Λάμπρος Σκόντζος: Ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων καί οἱ ἱερές «κατηχήσεις» του

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου – Καθηγητοῦ

 

Ἡ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι οἱ ἀκλόνητοι στῦλοι πάνω στοὺς ὁποίους στηρίχτηκε τὸ θεῖο οἰκοδόμημά της στὸ διάβα τῶν αἰώνων. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι καὶ ὁ ἅγιος Κύριλλος ἀρχιεπίσκοπος Ἱεροσολύμων.
 

Καταγόταν ἀπὸ τὰ μέρη τῆς Παλαιστίνης καὶ γεννήθηκε πιθανῶς τὸ 313 στὰ Ἱεροσόλυμα. Δὲ γνωρίζουμε σχεδὸν τίποτε γιὰ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς του, παρὰ μονάχα ὅτι τὸν διέκρινε εὐσέβεια, τὴν ὁποία προφανῶς εἶχαν σταλάξει στὴν ψυχή του οἱ γονεῖς του.
 

Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο Ἱεροσολύμων Μάξιμο Γ΄ (333-348) καὶ ἐπίσκοπος τὸ 348 στὴ θέση τοῦ Μαξίμου, ὁ ὁποῖος εἶχε ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀρειανούς, ἢ κατ᾿ ἄλλους εἶχε πεθάνει. Στὴν ἀρχὴ ἀπέφευγε νὰ ἀναμειγνύεται στὶς δογματικὲς ἔριδες, ποὺ προκαλοῦσαν οἱ αἱρετικοὶ ἀρειανοί, οἱ ὁποῖοι θεώρησαν ὅτι ὁ Κύριλλος ἦταν ὀπαδὸς τοῦ ἀρειανισμοῦ καὶ μάλιστα ἐνέκρινε τὴ χειροτονία του ὁ ἀρειανὸς μητροπολίτης Καισαρείας Ἀκάκιος. Γρήγορα ὅμως ἀποδείχτηκε ἡ ὀρθοδοξία του, μέσα ἀπὸ τὸ σπουδαῖο συγγραφικό του ἔργο «Κατηχήσεις», οἱ ὁποῖες ἀπηχοῦσαν τὸ ὀρθόδοξο δόγμα τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Ἡ Β΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος ἐξῇρε μάλιστα τὴν προσωπικότητα καὶ τὴν ὀρθὴ πίστη τοῦ Κυρίλλου καὶ ἐπαίνεσε τοὺς ἀγῶνες του κατὰ τῶν ἀρειανῶν. Δὲν ἄργησε νὰ ἔρθει σὲ ρήξη ὁ Κύριλλος μὲ τὸν ἀρεινόφρονα Ἀκάκιο, τὸν ὁποῖο ἤλεγχε γιὰ τίς κακόδοξες θέσεις του. Ἐκεῖνος ζητοῦσε ἀφορμὲς γιὰ νὰ τὸν καταστρέψει. Οἱ ἀρειανοὶ ζητοῦσαν νὰ ἀποδυναμώσουν τὸν Κύριλλο, λόγῳ ὅτι εἶχε ἀναδειχθεῖ σημαίνουσα πόλη τῆς Παλαιστίνης ἡ Καισάρεια καὶ ἀναδείχτηκε ἕδρα ἐπισκόπου, ἔχοντας περισσότερους Χριστιανοὺς ἀπὸ τὴν Ἱερουσαλήμ. Ὁ Ἀκάκιος ἐκμεταλλεύτηκε μιὰ ἀσάφεια τοῦ 7ου κανόνος τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὁ ὁποῖος ἔδινε πρεσβεία τιμῆς στὸν ἐπίσκοπο Αἰλίας, δηλαδὴ Ἱεροσολύμων, καὶ ἄρχισε ἀνελέητο πόλεμο κατὰ τοῦ Κυρίλλου.
 

Στὸ θρόνο τῆς Βασιλεύουσας βρισκόταν ὁ ἀρειανόφρονας Κωνστάντιος (337-361), ὁ ὁποῖος ὑποστήριζε μὲ φανατισμὸ τὴν αἵρεση τοῦ ἀρειανισμοῦ καὶ καταδίωκε τοὺς ὀρθοδόξους. Ὁ Ἀκάκιος μὲ τὴν εὔνοια τοῦ αὐτοκράτορα, ζητοῦσε ἐπίμονα τὴν καθαίρεση τοῦ Κυρίλλου. Ἀφορμὴ στάθηκε ἡ ἐνέργεια τοῦ Κυρίλλου νὰ πουλήσει ἱερὰ κειμήλια καὶ ἀναθήματα τῆς ἐπισκοπῆς γιὰ τὴν ἀνακούφιση λιμοκτονούντων κατὰ τὸ μεγάλο λιμὸ τοῦ 357, ποὺ ἔπληξε τὴν Παλαιστίνη, κατηγορῶντας τον ὡς σφετεριστὴ τῆς περιουσίας τῆς ἐπισκοπῆς του. Ὁ Ἀκάκιος καὶ οἱ ὅμοιοί του ἀρειανοὶ ἐπίσκοποι τῆς περιοχῆς συγκάλεσαν σύνοδο τὴν Ἱερουσαλήμ, ἡ ὁποία καθαίρεσε τὸν Κύριλλο καὶ τὸν ἀπομάκρυνε ἀπὸ τὴν ἐπισκοπή του. Μάλιστα μὲ τὴ συνδρομὴ τῶν πολιτικῶν ἀρχῶν, ἐξορίστηκε στὴν Ταρσὸ τῆς Κιλικίας.
 

Ἐκεῖ ἔγινε δεκτὸς ἀπὸ τὸν ὀρθόδοξο ἐπίσκοπο Σιλβανό, ὁ ὁποῖος ἀπέρριψε τὴν ἀπόφαση τῆς ψευδοσυνόδου καὶ δέχτηκε τὸν Κύριλλο ὡς κανονικὸ ἐπίσκοπο. Παράλληλα ὁ Κύριλλος ζητοῦσε νὰ ἐξεταστεῖ ἡ ὑπόθεσή του ἀπὸ μεγαλύτερη Σύνοδο. Ὄντως τὸ 359 συνῆλθε Σύνοδος στὴν Ἱερουσαλήμ, ἡ ὁποία τὸν ἀποκατέστησε καὶ τὸν ἀθώωσε. Ὅμως ὁ ἄσπονδος ἐχθρός του Ἀκάκιος κατέφυγε στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου μὲ τὴ βοήθεια τοῦ ἀρειανόφρονος παλατίου, ματαίωσε τὴν ἀπόφαση τῆς Συνόδου. Κατόρθωσε δὲ νὰ συγκληθεῖ ἄλλη Σύνοδος στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 360, ἡ ὁποία καθαίρεσε καὶ πάλι τὸν Κύριλλο καὶ τὸν ὁδήγησε ξανὰ στὴν ἐξορία.
 

Παρέμεινε καθῃρημένος καὶ ἐξόριστος ὡς τὸ 361, ὅπου ὁ νέος αὐτοκράτορας Ἰουλιανὸς ὁ παραβάτης (361-363) εἶχε κηρύξει μιὰ πρόσκαιρη καὶ δόλια ἀνεξιθρησκία, ἀνακαλῶντας ἀπὸ τὴν ἐξορία ὅλους τοὺς ὀρθοδόξους ἐπισκόπους. Πραγματικός του σκοπὸς ἦταν νὰ προκαλέσει νέες ἔριδες στὴν Ἐκκλησία, τὴν ὁποία μισοῦσε καὶ ἤθελε νὰ τὴν καταστρέψει, προκειμένου νὰ ἐπαναφέρει τὴν ἀρχαία
εἰδωλολατρία. Ὁ Κύριλλος ἀποκαταστάθηκε στὴν ἐπισκοπή του καὶ ἄρχισε τὸ σπουδαῖο ποιμαντικό του ἔργο, παρ᾿ ὅλους τοὺς περιορισμοὺς καὶ τίς διώξεις ποὺ εἶχε κηρύξει ὁ ἀποστάτης αὐτοκράτορας.
 

Μετά τὸν θάνατο τοῦ Ἰουλιανοῦ τὸ 363, καὶ τὴ σύντομη βασιλεία τοῦ Ἰοβιανοῦ, ἀνέλαβε τὸν αὐτοκρατορικὸ θρόνο ὁ ἐπίσης φανατικὸς ἀρειανόφρονας Οὐάλης (364-378), κηρύσσοντας διωγμὸ κατὰ τῶν ὀρθοδόξων ὁδηγῶντας καὶ πάλι τοὺς ὀρθοδόξους ἐπισκόπους στὶς ἐξορίες. Ὁ Κύριλλος πῆρε γιὰ μιὰ ἀκόμη φορά το δρόμο τῆς ἐξορίας, παραμένοντας μακριὰ ἀπὸ τὴν ἐπισκοπή του γιὰ ἕντεκα χρόνια. Ἐπέστρεψε τὸ 378, μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Οὐάλη καὶ τὴν ἀνάρρηση στὸ θρόνο ἀπὸ τὸν ὀρθόδοξο Θεοδόσιο. Ποίμανε τὴν ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων μὲ ὑποδειγματικὴ διακονία καὶ ἁγιότητα ὡς τὸ 387, ὅπου κοιμήθηκε ἐν εἰρήνῃ καὶ ἡ Ἐκκλησία μας τὸν ἀνακήρυξε ἅγιο καὶ τὸν κατέταξε στοὺς μεγάλους Πατέρες της.
 

Ὁ ἅγιος Κύριλλος μᾶς εἶναι κυρίως γνωστὸς ἀπὸ τίς περίφημες «Κατηχήσεις» του. Πρόκειται γιὰ 24 καταγραμμένες ὁμιλίες του, τίς ὁποῖες εἶχε ἐκφωνήσει κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς τοῦ ἔτους 348 ἢ τὸ 350 στὸ Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως στοὺς κατηχούμενους, οἱ ὁποῖοι θὰ βαπτίζονταν τὸ Πάσχα. Σκοπός του ἦταν ἡ εἰσαγωγή τους στὶς θεμελιώδεις διδασκαλίες τῆς χριστιανικῆς πίστεως καὶ ἡ φανέρωση τῆς ἀξίας τῶν Ἱερῶν Μυστηρίων στὴ ζωὴ τῶν νεοφωτισθέντων. Ἡ ἀξία τῶν ἱερῶν αὐτῶν κειμένων εἶναι ἀνυπολόγιστη, διότι εἶναι ἀποτυπωμένα σὲ αὐτὰ μὲ καταπληκτικὴ παραστατικότητα ἡ τελετουργία τῶν Ἱερῶν Μυστηρίων τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας καὶ ἀναλύεται θαυμάσια ἡ θεολογική τους σημασία. Δίνεται στοὺς πιστοὺς μὲ ἁπλὸ καὶ εὔληπτο τρόπο ἡ σημασία τοῦ ἁγιασμοῦ, ποὺ ἀποκομίζουμε ἀπὸ τὰ Ἱερὰ Μυστήρια καὶ τίς ἁγιαστικὲς πράξεις τῆς Ἐκκλησίας μας, ὡς ἀπαραίτητο στοιχεῖο γιὰ τὴ σωτηρία μας. Ταυτόχρονα ὁ ἅγιος Πατὴρ δίνει στοὺς νεοφώτιστους ἁπλὰ καὶ κατανοητὰ τίς ἀρχὲς τῆς ὀρθοδόξου πίστεώς μας, ὡς κορυφαία προϋπόθεση τῆς σωτηρίας τους. Εὐνόητο εἶναι νὰ ἔχουν τὰ καταπληκτικὰ αὐτὰ κείμενα μιὰ ξεχωριστὴ θέση στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ στὶς θεολογικὲς σπουδὲς μέχρι σήμερα, διότι, ὄχι μόνο ἐκφράζουν τὸ ὀρθόδοξο δόγμα, ἀλλὰ ἀποπνέουν ἕνα σπάνιο ἄρωμα θεοσέβειας.
 

Ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου Κυρίλλου ἑορτάζεται στὶς 18 Μαρτίου.

__________________________________

Πολυτονισμὸς ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΣ

«Πᾶνος»