβορωμένη...».... Στὸ τέλος ψάλλεται ἕνα ἀπὸ τὰ κορυφαῖα ποιήματα ὄχι μόνο τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλὰ καὶ γενικότερα τῆς παγκοσμίου λογοτεχνίας. Πρόκειται γιὰ τὸ γνωστότατο δοξαστικὸ «Κύριε ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή...», τὸ γνωστὸ τροπάριο τῆς Κασσιανῆς, τῆς μεγάλης αὐτῆς βυζαντινῆς ποιήτριας, τὴν ὁποία μερικοὶ ἀμαθεῖς τὴν ταυτίζουν μὲ τὴν πόρνη, ποὺ ἀναφέρεται στὸν περίφημο ὕμνο της. Κανενὸς ἡ ψυχὴ δὲν μένει ἀσυγκίνητη στὸ ἄκουσμά του.
Ἡ ἀφιέρωση τῆς ἡμέρας αὐτῆς στὴν μακάρια πρώην πόρνη γυναῖκα ἔγινε σκόπιμα ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες. Ἡ μορφή της προβάλλει ὡς φωτεινὸ ὁρόσημο καταμεσῆς στὴν ὁδοιπορία πρὸς τὸ Θεῖο Πάθος γιὰ νὰ δείξει καὶ σὲ μᾶς πὼς ἂν δὲν συντριβοῦμε, σὰν καὶ ἐκείνη, καὶ δὲν δείξουμε ἔμπρακτη μετάνοια, δὲν μποροῦμε νὰ ἀκολουθήσουμε τὸ Χριστὸ στὸ Πάθος καὶ τὴν Ἀνάσταση. Ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία θέσπισε τὴ μετάνοια ὡς ὕψιστη δωρεὰ ἡ ὁποία ἀνανεώνει τὴν οὐρανοδρόμο πορεία μας πρὸς τὸ Χριστὸ καὶ τὴν τελείωσή μας. Καλὸς χριστιανὸς δὲν εἶναι ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος γεμᾶτο κομπασμὸ καὶ ἐγωιστικὴ αὐτάρκεια, ἰσχυρίζεται ὅτι ἔφτασε σὲ ἐπίπεδο ἁγιότητας καὶ δὲν χρειάζεται πιὰ ἄλλο ἀγῶνα, ἀλλὰ ὁ διατελῶν σὲ διαρκῆ μετάνοια.
__________________________________
Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ
«Πᾶνος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου